Poselski projekt ustawy o przedsiębiorstwie społecznym i wspieraniu podmiotów ekonomii społecznej

zasadzie tylko do danego dokumentu programowego, co często prowadzi do rozbieżności i trudności w
jednoznacznym identyfikowaniu przedsiębiorstw społecznych. Wprowadzenie ustawowej definicji statusu
przedsiębiorstwa społecznego umożliwi strukturalne uporządkowanie sektora ekonomii społecznej, dzięki
stosowaniu jednolitej terminologii we wszystkich kontekstach polityk publicznych.
Tworzenie założeń do projektu ustawy zainicjowane i stworzone zostało oddolnie, w sposób
partycypacyjny, przez grono eksperckie, działające w Grupie ds. Prawnych, w ramach Zespołu ds.
Rozwiązań Systemowych w Zakresie Ekonomii Społecznej. Zespół powołany został w 2008 r. przez Prezesa
Rady Ministrów, w jego skład weszli przedstawiciele administracji rządowej oraz samorządowej, sektora
ekonomii społecznej, przedstawiciele związków zawodowych i organizacji pracodawców, a także środowisk
naukowych. Zespół jednogłośnie wskazał na konieczność uchwalenia ustawy.
Zdefiniowanie statusu przedsiębiorstwa społecznego w ramach jednej ustawy umożliwi także podjęcie
bardziej efektywnych działań, mających na celu promowanie „marki” przedsiębiorczości społecznej, dzięki
którym będzie ona łatwiej rozpoznawalna przez konsumentów oraz pozostałych uczestników rynku.
Pozytywne skutki uregulowania konkretnego obszaru ekonomii społecznej w jednej ustawie zaobserwować
można na przykładzie ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych. Pojęcie spółdzielni
socjalnej jako odmiany spółdzielni pracy wprowadzone zostało do porządku prawnego już wcześniej, dzięki
zmianom do ustawy Prawo spółdzielcze w 2004 roku Po pierwszych doświadczeniach i dyskusjach
publicznych zdecydowano, że potrzebna jest odrębna regulacja, w 2005 roku pojawiła się koncepcja nowego
typu podmiotu prawnego, łączącego w sobie zarówno cechy przedsiębiorstwa spółdzielczego, jak i
organizacji pozarządowej. Problematyka statusu prawnego spółdzielni socjalnych od początku budziła
liczne emocje i dyskusje już w trakcie debaty w 2005 roku. Pierwotne zarzuty wskazywały na zagrożenie
nadużyciami i nadmierne uprzywilejowanie spółdzielni. Jak okazuje się po niemal ośmiu latach
funkcjonowania ustawy, zarzuty te były zupełnie nietrafione.
Po uchwaleniu ustawy pojawiły się też pierwsze możliwości wsparcia spółdzielczości socjalnej w ramach
Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL oraz Regionalnych Funduszy Ekonomii Społecznej. Łatwa
identyfikacja spółdzielni socjalnych umożliwiła także zaprogramowanie wsparcia w ramach PO KL.
W okresie po pierwszym „Sprawozdaniu z realizacji zadań ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o
spółdzielniach socjalnych”, przedłożonym Marszałkowi Sejmu przez Ministerstwo Pracy i Polityki
Społecznej w 2008 r., obserwujemy w Polsce systematyczny przyrost liczby zarejestrowanych spółdzielni
socjalnych. Na koniec 2009 r. w Krajowym Rejestrze Sądowym, zwanym dalej KRS, zarejestrowanych było
187 spółdzielni socjalnych, w roku 2010 była to już liczba 276 spółdzielni socjalnych, a z końcem 2011 r. w
KRS figurowały 402 spółdzielnie socjalne, natomiast stan na dzień 4.02.2014 r. wynosił 874 spółdzielni
socjalnych.
Uregulowanie obszaru spółdzielczości socjalnej w jednym akcie prawnym sprawia, że jest to podmiot
najlepiej zdefiniowany, jeśli chodzi o sektor ekonomii społecznej.

Ustawa o spółdzielniach socjalnych wzorowana była m. in. na rozwiązaniach włoskich. Zapoczątkowany we
Włoszech w latach 70 XX w. sektor gospodarki społecznej, będący reakcją na wysoki poziom bezrobocia, z
biegiem lat stał się kluczowym partnerem państwa w realizacji zadań publicznych w obszarze spraw
społecznych. W roku 1991 Włosi jako pierwsi w Europie wprowadzili ustawę o spółdzielniach socjalnych,
będących szczególną formą przedsiębiorstwa świadczącego usługi społeczne lub działającego na rzecz
integracji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Prawna regulacja statusu takich
przedsiębiorstw umożliwiła także państwu systematyczne ich wspieranie. W roku 2000 przyjęto ustawę
sankcjonującą zasadę subsydiarności i znającą prawnie społeczną rolę sektora pozarządowego. We
Włoszech prawo reguluje funkcjonowanie takich podmiotów działających na zasadach solidarnościowych,
24

jak: organizacje pozarządowe, organizacje wolontariatu, spółdzielnie socjalne, fundacje bankowe,
stowarzyszenia awansu społecznego, przedsiębiorstwa społeczne. Od 2006 roku we Włoszech definicja
przedsiębiorstwa społecznego jest uregulowana prawnie.

Akty prawne regulujące sektor ekonomii i przedsiębiorczości społecznej przyjęte już zostały m. in. w takich
państwach, jak: Hiszpania, Belgia (region Walonia), Grecja, Finlandia, Litwa, Słowenia, Portugalia,
Rumunia.


Wsparcie ze strony państwa dla przedsiębiorstw społecznych wynika z uznania ich roli w realizacji polityk
publicznych, w szczególności jako instrumentu aktywizacji i integracji społeczno-zawodowej osób
zagrożonych marginalizacją społeczną oraz instrumentu pobudzającego i wspierającego rozwój społeczności
lokalnych.
Wsparcie to – przewidziane w wyżej wymienionych strategiach i programach - może okazać się w dużej
mierze nieskuteczne i nieefektywne wobec braku prawnej definicji odbiorców tego wsparcia.
Z drugiej strony brak jednolitej, prawnej definicji przedsiębiorstwa społecznego utrudnia obywatelom
tworzenie przedsiębiorstw społecznych, a także wykorzystanie możliwości spójnego rozwoju
przedsiębiorczości społecznej w ramach różnorodnych form prawnych. Regulacja prawna określająca status
przedsiębiorstwa społecznego umożliwi poddanie prawnemu, publicznemu i społecznemu nadzorowi
żywiołowo i spontanicznie rozwijającego się dotychczas sektora przedsiębiorczości społecznej i umożliwi
określenie powszechnych zasad jego funkcjonowania.

Ustawa umożliwia przedsiębiorcom zarejestrowanym w KRS uzyskanie statusu przedsiębiorstwa
społecznego, a tym samym korzystania z unijnych i krajowych instrumentów prawnych i finansowych, o ile
jednocześnie:
 co najmniej 50% zatrudnionych stanowią osoby zagrożone wykluczeniem społecznym (bezrobotni,
niepełnosprawni, niepracująca młodzież) lub 30%, jeżeli realizują określone usługi społeczne w interesie
ogólnym (np. usługi dla rodzin, dzieci i osób zależnych);
 uzyskany zysk przeznaczają na akumulację kapitału w przedsiębiorstwie i jego stały rozwój oraz
działania użyteczności publicznej;
 tworzą system konsultowania swoich działań z pracownikami oraz interesariuszami przedsiębiorstwa
oraz stosują ograniczenia w poziomie przeciętnych wynagrodzeń.
Kryteria uzyskiwania statusu przedsiębiorstwa społecznego zostały określone stosunkowo jednoznacznie i w
pełni odpowiadają obecnym sposobom definiowania przedsiębiorstw społecznych przez Komisję
Europejską i krajowe środowiska związane z ekonomią społeczną. Jednocześnie to rozwiązanie umożliwia
niemal każdemu podmiotowi prawnemu prowadzącemu działalność gospodarczą uzyskać status
przedsiębiorstwa społecznego. Pozwoli to z jednej strony na rozwój przedsiębiorczości społecznej, z drugiej
określi podstawowe ramy tego rozwoju i podda je kontroli ze strony organów administracji publicznej i
sądu.

Konieczność stworzenia definicji prawnej wynika z potrzeby skoncentrowania działań polityk publicznych
na tych przedsiębiorstwach, które realizują zadania w zakresie zatrudnienia i integracji społecznej osób
zagrożonych wykluczeniem społecznym lub świadczą usługi społeczne na rzecz interesu ogólnego (SSGI),
łącząc je z celami prozatrudnieniowymi. Brak takiej regulacji spowoduje rozproszenie, a w konsekwencji
nieefektywne wykorzystanie środków publicznych (Funduszu Pracy, PFRON, środki z budżetu UE).

25

Zamierzenia projektodawcy wskazują na możliwość utworzenia co najmniej 35 tys. nowych trwałych miejsc
pracy, zwłaszcza w obszarach usług społecznych, w tym miejsc pracy dla absolwentów, jak i osób 50+. Przy
efekcie mnożnikowym efekt zatrudnieniowy do 2020 roku może nawet wynieść do 100 tys. miejsc pracy.

Brak ustawy będzie poważnie utrudniał realizację założonych rezultatów zatrudnieniowych, a w
konsekwencji obniżenie skuteczności i efektywności łączenia i wydatkowania środków krajowych oraz
środków unijnych, co z kolei spowodować może zastrzeżenia ze strony Komisji Europejskiej.

Brak ustawy ogranicza także możliwości rozwoju współpracy przedsiębiorstw społecznych z biznesem i
podmiotami publicznymi, w szczególności samorządami lokalnymi, dla których przedsiębiorstwa społeczne
mogą być istotnym partnerem w działaniach na rzecz aktywizacji i integracji społeczno-zawodowej i
rozwoju lokalnego.

Określenie statusu przedsiębiorstwa społecznego umożliwi również:
 korzystanie przez te podmioty z instrumentów finansowych zwrotnych przewidzianych przyjętymi już
przez Radę Ministrów programami operacyjnymi (m.in. PO WER), jak również z instrumentów o
charakterze europejskim;
 wykorzystanie nowych instrumentów w obszarze zamówień publicznych przewidzianych w projekcie
Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zamówień publicznych COM (2011) 896, które
wprowadzane będą od 2014 roku;
 kreowanie postaw i zachowań przedsiębiorczych u osób, które do tej pory wykazywały postawę
roszczeniową wobec służb społecznych oraz ekonomizację sektora organizacji pozarządowych, których
potencjał jako pracodawców nie jest obecnie wystarczająco wykorzystany.
Ustawa ma na celu zmniejszenie obciążeń publicznych na świadczenia pomocy społecznej i
świadczenia rynku pracy oraz wzrost dochodów budżetowych wynikających z podjęcia zatrudnienia
przez osoby bezrobotne i nieaktywne zawodowo. Łączne skutki netto dla budżetu państwa powinny
przynieść wzrost dochodów od ok. 38 do 260 mln zł do 2020 roku. Ustawa jednocześnie służy
odbudowie kapitału społecznego w skali mikro, jak i podniesieniu jakości działań całych wspólnot
samorządowych.


Ustawa przewiduje następujące uprawnienia dla przedsiębiorstw społecznych:

1. W odniesieniu do zamówień poniżej progów wskazanych w Prawie zamówień publicznych,
jednostka sektora finansów publicznych, podejmując decyzję o zakupie towarów lub usług niepodlegających
przepisom o zamówieniach publicznych, będzie mogła ograniczyć zakres potencjalnych dostawców tych
towarów lub usług do przedsiębiorstw społecznych (zgodnie projektami dyrektyw unijnych w tym zakresie).
2. Przedsiębiorstwo społeczne będzie mogło korzystać ze świadczeń wolontariuszy, nawet jeżeli nie
należy do katalogu podmiotów, które obecnie mogą zawierać porozumienia z wolontariuszami.
3. Przedsiębiorstwo społeczne będzie uprawnione m.in. do zwolnienia z wpłat na Państwowy
Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych na zasadach określonych w przepisach o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, jak również do zwolnienia od
obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy za zatrudnionych pracowników o znacznym lub
umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
4. W stosunku do zatrudnionych w przedsiębiorstwie społecznym osób z grup zagrożonych
wykluczeniem społecznym, część wynagrodzenia odpowiadająca składce należnej od zatrudnionego na
ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe oraz część kosztów osobowych pracodawcy odpowiadająca
26

składce na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe za zatrudnionego, na podstawie umowy
zawartej między starostą właściwym dla siedziby przedsiębiorstwa społecznego, a tym przedsiębiorstwem,
będzie podlegać finansowaniu ze środków Funduszu Pracy w pełnej wysokości przez okres 24 miesięcy od
dnia zatrudnienia oraz w połowie wysokości przez kolejne 12 miesięcy, do wysokości odpowiadającej
miesięcznie wysokości składki, której podstawą wymiaru jest kwota minimalnego wynagrodzenia.

Rola administracji publicznej we wspieraniu przedsiębiorstw społecznych i ekonomii społecznej.
Założenia do projektu przewidują, że władze publiczne będą dysponować instrumentami wsparcia całego
środowiska podmiotów ekonomii społecznej (nie tylko zatem przedsiębiorstw społecznych) w szczególności
zaś w postaci:
1) polityki publicznej realizowanej na podstawie programu rozwoju, oraz programów wojewódzkich, o
których mowa w przepisach o zasadach wspierania polityki rozwoju;
2) dostarczania bezpłatnych, dostępnych i dobrej jakości usług wspierających rozwój lokalny,
3) tworzenia nowych inicjatyw w zakresie ekonomii społecznej oraz usług wspierających rozwój
przedsiębiorstw społecznych;
4) umożliwienia dostępu do środków finansowych na tworzenie nowych miejsc pracy na zasadach
określonych w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych;
5) umożliwienia dostępu do pożyczek, kredytów i poręczeń na prowadzenie działalności gospodarczej lub
odpłatnej działalności pożytku publicznego.

Spośród organów administracji publicznej ustawa szczególną rolę przyznaje samorządowi województwa.
Będzie na nim ciążyć obowiązek zapewnienia realizacji zadań publicznych, polegających na dostarczaniu na
rzecz podmiotów ekonomii społecznej łącznie pakietu następujących bezpłatnych usług:
1) inicjowania i rozwoju partnerstw na rzecz rozwoju ekonomii społecznej;
2) indywidualnych i grupowych usług doradczych, szkoleniowych dla osób fizycznych i prawnych mających
na celu ułatwienie podejmowania przez te osoby działalności w sferze ekonomii społecznej, w szczególności
tworzenia nowych podmiotów ekonomii społecznej oraz przekształcania istniejących jednostek
organizacyjnych w podmioty ekonomii społecznej;
3) wspierania rozwoju działalności gospodarczej podmiotów ekonomii społecznej w szczególności przez
dostarczanie usług doradztwa prawnego, biznesowego i finansowego.
Samorząd województwa określać będzie sposób dostarczania usług w programie wojewódzkim, o
którym mowa w przepisach o samorządzie województwa, mając na uwadze potrzebę zapewnienia równego
na terenie całego województwa dostępu do tych usług.
Świadczenie pakietów usług finansowane będzie co do zasady ze środków budżetu samorządu
województwa, lecz będzie mogło być również współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu
Społecznego na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Fakultatywnie ww. usługi będą mogły być
także finansowane lub dofinansowane ze środków budżetu państwa lub innych jednostek samorządu
terytorialnego.
Podmioty ekonomii społecznej uprawnione będą do preferencyjnie oprocentowanych pożyczek i poręczeń z
Funduszu Przedsiębiorczości Społecznej utworzonego w Banku Gospodarstwa Krajowego, ze środków z
budżetu Unii Europejskiej oraz innych środków publicznych. Działania w zakresie pożyczek i poręczeń
realizowane są na podstawie programu rozwoju, o którym mowa w przepisach o zasadach wspierania
polityki rozwoju.
Projektowana zmiana nie jest sprzeczna z prawem Unii Europejskiej.

27






28