Rządowy projekt ustawy o leczeniu niepłodności

Przedmiotowe zmiany mają na celu uwzględnienie w ww. przepisach sytuacji, w której
dziecko urodziło się w wyniku procedury medycznie wspomaganej prokreacji.
Szczególny nacisk w toku prac nad projektowaną ustawą został w tym zakresie
położony na zapewnienie, aby dziecko, które urodziło się w wyniku procedury
medycznie wspomaganej prokreacji, mogło mieć zarówno matkę, jak i ojca, mimo
braku biologicznego pochodzenia od przynajmniej jednej z tych osób oraz mimo tego,
że nie muszą one pozostawać w związku małżeńskim w dniu zastosowania u biorczymi
(przyszłej matki) komórek rozrodczych albo zarodka.
Wprowadzenie stosownych w tym zakresie zmian było niezbędne w odniesieniu do
dotychczasowych przepisów regulujących domniemanie ojcostwa. W tym celu
zaproponowana została zmiana art. 62 k.r.o. Zgodnie z uwzględnioną w projekcie
zmianą przedmiotowego przepisu, jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni
od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego
małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża. Domniemanie to nie
dotyczy przypadku, gdy dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie
wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki.
W projektowanych regulacjach przewidziano również zmianę w zakresie możliwości
zaprzeczenia ojcostwa, poprzez wskazanie w art. 68 k.r.o., że nie będzie ono
dopuszczalne, jeżeli dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie
wspomaganej prokreacji, na którą mąż matki wyraził zgodę. Jednocześnie
zaproponowano posługiwanie się w tym przepisie pojęciem „dziecka urodzonego”
w miejsce pojęcia „dziecka poczętego”. Stosowanie poprzedniego pojęcia może rodzić
wątpliwości, gdyż o uznaniu lub zaprzeczeniu domniemania ojcostwa można mówić,
tylko jeżeli dziecko urodziło się.
Zmiany wymagały również przepisy regulujące kwestię uznania ojcostwa. W tym celu
zaproponowano dodanie art. 751 k.r.o., zgodnie z którym uznanie ojcostwa będzie
następowało z dniem urodzenia się dziecka, także wtedy gdy przed przeniesieniem do
organizmu kobiety komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy albo
zarodka powstałego z komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy
albo z dawstwa zarodka mężczyzna oświadczy przed kierownikiem urzędu stanu
cywilnego, że będzie ojcem dziecka, które urodzi się w następstwie procedury
medycznie wspomaganej prokreacji z zastosowaniem tych komórek albo tego zarodka,
a kobieta ta potwierdzi jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia
69

mężczyzny, że ojcem dziecka będzie ten mężczyzna. Oświadczenia będą skuteczne,
jeżeli dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej
prokreacji, o której mowa powyżej, w ciągu dwóch lat od dnia złożenia oświadczenia
przez mężczyznę. Jeżeli dziecko urodziło się po zawarciu przez matkę małżeństwa
z innym mężczyzną niż ten, który uznał ojcostwo, przepis art. 62 k.r.o. (regulujący
domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż matki) nie będzie miał zastosowania. Przy
takim uznaniu ojcostwa nie będą miały również zastosowania przepisy art. 73 § 1 i 4
oraz art. 74 k.r.o.
Ponadto zaproponowano dodanie w k.r.o art. 811, zgodnie z którym w przypadku, gdy
uznanie ojcostwa nastąpiło na podstawie ww. art. 751, ustalenie bezskuteczności
uznania ojcostwa będzie dopuszczalne jedynie wówczas, gdy dziecko nie urodziło się
w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, o której mowa art. 751
§ 1.
W projekcie zaproponowano także zmianę brzmienia art. 85 § 1 k.r.o. poprzez
wskazanie, że domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka
nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym
dniu przed urodzeniem się dziecka albo ten, kto był dawcą komórki rozrodczej
w przypadku dziecka urodzonego w wyniku dawstwa partnerskiego w procedurze
medycznie wspomaganej prokreacji.
W związku z powyższymi zmianami w k.r.o. konieczne było również zaproponowanie
stosownych zmian w ustawie z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu
cywilnego (Dz. U. poz. 1741 i 1888 oraz z 2015 r. poz. 262).
Stąd też zaproponowano w art. 19 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach
stanu cywilnego uzupełnienie zakresu informacji gromadzonych w rejestrze uznań
prowadzonym w ramach rejestru stanu cywilnego o informację, że oświadczenie
konieczne do uznania ojcostwa zostało złożone przed przeniesieniem do organizmu
kobiety komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy albo zarodka
powstałego z komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy, albo
z dawstwa zarodka. Wskazano również, że powyższa informacja będzie podlegała
usunięciu z rejestru, jeżeli w ciągu dwóch lat od dnia przyjęcia oświadczenia złożonego
przez mężczyznę koniecznego do uznania ojcostwa dziecko się nie urodziło.
Ponadto zaproponowano w art. 63 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach
stanu cywilnego dodanie ust. 11 i 12. Zgodnie z tymi przepisami kierownik urzędu
70

stanu cywilnego będzie sporządzał protokół, jeżeli oświadczenie konieczne do uznania
ojcostwa zostało złożone przed przeniesieniem do organizmu kobiety komórek
rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy albo zarodka powstałego
z komórek rozrodczych pochodzących od anonimowego dawcy, albo z dawstwa
zarodka. Protokół będzie zawierał:
1) nazwiska, imiona oraz nazwiska rodowe, daty i miejsca urodzenia mężczyzny
uznającego ojcostwo i kobiety, numery PESEL tych osób, jeżeli zostały nadane,
wraz z oznaczeniem dokumentów tożsamości;
2) informację, że oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa zostało złożone przed
przeniesieniem do organizmu kobiety komórek rozrodczych pochodzących od
anonimowego dawcy albo zarodka powstałego z komórek rozrodczych
pochodzących od anonimowego dawcy albo dawstwa zarodka;
3) informację o wyjaśnieniu osobom zamierzającym złożyć oświadczenia konieczne
do uznania ojcostwa przepisów regulujących obowiązki i prawa wynikające
z uznania ojcostwa, przepisów o nazwisku dziecka oraz różnicy między uznaniem
ojcostwa a przysposobieniem dziecka;
4) informację o złożeniu przez mężczyznę uznającego ojcostwo i kobietę zgodnych
oświadczeń o nazwisku dziecka lub informację o braku zgodnych oświadczeń;
5) informację o dacie złożenia przez mężczyznę uznającego ojcostwo oświadczenia;
6) informację o dacie złożenia przez kobietę oświadczenia, że mężczyzna, który złożył
oświadczenie, będzie ojcem dziecka;
7) nazwisko i imię biegłego lub tłumacza, jeżeli brał udział w czynności;
8) adres do korespondencji;
9) nazwisko i imię kierownika urzędu stanu cywilnego przyjmującego oświadczenie.
Protokół będzie podlegał brakowaniu, jeżeli w ciągu dwóch lat od dnia złożenia
oświadczenia przez mężczyznę koniecznego do uznania ojcostwa dziecko się nie
urodziło. Jeżeli dziecko się urodzi, protokół będzie dołączany do akt zbiorowych aktu
urodzenia i będzie podlegał udostępnieniu na wniosek osoby, której akt dotyczy, po
osiągnięciu przez nią pełnoletności lub na żądanie sądu.
W projekcie ustawy zawarto także odpowiednie przepisy przejściowe. W celu
umożliwienia podmiotom obecnie stosującym procedurę medycznie wspomaganej
prokreacji, w tym zapłodnienie pozaustrojowe, dostosowania się do wymogów
i obowiązków, jakie zostaną na nie nałożone mocą projektowanych przepisów, a także
71

w celu odpowiedniego przygotowania administracji, w tym przede wszystkim urzędu
obsługującego ministra właściwego do spraw zdrowia, do ich efektywnej realizacji,
przewidziano, że ustawa wejdzie w życie po upływie 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia.
Dodatkowo, mając na uwadze liczbę nowych obowiązków, jakie projektowane przepisy
nakładają na podmioty prowadzące obecnie działalność przypisaną w projektowanej
ustawie ośrodkowi medycznie wspomaganej prokreacji oraz bankowi komórek
rozrodczych i zarodków, przewidziano 12-miesięczny okres przejściowy dla
określonych w odniesieniu do tej działalności wymogów.
Z uwagi na to, że w dniu wejścia w życie projektowanej ustawy nie będzie podmiotów,
które mają pozwolenia, o których mowa w art. 48 ust. 1 oraz w art. 57 ust. 1, podmiot
prowadzący w tym dniu działalność przypisaną w projektowanej ustawie ośrodkowi
medycznie wspomaganej prokreacji oraz bankowi komórek rozrodczych i zarodków
będzie mógł zawierzać umowę, o której mowa w art. 48 ust. 5 pkt 4, z innym
podmiotem, ubiegającym się o udzielenie pozwolenia na wykonywanie czynności,
o których mowa w art. 45 projektowanej ustawy.
Wskazano, że podmioty wykonujące w dniu wejścia w życie projektowanej ustawy
czynności polegające na gromadzeniu, przetwarzaniu, przechowywaniu, dystrybucji
komórek rozrodczych lub zarodków przeznaczonych do zastosowania u ludzi
w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji, wywozie komórek rozrodczych lub
zarodków z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub przywozie komórek rozrodczych
lub zarodków na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej będą mogły wykonywać te
czynności po tym dniu, do czasu uzyskania stosownego w tym zakresie pozwolenia, nie
dłużej jednak niż przez 12 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.
Analogiczne rozwiązanie przyjęte zostało wobec podmiotów, które w dniu wejścia
w życie projektowanej ustawy będą wykonywały czynności medycznie wspomaganej
prokreacji polegające na pobieraniu komórek rozrodczych od dawców lub stosowaniu
komórek rozrodczych i zarodków u ludzi w procedurze medycznie wspomaganej
prokreacji. Określono, że będą one mogły wykonywać te czynności po tym dniu, do
czasu uzyskania stosownego w tym zakresie pozwolenia, nie dłużej jednak niż przez
12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. Wymienione powyżej podmioty zostały
jednak zobowiązane do stworzenia programu postępowania z dotychczas
zgromadzonymi komórkami rozrodczymi i zarodkami w celu ustalenia sposobu
postępowania prowadzącego do zapewnienia:
72

1) jakości przechowywania tych komórek rozrodczych i zarodków,
2) zdrowia i bezpieczeństwa biorczyni oraz zdrowia dzieci, które mogą się urodzić
w wyniku zastosowania tych komórek rozrodczych lub zarodków w procedurze
medycznie wspomaganej prokreacji,
3) bezpieczeństwa
komórek rozrodczych lub zarodków gromadzonych,
przetwarzanych, przechowywanych lub dystrybuowanych
– wynikających z przepisów ustawy.
Program będzie obejmował:
1) szczegółowy opis dotychczasowych procedur stosowanych w podmiocie w zakresie
gromadzenia, testowania, przetwarzania, przechowywania, dystrybucji komórek
rozrodczych lub zarodków, dokonywania wywozu komórek rozrodczych lub
zarodków z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na terytorium państw innych niż
państwa członkowskie Unii Europejskiej lub przywozu komórek rozrodczych lub
zarodków na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium państw innych niż
państwa członkowskie Unii Europejskiej;
2) informację o liczbie osób zatrudnionych w podmiocie wykonującym ww. czynności,
i o ich kwalifikacjach oraz plan działań zmierzających do zapewnienia zatrudnienia
osób posiadających kwalifikacje, określone w przepisach ustawy jako uprawniające
do wykonywania określonych czynności;
3) wykaz pomieszczeń i urządzeń podmiotu wraz z planem działań zmierzających do
zapewnienia posiadania pomieszczeń i urządzeń, określonych w przepisach
wykonawczych jako wymagane odpowiednio dla ośrodka medycznie wspomaganej
prokreacji oraz banku komórek rozrodczych i zarodków, wraz z harmonogramem
ich realizacji;
4) opis dotychczasowych procedur jakości, stosowanych w związku z wykonywaniem
czynności, o których mowa w pkt 1, oraz plan działań zmierzających do
zapewnienia ich dostosowania do wymagań, określonych w przepisach
wykonawczych regulujących wymogi systemu zapewnienia jakości, wraz
z harmonogramem ich realizacji;
5) informację na temat sposobu identyfikowania komórek rozrodczych i zarodków
gromadzonych, testowanych, przetwarzanych i przechowywanych,
z uwzględnieniem informacji na temat możliwości identyfikowania dawcy komórki
rozrodczej lub dawców zarodków oraz możliwości zapewnienia zgodności ich
73