Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw

W celu realizacji art. 29 dyrektywy 2013/32/UE cudzoziemiec zostanie również
poinformowany o możliwości wyrażenia zgody na udzielanie przedstawicielowi Urzędu
Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców informacji o
przebiegu postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej oraz na
przeglądanie akt sprawy i sporządzanie z nich notatek i odpisów. Ponadto
cudzoziemcowi zostaną przekazane informacje wynikające z art. 4 ust. 1 rozporządzenia
604/2013 dotyczące stosowania tego rozporządzenia oraz zostanie z nim
przeprowadzona indywidualna rozmowa, o której mowa w art. 5 rozporządzenia
604/2013, w celu ułatwienia ustalenia państwa członkowskiego odpowiedzialnego za
rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej.
W przypadku odmowy poddania się badaniom lekarskim i zabiegom sanitarnym przez
osobę, której wniosek dotyczy, organ przyjmujący wniosek zawiadomi o tym fakcie
państwowego inspektora sanitarnego albo państwowego inspektora sanitarnego
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, właściwego ze względu na miejsce złożenia
wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej.
W przypadkach uzasadnionych względami bezpieczeństwa i porządku organ Straży
Granicznej, który przyjął wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, będzie mógł
dokonać szczegółowego sprawdzenia osób, których wniosek dotyczy. Sprawdzenie
będzie polegać na oględzinach ciała oraz sprawdzeniu odzieży, bielizny i obuwia, a
także przedmiotów posiadanych przez tę osobę lub należących do niej. Oględziny ciała
oraz sprawdzenie odzieży, bielizny i obuwia będą przeprowadzane w pomieszczeniu,
bez obecności osób nieupoważnionych oraz osób odmiennej płci oraz z poszanowaniem
godności osób, których sprawdzenie dotyczy. Działanie takie jest zgodne z art. 13 ust. 2
lit. d dyrektywy 2013/32/UE.
Jak wynika z projektowanego art. 31 cudzoziemiec, którego wniosek o udzielenie
ochrony międzynarodowej dotyczy, tak jak i obecnie, będzie obowiązany przekazać
dokument podróży do depozytu prowadzonego przez Szefa Urzędu, za pośrednictwem
organu Straży Granicznej przyjmującego wniosek. Jest to zgodne z art. 13 ust. 2 lit. b
dyrektywy 2013/32/UE. Z uwagi na dotychczasowe doświadczenia zostały
doprecyzowane zasady odbioru dokumentu podróży przekazanego do depozytu. Co do
zasady, Szef Urzędu wyda cudzoziemcowi dokument podróży najwcześniej w dniu, w
którym decyzja kończąca postępowanie w sprawie udzielenia ochrony
międzynarodowej stała się ostateczna. W szczególnych jednak przypadkach
9
uzasadnionych osobistą sytuacją cudzoziemca wymagającą niezwłocznego opuszczenia
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, dokument podróży będzie mógł być wydany
przed zakończeniem postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej. W
takim przypadku odmowa wydania dokumentu podróży będzie następowała w drodze
decyzji. Proponuje się, aby cudzoziemiec odbierał dokument podróży osobiście w
siedzibie Szefa Urzędu. W przypadku niemożności osobistego odbioru dokumentu
podróży z powodu choroby, niepełnosprawności lub innej niedającej się pokonać
przeszkody albo w razie korzystania z pomocy w dobrowolnym powrocie, odbioru
dokumentu podróży będzie mógł dokonać pełnomocnik legitymujący się
pełnomocnictwem szczególnym do odbioru tego dokumentu. W przypadku
przymusowego wykonania decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu lub
przekazania cudzoziemca do innego państwa członkowskiego na podstawie
rozporządzenia 604/2013 odbiór dokumentu podróży będzie następował w placówce
Straży Granicznej albo na granicy państwa, do którego następuje doprowadzenie lub
przekazanie, albo w porcie lotniczym lub morskim tego państwa. Dokument podróży
nieodebrany przez cudzoziemca będzie przechowywany przez Szefa Urzędu.
Zgodnie z art. 25 ust. 5 dyrektywy 2013/32/UE w projektowanym art. 32 ustawy o
udzielaniu cudzoziemcom ochrony określono organ Straży Granicznej, właściwy do
zapewnienia wykonania badań lekarskich w celu ustalenia rzeczywistego wieku
wnioskodawcy. Przedmiotowe badania będą mogły być przeprowadzone wyłącznie
wówczas, gdy organ Straży Granicznej na podstawie oświadczeń złożonych przez
wnioskodawcę podającego się za małoletniego bez opieki lub na podstawie innych
okoliczności poweźmie wątpliwości co do wieku wnioskodawcy. Przeprowadzenie
badań lekarskich będzie wymagało zgody wnioskodawcy podającego się za
małoletniego bez opieki albo jego przedstawiciela ustawowego. Badania lekarskie będą
przeprowadzane w sposób zapewniający poszanowanie godności wnioskodawcy z
zastosowaniem możliwie najmniej inwazyjnej techniki badania.
Tak jak w obowiązującej ustawie zachowane zostanie odstępstwo od art. 64 Kodeksu
postępowania administracyjnego w zakresie dotyczącym obowiązku wezwania do
usunięcia braków w terminie 7 dni, z pouczeniem, że nieusunięcie ich w ww. terminie
spowoduje pozostawienie wniosku bez rozpoznania. Szef Urzędu pozostawi bez
rozpoznania wniosek, w którym nie wskazano imienia i nazwiska wnioskodawcy, jego
adresu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub kraju pochodzenia i nie ma
10
możności ich ustalenia na podstawie posiadanych danych.
Zachowany zostanie dotychczasowy, szczególny w stosunku do Kodeksu postępowania
administracyjnego, termin załatwienia sprawy o udzielenie ochrony międzynarodowej,
tj. 6 miesięcy od dnia złożenia wniosku. Ze względu na specyfikę tego postępowania,
skomplikowany przedmiot sprawy, konieczność uzyskania rzetelnych i aktualnych
informacji o warunkach panujących w kraju pochodzenia cudzoziemca, a także o jego
sytuacji osobistej, co jest procesem długotrwałym, wymagającym zaangażowania wielu
instytucji, zarówno krajowych, jak i zagranicznych, zasadne jest wykorzystanie
możliwości, jakie daje art. 31 ust. 3 dyrektywy 2013/32/UE. W związku z powyższym
proponuje się dopuścić wydłużenie terminu załatwienia sprawy o kolejne 9 miesięcy
ponad ww. termin 6-miesięczny, tj. do 15 miesięcy, w przypadku gdy:
1) sprawa jest szczególnie skomplikowana pod względem faktycznym lub prawnym;
2) z wnioskami o udzielenie ochrony międzynarodowej występuje w krótkich
odstępach czasu duża liczba cudzoziemców i uniemożliwia to rozpoznanie wniosku
w terminie sześciu miesięcy;
3) wnioskodawca nie wykonuje obowiązków współpracy z organem prowadzącym
postępowanie, o których mowa w art. 41.
W przypadku sytuacji opisanej w pkt 2 pojęcie „duża liczba cudzoziemców” zostało
zaczerpnięte z dyrektywy 2013/32/UE, w której jednakże nie zostały określone kryteria
pozwalające na dokładne wskazanie, jaka faktycznie ma to być liczba. Uzależnione jest
to bowiem od możliwości danego państwa członkowskiego.
W razie niezałatwienia sprawy w terminie 6 miesięcy utrzymany zostanie, wynikający
także z obecnie obowiązującej ustawy, obowiązek wydania zaświadczenia
potwierdzającego, że przyczyna niewydania decyzji w tym terminie nie leży po stronie
cudzoziemca. Powyższe zaświadczenie wraz z tymczasowym zaświadczeniem
tożsamości cudzoziemca będzie stanowiło podstawę do wykonywania pracy na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach i w trybie określonych w ustawie z
dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z
2015 r. poz. 149 i 357). Dotychczas zaświadczenie takie było wydawane przez Szefa
Urzędu tylko na wniosek wnioskodawcy. Praktyka stosowania tego przepisu pokazała
jednak, że zasadne jest, aby z wnioskiem takim mogły wystąpić także pozostałe osoby,
których wniosek dotyczy.
11
Niezwłocznie po przekazaniu wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej przez
organ Straży Granicznej, Szef Urzędu będzie przeprowadzał postępowanie w sprawie
ustalenia odpowiedzialnego państwa członkowskiego, o którym mowa w art. 20
rozporządzenia 604/2013, co wynika z projektowanego art. 36. Jeżeli inne państwo
członkowskie, odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o nadanie statusu uchodźcy na
podstawie rozporządzenia 604/2013, wyrazi zgodę na przejęcie wnioskodawcy lub
osoby, w imieniu której wnioskodawca występuje, Szef Urzędu wyda decyzję o
umorzeniu postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej i o ich
przekazaniu do odpowiedzialnego państwa członkowskiego. Komendant placówki
Straży Granicznej poinformuje niezwłocznie Szefa Urzędu o przekroczeniu granicy
przez cudzoziemca przekazywanego na podstawie rozporządzenia 604/2013 oraz
odnotuje w rejestrze spraw prowadzonych na podstawie rozporządzenia 604/2013
miejsce i datę przekroczenia granicy (projektowany art. 37). W projektowanej ustawie
w celu dostosowania jej przepisów do rozporządzenia 604/2013 wskazane zostały
organy właściwe w sprawach regulowanych rozporządzeniem. Są to Szef Urzędu i
organy Straży Granicznej.
Zmianie ulegnie konstrukcja ustawowa niedopuszczalności wniosku (projektowany
art. 38) w taki sposób, aby w fazie wstępnej postępowania możliwe było
przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego, czy wniosek może być uznany za
niedopuszczalny, co jest konieczne zwłaszcza w odniesieniu do kolejnego wniosku o
udzielenie ochrony międzynarodowej. Obecne przepisy regulujące kwestie
niedopuszczalności wniosku nie wdrażają w pełni przepisu art. 40 ust. 3 dyrektywy
2013/32/UE, który nakazuje w fazie wstępnego rozpatrzenia zbadać, czy zaistniały lub
zostały przedstawione przez wnioskodawcę nowe elementy lub ustalenia, znacząco
zwiększające prawdopodobieństwo, że wnioskodawca kwalifikuje się do udzielenia
ochrony międzynarodowej. Dyrektywa 2013/32/UE zakłada, że etap wstępnego
rozpatrzenia nie będzie ściśle formalny, ale będzie też miał komponent oceny
merytorycznej, gdyż aby ocenić prawdopodobieństwo kwalifikowania się cudzoziemca
do udzielenia ochrony międzynarodowej, należy odnieść się do wiarygodności nowych
elementów i informacji oraz ich istotności dla rozstrzygnięcia. Tymczasem
konsekwencje ukształtowania tej procedury w łączności z instytucją umorzenia
postępowania, jak to miało miejsce dotychczas, eliminują możliwość oceny owego
prawdopodobieństwa i w ogóle jakiejkolwiek oceny merytorycznej wniosku na tym
12
etapie. Dlatego zamiast decyzji o umorzeniu proponuje się, aby w razie stwierdzenia
przesłanek uznania wniosku za niedopuszczalny Szef Urzędu wydawał decyzję o
uznaniu wniosku za niedopuszczalny.
Ponadto z art. 42 ust. 3 dyrektywy 2013/32/UE odnoszącego się do wstępnego
rozpatrzenia kolejnego wniosku, który gwarantuje, że wnioskodawca zostanie w
odpowiedni sposób poinformowany o wyniku wstępnego rozpatrzenia, wynika, że
informacja ta powinna dotyczyć nie tylko stwierdzenia niedopuszczalności wniosku, ale
także jego dopuszczalności. Stąd proponuje się wprowadzenie formuły postanowienia o
uznaniu kolejnego wniosku za dopuszczalny w przypadku, gdy w wyniku rozpoznania
wstępnego Szef Urzędu stwierdzi, że nie zachodzi żadna z okoliczności
uzasadniających uznanie wniosku za niedopuszczalny.
Postanowienie to straci ważność w razie uchylenia lub stwierdzenia nieważności
decyzji Szefa Urzędu kończącej postępowanie. Taka konstrukcja nie będzie ograniczała
kontroli instancyjnej i sądowej. Istotą jest, aby sprawa będąca przedmiotem ponownego
rozpatrzenia wskutek uchylenia lub stwierdzenia nieważności decyzji została
rozpatrzona raz jeszcze w całości, a nie od momentu uznania wniosku za dopuszczalny.
Dlatego byt prawny tego postanowienia należy związać z obowiązywaniem decyzji
Szefa Urzędu. Nowością będzie również możliwość uznania wniosku za
niedopuszczalny, w sytuacji gdy wnioskodawca pochodzi z kraju pierwszego azylu, o
którym mowa w art. 35 dyrektywy 2013/32/UE.
W projekcie ustawy wykorzystana została możliwość, jaką daje art. 31 ust. 8 i art. 32
dyrektywy 2013/32/UE, tj. wprowadzenia procedury przyspieszonej rozpatrzenia
wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Elementy tej procedury połączone
jednak z koncepcją wniosku oczywiście bezzasadnego znajdują się także i w obecnej
ustawie. Przesłanki prowadzenia procedury przyspieszonej będą się odnosić do ochrony
międzynarodowej w obu jej postaciach, a nie tylko do statusu uchodźcy, tak jak było
dotychczas. Spośród 10 dopuszczonych przez dyrektywę sytuacji, w których można
zastosować tryb przyspieszony, wybrano 5. Jednakże, zgodnie z treścią art. 63a,
postępowanie przyspieszone w stosunku do małoletniego bez opieki będzie można
stosować jedynie w sytuacji, gdy wnioskodawca stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa
państwa lub porządku publicznego lub był z tego powodu w przeszłości wydalony z
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Powyższa propozycja stanowi transpozycję do
polskiego porządku prawnego art. 25 ust. 6 dyrektywy 2013/32/UE, który reguluje
13