Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających oraz niektórych innych ustaw

powołania systemu ochrony instytucjonalnej. Warunki, jakie musi spełniać taki system,
określone są w art. 113 ust. 7 rozporządzenia CRR i wiążą się m.in. z koniecznością
wzajemnego gwarantowania zobowiązań przez członków systemu, powołaniem funduszu
pomocowego, zorganizowaniem mechanizmów monitorowania ryzyka w całym systemie oraz
zatwierdzeniem systemu przez Komisję Nadzoru Finansowego (dalej: „KNF”).
Należy podkreślić, że utworzenie systemu ochrony instytucjonalnej ma charakter dobrowolny
i będzie on tworzony wyłącznie przez zainteresowane podmioty.
II. Część szczegółowa
1.
Art. 1 – zmiany w ustawie o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich
zrzeszaniu się i bankach zrzeszających
Art. 1 pkt 1 lit. a projektu ustawy – rozdział dotyczący systemu ochrony stanowi istotną część
ustawy o bankach spółdzielczych, stąd za zasadne uznano ich uzupełnienie (tworzenie
i funkcjonowanie systemu ochrony).
Art. 1 pkt 1 lit. b projektu ustawy – proponowana zmiana ma na celu umożliwienie bankom
spółdzielczym, do których ustawa ma jedynie ograniczone zastosowanie, podjęcia działań
umożliwiających zaliczenie przez nie udziałów członkowskich, a przez to funduszu
udziałowego, do tzw. kapitału CET1 (Common Equity Tier 1), tj. kapitału wysokiej jakości.
Banki te objęte będą również regulacjami dotyczącymi udziałów członkowskich, ich wypłaty
i dziedziczenia. Ponadto proponowana zmiana polega na poszerzeniu przypadków stosowania
przepisów ustawy o bankach spółdzielczych do banków spółdzielczych posiadających
fundusze własne większe lub równe kwocie 5 mln euro o przypadek członkostwa takiego
banku w systemie ochrony instytucjonalnej. Jednocześnie projekt przewiduje zmianę pojęcia
„fundusze własne” na „kapitał założycielski”. Wynika ona z konieczności dostosowania
terminologii ustawy o bankach spółdzielczych do przepisów rozporządzenia CRR, w którym
minima kapitałowe określone w art. 12 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
2013/36/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie warunków dopuszczenia instytucji
kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi
i firmami inwestycyjnymi, zmieniającej dyrektywę 2002/87/WE i uchylającej dyrektywy
2006/48/WE oraz 2006/49/WE (dalej: „dyrektywa CRD”) w wysokości 5 mln euro i 1 mln
euro odnoszone są do kapitału założycielskiego.
Art. 1 pkt 2 lit. a projektu ustawy – zmiana w słowniczku w zakresie definicji banku
spółdzielczego oraz banku zrzeszającego.
2
Zmiana definicji banku spółdzielczego polega na uwzględnieniu w tej definicji wyłączenia
wobec banków spółdzielczych obowiązku wynikającego z art. 89 § 2 ustawy z dnia
16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze, zgodnie z którym ogłaszanie przez organizacje
spółdzielcze dokumentów, o których mowa w art. 70 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1994 r.
o rachunkowości (tj. wprowadzenia do sprawozdania finansowego stanowiącego część
informacji dodatkowej, bilansu, rachunku zysków i strat, zestawienia zmian w kapitale
(funduszu) własnym oraz rachunku przepływów pieniężnych za rok obrotowy, wraz z opinią
biegłego rewidenta oraz odpisem uchwały bądź postanowienia organu zatwierdzającego
o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego i podziale zysku lub pokryciu straty), następuje
w „Monitorze Spółdzielczym”. Obowiązki dotyczące składania i publikowania sprawozdań
finansowych przez banki spółdzielcze zostały określone w ustawie o rachunkowości. Zgodnie
z art. 69 ust. 1 tej ustawy, banki spółdzielcze mają obowiązek złożenia we właściwym
rejestrze sądowym sprawozdania finansowego wraz z innymi wskazanymi dokumentami.
Natomiast zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, wpisy do rejestru
podlegają obowiązkowi ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. W związku
z powyższym nieuzasadnione jest dodatkowe stosowanie wobec banków spółdzielczych
art. 89 § 2 ustawy – Prawo spółdzielcze, co wiąże się z ponoszeniem przez banki spółdzielcze
dodatkowych kosztów, do których nie są zobowiązane inne podmioty. Proponowana zmiana
definicji banku zrzeszającego polega na wykreśleniu enumeratywnego wskazania obecnie
istniejących banków zrzeszających i określeniu warunków, jakie bank zrzeszający musi
spełnić. Możliwe będzie również utworzenie nowego banku w formie spółki akcyjnej.
Art. 1 pkt 2 lit. b oraz pkt 7 lit. a projektu ustawy – rezygnacja z definicji pieniądza
elektronicznego. Zmiana ma charakter porządkujący, bowiem pojęcie pieniądza
elektronicznego jest zdefiniowane w ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach
płatniczych. Ponadto w związku z faktem, że pojęcie pieniądza elektronicznego występuje
w ustawie tylko w art. 6 ust. 1 pkt 9, za zasadne uznano doprecyzowanie tego pojęcia właśnie
w tym przepisie.
Art. 1 pkt 2 lit. c projektu ustawy – zmiana w słowniczku przez wprowadzenie pojęcia
systemu ochrony, czyli systemu ochrony instytucjonalnej uznanego przez Komisję Nadzoru
Finansowego.
Art. 1 pkt 3 i 5 projektu ustawy – zmiana przepisu określającego sposób przeliczania euro na
złoty polski, przez wprowadzenie mechanizmu analogicznego do przeliczania kursu
stosowanego do obliczania państwowego długu publicznego.
3
Art. 1 pkt 4 lit. a projektu ustawy – zmiana pojęcia „fundusze własne” na „kapitał
założycielski” (analogiczna do zmiany w art. 1 pkt 1 lit. b projektu ustawy).
Art. 1 pkt 4 lit. b oraz pkt 7 lit. b projektu ustawy – zmiany w zakresie terytorialnego
ograniczenia zakresu działalności banków spółdzielczych, których kapitał założycielski jest
niższy niż równowartość 5 mln euro i które są uczestnikami systemu ochrony, przez
wskazanie zakresu zadań, co do których nie będzie obowiązywała zasada terytorialności,
a które są kluczowe z punktu widzenia banków spółdzielczych. W szczególności
proponowana zmiana umożliwia wykonywanie czynności bankowych na rzecz członków
banku spółdzielczego oraz optymalizację ryzyka związanego z udzieleniem kredytów
i pożyczek poprzez zawieranie konsorcjów. Ponadto proponowany art. 6 ust. 2a wprowadza
ogólną zasadę, że w indywidualnych i w szczególnie uzasadnionych przypadkach możliwe
jest odstąpienie od zasady terytorialności pod warunkiem uzyskania pozytywnej opinii organu
zarządzającego systemem ochrony.
Art. 1 pkt 6 projektu ustawy – regulacja umożliwia bankom spółdzielczym skorzystanie
z przepisu art. 78 § 1 pkt 2 ustawy – Prawo spółdzielcze, który do źródeł funduszu
zasobowego – poza wpisowym wpłaconym przez członków oraz częścią nadwyżki bilansowej
– zalicza inne źródła określone w odrębnych przepisach. Przepis ten pozostaje przepisem
martwym w odniesieniu do tych innych źródeł. Zważywszy na wynikający z przepisów
dyrektywy CRD i rozporządzenia CRR wzrost znaczenia kapitału założycielskiego CET1
oraz kapitałów własnych Tier I, jak również wzrost wymogów w tym zakresie, szczególnego
znaczenia nabiera konieczność zaliczenia do takich źródeł tworzenia funduszu zasobowego,
bezzwrotnych wpłat otrzymanych przez bank – uczestnika systemu ochrony w ramach
pomocy udzielanej w tym systemie.
Art. 1 pkt 8 projektu ustawy – uchylenie ust. 2 w art. 10 wiąże się z koniecznością
dostosowania przepisów do art. 28 ust. 1 lit. i rozporządzenia CRR.
Art. 1 pkt 9 projektu ustawy – art. 29 rozporządzenia CRR określa warunki, których
spełnienie jest konieczne do zaliczenia kapitału powstałego z wpłat na udziały w banku
spółdzielczym do kapitału podstawowego Tier I. W tym celu przewidziano przyznanie
bankom spółdzielczym prawa do wstrzymania lub ograniczenia zwrotu wpłat dokonanych na
wypowiedziane udziały, co wynika z art. 29 ust. 2 rozporządzenia CRR. Jednak bank
spółdzielczy będzie mógł skorzystać z takiej możliwości dopiero po wprowadzeniu
odpowiednich zmian w statucie.
4
W projekcie ustawy zostały określone przesłanki wstrzymania lub ograniczenia zwrotu wpłat
dokonanych na wypowiedziane udziały (proponowany art. 10c ust. 1 ustawy o bankach
spółdzielczych). Przesłanki te obejmują przypadek realizacji programu postępowania
naprawczego, wykazania straty w bieżącej działalności, zagrożenia niewypłacalnością lub
utratą płynności oraz niespełnienia przez bank wymogów kapitałowych, norm płynności lub
limitów zaangażowania. Wstrzymanie lub ograniczenie przez zarząd banku spółdzielczego
wypłaty wypowiedzianych udziałów w powyższych przypadkach nie będzie podlegało
procedurze odwoławczej do rady nadzorczej banku spółdzielczego (proponowany art. 10c
ust. 2 ustawy o bankach spółdzielczych). Przesłanki wstrzymania lub ograniczenia zwrotu
wpłat dokonanych na wypowiedziane udziały będą miały zastosowanie, jeżeli powyższe
okoliczności będą występowały na dzień wypowiedzenia udziałów lub na dzień statutowo
określony jako podstawowy termin wypłaty wypowiedzianych udziałów.
Konsekwencją zmian przewidzianych w art. 1 pkt 9 projektu ustawy jest również konieczność
uregulowania zagadnień związanych z uzyskaniem i utratą członkostwa w banku
spółdzielczym oraz zakresem praw członka. Członkostwo w banku spółdzielczym stanowi
formę społecznego zaangażowania w zaspokajanie lokalnych potrzeb finansowych i z tego
względu wymaga odrębnego ujęcia w stosunku do dotychczasowych norm ogólnych prawa
spółdzielczego. W szczególności należy wskazać przepis, który wprowadza zasadę
niezbywalności udziałów w banku spółdzielczym oraz określa sposób dziedziczenia udziałów
(proponowany art. 10d ustawy o bankach spółdzielczych). Doprecyzowanie takie jest
niezbędne w kontekście zmian odnośnie do ograniczenia zwrotu wpłat na udziały. Co więcej,
podkreśla ono specyfikę bankowości spółdzielczej w ramach spółdzielczości. Ponadto
w odniesieniu do art. 10d ustawy o bankach spółdzielczych należy wskazać, że przepis ten
w sposób bardziej wyczerpujący i nieco odmiennie reguluje kwestie dziedziczenia udziałów
członkowskich od ustawy – Prawo spółdzielcze, a ponadto wprowadza instytucję
rozporządzenia udziałem na wypadek śmierci, na wzór dyspozycji na wypadek śmierci
uregulowanej w przepisach ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe.
Art. 1 pkt 10 projektu ustawy – uchylenie ust. 1 w art. 11 ustawy o bankach spółdzielczych –
tym samym w zakresie liczby członków rady nadzorczej banku spółdzielczego zastosowanie
będzie miał przepis art. 45 ust. 2 ustawy – Prawo spółdzielcze. Dzięki tej zmianie banki
spółdzielcze, szczególnie te małe, nie będą zobowiązane do powoływania do rady nadzorczej
co najmniej pięciu osób.
5
Art. 1 pkt 11 oraz pkt 12 lit. a i b projektu ustawy – w celu zapewnienia bankom
spółdzielczym, których fundusze własne są równe lub wyższe niż równowartość 5 mln euro
oraz spełniającym pozostałe wymogi ostrożnościowe, możliwości wypowiedzenia umowy
zrzeszenia bez jednoczesnego obowiązku zawarcia umowy z innym bankiem zrzeszającym
wprowadzono w art. 16 ustawy o bankach spółdzielczych ust. 4aa i 4ab. Należy wskazać, że
obecne rozwiązanie uniemożliwia wystąpienie ze zrzeszenia bankowi spółdzielczemu.
Projektowane przepisy przewidują, że każdy zrzeszony bank spółdzielczy decydujący się na
wystąpienie ze zrzeszenia powinien wystąpić do KNF o wyrażenie zgody na prowadzenie
działalności poza zrzeszeniem. KNF może udzielić takiego zezwolenia w przypadku
spełnienia warunków określonych w art. 16 ust. 4ab. Warunki te stanowią, że banki te będą
podlegać takim samym wymogom w zakresie przygotowania organizacyjnego oraz spełniania
norm ostrożnościowych jak banki funkcjonujące w formie spółek akcyjnych, zachowując
jednak swoją odrębność co do formy prawnej. W tym miejscu należy zaznaczyć, że chodzi tu
o wymogi w zakresie funduszy własnych, dużych ekspozycji, norm płynności oraz
obowiązków sprawozdawczych i informacyjnych. W praktyce każdy bank decydujący się na
wystąpienie ze zrzeszenia powinien wystąpić do KNF o wyrażenie zgody na zmianę statutu,
a także przygotować komplet dokumentacji, z której wynika możliwość samodzielnego
działania poza zrzeszeniem. Jednocześnie banki spółdzielcze, które zdecydują się prowadzić
działalność poza zrzeszeniem, będą podlegać takim samym rygorom w zakresie
kadencyjności zarządu oraz wygasania mandatów jego członków jak banki funkcjonujące
w formie spółki akcyjnej na wzór przepisu art. 369 ustawy z dnia 15 września 2000 r. –
Kodeks spółek handlowych (proponowany art. 12a ustawy o bankach spółdzielczych).
Art. 1 pkt 12 lit. c projektu ustawy – ze względu na art. 28 ust. 1 lit. g rozporządzenia CRR,
który wskazuje, że poza likwidacją nie może dojść do zmniejszenia wartości lub spłaty
instrumentu kapitałowego, konieczne jest uchylenie przepisu dotyczącego umorzenia akcji
banku zrzeszającego.
Art. 1 pkt 12 lit. d projektu ustawy – celem zmiany jest zapewnienie ciągłości świadczenia
usług – przewiduje się możliwość kontynuowania świadczenia usług przez bank zrzeszający
po wypowiedzeniu umowy zrzeszenia przez bank spółdzielczy, za określoną w odrębnej
umowie odpłatnością odpowiadającą charakterowi tych czynności, przez okres co najmniej
24 miesięcy od dnia rozwiązania umowy zrzeszenia, jednak nie dłużej niż do dnia zawarcia
przez bank spółdzielczy umowy zrzeszenia z innym bankiem zrzeszającym.
6