Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw

sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub
bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu
uchodźców lub osób kwalifikujących się do otrzymania ochrony uzupełniającej oraz
zakresu udzielanej ochrony (Dz. Urz. UE L 337 z 20.12.2011, str. 9).
Dodawany art. 22a wprowadza odstępstwo od zasady, że cofnięcie statusu uchodźcy lub
ochrony uzupełniającej następuje poprzez wydanie decyzji o ich pozbawieniu. W
przypadku gdy cudzoziemiec nabywa obywatelstwo polskie, nie jest konieczne
wydawanie takiej decyzji. Zasadne jest, aby status uchodźcy lub ochrona uzupełniająca
wygasały z mocy prawa. Rozwiązanie takie dopuszcza art. 45 ust. 5 dyrektywy
2013/32/UE.
Zasadniczym zmianom ulegnie rozdział 2 w dziale II ustawy o udzielaniu
cudzoziemcom ochrony regulujący obecnie postępowanie w sprawach nadawania
statusu uchodźcy lub udzielania ochrony uzupełniającej oraz pozbawiania statusu
uchodźcy lub ochrony uzupełniającej. W związku z wprowadzeniem nowej terminologii
zmianie ulegnie tytuł tego rozdziału, który będzie brzmiał: „Postępowanie w sprawach
udzielania ochrony międzynarodowej oraz pozbawiania statusu uchodźcy lub ochrony
uzupełniającej”. Art. 23 i art. 24 określają właściwość organów w zakresie nadawania
statusu uchodźcy albo odmowy jego nadania, udzielania ochrony uzupełniającej albo
odmowy jej udzielenia albo pozbawiania statusu uchodźcy albo ochrony uzupełniającej,
a także w zakresie przyjmowania i rejestrowania wniosków o udzielenie ochrony
międzynarodowej. Wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej będzie przyjmował
komendant oddziału Straży Granicznej albo komendant placówki Straży Granicznej, do
którego cudzoziemiec zgłosi się z takim wnioskiem. Oznacza to, iż każdy komendant
oddziału i komendant placówki Straży Granicznej będzie uprawniony do przyjmowania
wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej. W przypadku zaś wniosku o
udzielenie ochrony międzynarodowej składanego przez cudzoziemca, który przebywa w
strzeżonym ośrodku, areszcie dla cudzoziemców, areszcie śledczym lub zakładzie
karnym, właściwy do jego przyjęcia będzie komendant oddziału Straży Granicznej lub
komendant placówki Straży Granicznej obejmujący terytorialnym zasięgiem działania
siedzibę strzeżonego ośrodka, aresztu dla cudzoziemców, aresztu śledczego lub zakładu
karnego.
Art. 25 i art. 26 ust. 3 stanowią realizację zasady wyrażonej w art. 7 dyrektywy
2013/32/UE, zgodnie z którą państwa członkowskie mogą przewidzieć możliwość
4
wystąpienia przez wnioskodawcę z wnioskiem w imieniu osób towarzyszących mu i
pozostających na jego utrzymaniu. Zgodnie z projektowanym art. 25 cudzoziemiec
będzie mógł złożyć wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej w imieniu
towarzyszących mu i zależnych od niego ze względów ekonomicznych, zdrowotnych
lub ze względu na wiek:
1) osoby pozostającej z cudzoziemcem w uznawanym przez prawo Rzeczypospolitej
Polskiej związku małżeńskim;
2) małoletniego dziecka wnioskodawcy i małżonka, w tym także dziecka
przysposobionego, niepozostającego w związku małżeńskim;
3) małoletniego dziecka wnioskodawcy, w tym także dziecka przysposobionego,
niepozostającego w związku małżeńskim;
4) małoletniego dziecka małżonka, w tym także dziecka przysposobionego,
niepozostającego w związku małżeńskim.
Aby zapewnić jednolitość orzekania wobec całej rodziny osoby występującej z
wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej, przepisy dotyczące osoby, w
imieniu której wnioskodawca występuje, będą stosowane także do dziecka
wnioskodawcy urodzonego w trakcie trwania:
1) postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej do jego zakończenia
decyzją ostateczną;
2) ponownego postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej
prowadzonego przez organ pierwszej instancji po uchyleniu przez organ wyższego
stopnia decyzji w tej sprawie lub po stwierdzeniu jej nieważności.
Art. 6 ust. 3 dyrektywy 2013/32/UE dopuszcza możliwość wymagania, aby wnioski o
udzielenie ochrony międzynarodowej były składane osobiście. Takie rozwiązanie
zostało przewidziane w projektowanym art. 26 ust. 1 ustawy o udzielaniu
cudzoziemcom ochrony.
Jako nowe rozwiązanie proponuje się, by w imieniu małoletniego bez opieki wniosek o
udzielenie ochrony międzynarodowej składał kurator albo przedstawiciel organizacji
międzynarodowej lub pozarządowej zajmującej się udzielaniem pomocy
cudzoziemcom, w tym pomocy prawnej. Zgodnie z projektowanym art. 26 ust. 2
przedstawiciel organizacji międzynarodowej lub pozarządowej przed złożeniem w
imieniu małoletniego bez opieki wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej
będzie obowiązany dokonać indywidualnej oceny sytuacji małoletniego bez opieki. W
5
przypadku gdy przedstawiciel organizacji międzynarodowej lub pozarządowej
stwierdzi, iż zachodzą wobec małoletniego bez opieki przesłanki do złożenia wniosku o
udzielenie ochrony międzynarodowej, wówczas będzie mógł złożyć przedmiotowy
wniosek. Projektowany art. 26 ust. 2 wdraża art. 7 ust. 3 i 4 dyrektywy 2013/32/UE.
Wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej cudzoziemiec będzie składał na
formularzu, o jakim mowa w art. 6 ust. 4 dyrektywy 2013/32/UE. Art. 26 ust. 3–6
wskazuje dane i informacje, jakie będą zawarte we wniosku, oraz jakie dokumenty
będzie należało dołączyć do wniosku, a ust. 7 przewiduje upoważnienie dla ministra
właściwego do spraw wewnętrznych do określenia, w drodze rozporządzenia, wzoru
formularza wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej.
Tak jak dotychczas objęcie wnioskiem małżonka i jego małoletniego dziecka wymagać
będzie zgody małżonka wyrażonej na piśmie, uważanej za udzielenie wnioskodawcy
pełnomocnictwa do działania w jego imieniu, a także w imieniu dziecka małżonka
(art. 27). Jeżeli małżonek cofnie zgodę na złożenie wniosku w jego imieniu,
postępowanie o udzielenie ochrony międzynarodowej wobec niego i dziecka tego
małżonka zostanie umorzone (projektowany art. 40 ust. 3 pkt 1).
Dyrektywa 2013/32/UE w art. 7 ust. 2 zapewnia osobom pozostającym na utrzymaniu
wnioskodawcy możliwość wystąpienia z wnioskiem we własnym imieniu. W celu
wypełnienia tego zobowiązania w art. 27 ust. 3 proponuje się, aby przed przyjęciem
wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej organ Straży Granicznej informował
na osobności małżonka, w którego imieniu wnioskodawca zamierza złożyć wniosek, o
konsekwencjach proceduralnych złożenia wniosku w jego imieniu, w tym o prawie
stawienia się na przesłuchanie wnioskodawcy oraz o przysługującym małżonkowi
prawie do wystąpienia z odrębnym wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej.
Dyrektywa 2013/32/UE w art. 6 rozróżnia samą deklarację woli cudzoziemca ubiegania
się o ochronę międzynarodową, od złożenia wniosku o udzielenie ochrony
międzynarodowej na formularzu. Zatem projektowane przepisy dotyczące procedury
złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej uwzględniają to rozróżnienie,
co odzwierciedlone zostało w art. 28.
Co do zasady, złożenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej będzie
następować osobiście. W przypadku gdy z przyczyn leżących po stronie organu Straży
Granicznej nie będzie możliwe przyjęcie wniosku o udzielenie ochrony
międzynarodowej na formularzu w dniu, w którym cudzoziemiec stawił się osobiście w
6
siedzibie organu Straży Granicznej i zadeklarował zamiar złożenia takiego wniosku,
organ Straży Granicznej będzie informował cudzoziemca w języku dla niego
zrozumiałym o terminie i miejscu przyjęcia wniosku o udzielenie ochrony
międzynarodowej oraz sporządzał na tę okoliczność protokół. W przypadku
niemożności osobistego stawiennictwa w siedzibie organu Straży Granicznej osoby
niepełnosprawnej, w podeszłym wieku, kobiety ciężarnej, osoby samotnie
wychowującej dziecko lub przebywającej w pieczy zastępczej, szpitalu, areszcie
śledczym lub zakładzie karnym, pisemna, deklaracja zamiaru złożenia wniosku o
udzielenie ochrony międzynarodowej będzie mogła zostać złożona za pośrednictwem
operatora pocztowego w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo
pocztowe (Dz. U. z 2012 r. poz. 1529) lub za pomocą środków komunikacji
elektronicznej w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu
usług drogą elektroniczną (Dz. U. z 2013 r. poz. 1422). W omówionych wyżej
przypadkach przyjęcie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej i jego
rejestracja będą następować niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni
roboczych od dnia jego złożenia, a w razie masowego napływu cudzoziemców na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w celu poszukiwania ochrony międzynarodowej –
w terminie 10 dni roboczych. Fakt złożenia deklaracji zamiaru złożenia wniosku o
udzielenie ochrony międzynarodowej będzie odnotowywany przez organ Straży
Granicznej w rejestrze spraw o udzielenie lub pozbawienie ochrony międzynarodowej
oraz o udzielenie pomocy cudzoziemcom ubiegającym się o udzielenie ochrony
międzynarodowej.
W art. 29 przyznaje się możliwość zapewnienia w przejściach granicznych, strzeżonych
ośrodkach i aresztach dla cudzoziemców cudzoziemcowi dostępu do informacji o
możliwości złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej i skorzystania w
tym celu z pomocy tłumacza oraz możliwość zapewnienia dostępu do cudzoziemca,
który wystąpił z wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej w przejściu
granicznym, przedstawicielom organizacji międzynarodowych lub pozarządowych,
zajmujących się udzielaniem pomocy cudzoziemcom, na wniosek cudzoziemca. Jest to
wdrożeniem postanowień art. 8 dyrektywy 2013/32/UE w celu zapewnienia
cudzoziemcom dostępu do informowania i doradztwa w ośrodkach zatrzymań i na
przejściach granicznych.
7
W projektowanym art. 30 ust. 1 zostały określone obowiązki organu Straży Granicznej
właściwego do przyjęcia wniosku związane z:
1) ustaleniem
tożsamości wnioskodawcy i osób objętych wnioskiem,
sfotografowaniem oraz pobraniem od nich odcisków linii papilarnych;
2) uzyskaniem informacji niezbędnych do wypełnienia formularza wniosku;
3) ustaleniem, czy wnioskodawca i osoby, w imieniu których działa wnioskodawca,
posiadają dokumenty uprawniające do przekroczenia granicy lub czy przebywają na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej legalnie;
4) zapewnieniem przeprowadzenia badań lekarskich i niezbędnych zabiegów
sanitarnych ciała i odzieży wnioskodawcy i osób, w imieniu których wnioskodawca
występuje;
5) poinformowaniem wymienionych osób w języku dla nich zrozumiałym m.in. o
zasadach i trybie, o ich prawach i obowiązkach związanych z postępowaniem w
sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej, o adresie ośrodka recepcyjnego,
zakresie pomocy socjalnej i opieki medycznej;
6) zapewnieniem transportu osobom niepełnosprawnym, osobom w podeszłym wieku,
kobietom ciężarnym, osobom samotnie wychowującym małoletnie dzieci do
ośrodka recepcyjnego, a w uzasadnionych przypadkach – wyżywienie podczas
transportu;
7) niezwłocznym zarejestrowaniem wniosku w rejestrze, o którym mowa w art. 119
ust. 1 pkt 1 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony, i przekazaniem go Szefowi
Urzędu do Spraw Cudzoziemców, zwanemu dalej „Szefem Urzędu”, w ciągu
48 godzin w celu rozpatrzenia.
Realizowane przez Straż Graniczną zadania dotyczące zapewnienia transportu osobom
niepełnosprawnym, osobom w podeszłym wieku, kobietom ciężarnym, rodzicom
samotnie wychowującym małoletnie dzieci do ośrodka recepcyjnego, a w
uzasadnionych przypadkach – wyżywienie podczas transportu są nowymi zadaniami.
Jednak nie spowodują dodatkowych skutków finansowych dla budżetu państwa.
Zadania te będą finansowane z budżetu państwa z części, której dysponentem jest
minister właściwy do spraw wewnętrznych, ze środków Bezpieczeństwo granic
zewnętrznych Unii Europejskiej i terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, będących w
dyspozycji Komendanta Głównego Straży Granicznej.
8