Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, sporządzonej w Stambule dnia 11 maja 2011r.

i przygotowania pomieszczeń to odpowiednio styczeń i sierpień 2015 r.). Na podstawie
regulacji u.p.p.r. oraz jej aktów wykonawczych dzieci przebywające wraz z rodzicami
w specjalistycznych ośrodkach wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie objęte są pomocą
psychologiczną, a także specjalistyczną pomocą socjoterapeutyczną i terapeutyczną. Dzieci,
które mają trudności lub wykazują potrzebę wsparcia w rozwiązywaniu problemów
życiowych, mają dostęp do prowadzonego przez powiat poradnictwa prawnego,
psychologicznego i rodzinnego.

Artykuł 27 Konwencji zakłada, że osoby będące świadkami aktów przemocy lub osoby
mające uzasadnione podstawy, aby podejrzewać, że tego typu akt może zostać popełniony
bądź że można spodziewać się kolejnych aktów przemocy, mają być zachęcane do zgłaszania
tego właściwym organizacjom lub władzom. Zgodnie z artykułem 304 k.p.k. każdy, kto
posiada wiedzę na temat popełnienia przestępstwa, ma obowiązek jego zgłoszenia.
Dodatkowy obowiązek zawiadomienia o przemocy w rodzinie zawiera również u.p.p.r.
(artykuł 12). Należy zaznaczyć, iż treści zachęcające do zgłaszania przypadków przemocy
organom ścigania są zawarte w realizowanych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
kampaniach społecznych, skierowanych również do świadków przemocy w rodzinie. Istotną
rolę w tym zakresie ma również Ministerstwo Sprawiedliwości, które wydało Kartę Praw
Osoby Dotkniętej Przemocą w Rodzinie oraz obszerny Informator dla Osób Dotkniętych
Przemocą w Rodzinie.
Artykuł 28 Konwencji zobowiązuje strony do umożliwienia składania przez specjalistów
zgłoszeń o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia poważnego aktu przemocy lub
spodziewanej możliwości kolejnych aktów bez ryzyka naruszenia tajemnicy zawodowej.
Określenie kategorii specjalistów objętych przepisem oraz okoliczności, w których przepis ma
zastosowanie, zostało pozostawione w gestii stron.
Przyjęte w prawie polskim ogólne zasady dotyczące zgłoszeń, w powiązaniu z wyjątkami
od zakazu przesłuchiwania przedstawicieli niektórych zawodów, w wystarczający sposób
spełniają wymogi Konwencji.

3.5.
Prawo materialne

Artykuł 29 Konwencji nakłada na strony obowiązek podjęcia koniecznych działań
ustawodawczych lub innych mających na celu zagwarantowanie ofiarom możliwości
dochodzenia swoich praw na drodze cywilnej poprzez wyposażenie ich w instrumenty prawne
służące do pozywania zarówno sprawcy, jak i władz państwowych w przypadku, kiedy nie

- 21 -
dopełniły one obowiązku podjęcia niezbędnych działań zapobiegawczych lub ochronnych
leżących w zakresie ich uprawnień.
Realizację tego przepisu na gruncie polskiego prawa zapewniają regulacje zawarte
w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (dalej: k.c.) (m.in. artykuł 23
i artykuł 417).

Artykuł 30 Konwencji wprowadza odpowiedzialność odszkodowawczą i restytucyjną
sprawcy konwencyjnego. Pomocniczo ofiary, które doznały poważnego uszkodzenia ciała lub
uszczerbku na zdrowiu, mogą otrzymywać odszkodowanie od państwa, o ile szkoda nie
została naprawiona z innych źródeł. Przedmiotowa zasada znajduje swoje odzwierciedlenie
w aktualnie obowiązującym polskim systemie prawnym i to zarówno na gruncie prawa
karnego, jak i cywilnego (przyznawania odszkodowania nie przewidują przepisy dotyczące
przeciwdziałania przemocy w rodzinie, o pomocy społecznej ani o ubezpieczeniach
społecznych). Polskie prawo ogranicza jednak dostęp do państwowej kompensaty
w porównaniu z regulacjami konwencyjnymi wskazanymi w artykule 30 ustęp 2. W związku
z tym, już na etapie podpisania Konwencji, Polska skorzystała z prawa złożenia stosownego
zastrzeżenia:
Rzeczpospolita Polska na podstawie art. 78 ust. 2 zastrzega, że będzie stosować
art. 30 ust. 2 Konwencji wyłącznie w stosunku do pokrzywdzonych będących
obywatelami Rzeczypospolitej lub Unii Europejskiej oraz w trybie własnego prawa
krajowego.
Powyższe zastrzeżenie zostanie podtrzymane również przy ratyfikacji Konwencji.
Artykuł 31 Konwencji zobowiązuje strony do podjęcia działań ustawodawczych lub
innych mających na celu zagwarantowanie, że przy ustalaniu prawa do opieki nad dzieckiem
i do widzenia z dzieckiem uwzględnione zostaną przypadki przemocy objęte zakresem
Konwencji, oraz mających na celu zagwarantowanie, że wykonywanie prawa do opieki nad
dzieckiem i do widzenia z dzieckiem nie stanowi zagrożenia praw i bezpieczeństwa ofiary ani
dzieci. Realizacja powyższych obowiązków zapewniona jest przez przepisy ustawy z dnia
25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: k.r.o.).
Artykuł 32 Konwencji nakłada obowiązek przyjęcia regulacji prawnych lub innych
rozwiązań niezbędnych, aby małżeństwa zawarte pod przymusem mogły być unieważniane,
anulowane lub rozwiązywane bez nadmiernego ciężaru finansowego lub administracyjnego

18 Dz. U. z 2014 r. poz. 121.
19 Dz. U. z 2012 r. poz. 788.

- 22 -
dla ofiary. Powyższym założeniom Konwencji odpowiada rozwiązanie przyjęte
w artykule 151 k.r.o., tj. instytucja unieważnienia małżeństwa.
Zgodnie z artykułem 33 Konwencji za umyślne stosowanie nacisków lub gróźb, poważnie
naruszających równowagę psychiczną innej osoby, grozić ma odpowiedzialność karna.
Możliwe jest zastrzeżenie, zgodnie z artykułem 78 ustęp 3, prawa stosowania sankcji innych
niż karne. Zakresowi przedmiotowemu artykułu 33 Konwencji odpowiadają: artykuł 190 k.k.
(groźba karalna), artykuł 191 k.k. (zmuszanie), jak również – wobec osób pomiędzy którymi
istnieje stosunek zależności – artykuł 207 § 1 k.k. (znęcanie się).
Artykuł 34 Konwencji zakłada, że za umyślne, powtarzające się zastraszanie innej osoby
powodujące, że obawia się ona o swoje bezpieczeństwo, grozić ma odpowiedzialność karna.
Możliwe jest zastrzeżenie, na podstawie artykułu 78 ustęp 3 Konwencji, prawa stosowania
sankcji innych niż karne w przypadku postępowania, o którym mowa w tym artykule.
Powyższemu przepisowi odpowiada artykuł 190a k.k. (nękanie).
Artykuł 35 Konwencji przewiduje karalność za umyślne dopuszczenie się przemocy
fizycznej wobec innej osoby. Przepis ten ma odzwierciedlenie w normach przewidzianych
w rozdziale XIX k.k. („Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu”), w artykule 191 k.k.
(przemoc w celu zmuszenia do określonego zachowania) oraz artykule 217 § 1 k.k.
(naruszenie nietykalności cielesnej).
Artykuł 36 Konwencji precyzuje zakres penalizacji przemocy seksualnej, w tym gwałtu.
Odpowiedzialność karna ma grozić za następujące umyślne czynności:
− penetracja waginalna, analna lub oralna o charakterze seksualnym ciała innej osoby
jakąkolwiek częścią ciała lub przedmiotem, bez jej zgody,
− inne czynności o charakterze seksualnym wobec innej osoby, bez jej zgody,
− doprowadzenie innej osoby, bez jej zgody, do podjęcia czynności o charakterze
seksualnym z osobą trzecią.
Zgoda musi być udzielona dobrowolnie jako wyraz wolnej woli. Odpowiedzialność karna
grozić ma także za czynności podejmowane wobec byłych lub obecnych małżonków lub
partnerów, zgodnie z tym, jak to uznaje prawo krajowe. Na gruncie prawa polskiego artykuł
36 Konwencji realizowany jest przez artykuły: 197, 198 i 199 k.k.
Artykuł 37 Konwencji ustanawia karalność za umyślne działania polegające na zmuszaniu
osoby dorosłej lub dziecka do zawarcia małżeństwa, zwabieniu osoby dorosłej lub dziecka na
terytorium strony lub państwa innego niż to, które zamieszkuje, w celu zmuszenia osoby
dorosłej lub dziecka do zawarcia małżeństwa. Czyny, o których mowa powyżej, mogą być
w Polsce penalizowane przy zastosowaniu artykułu 191 k.k. (zmuszanie do określonego

- 23 -
zachowania). Zachowanie polegające na zwabieniu może zostać zakwalifikowane jako
pomocnictwo lub współsprawstwo przy przestępczym zmuszaniu do określonego zachowania.
Konwencja w artykule 38 formułuje karalność za następujące umyślne działania:
wycinanie, infibulacja lub każde inne okaleczenie całości lub którejkolwiek części warg
sromowych większych, warg sromowych mniejszych lub łechtaczki, zmuszanie kobiety lub
doprowadzenie jej do poddania się którejkolwiek z tych czynności, zachęcanie, zmuszanie lub
doprowadzenie dziewczynki do poddania się którejkolwiek z tych czynności. Przedmiotowe
zachowanie może być w Polsce penalizowane przy zastosowaniu artykułu 156 k.k. (kalectwo,
istotne zeszpecenie), artykułu 157 k.k. (spowodowanie uszczerbku na zdrowiu), jak również
artykułu 191 k.k. (zmuszanie do określonego zachowania) oraz artykułu 18 § 2 k.k.
(podżeganie).
Zgodnie z artykułem 39 Konwencji odpowiedzialność karna grozić ma również za
następujące umyślne działania: przeprowadzenie aborcji u kobiety bez jej uprzedniej
i świadomej zgody, przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego u kobiety, którego celem jest
uniemożliwienie jej dalszej naturalnej prokreacji, bez jej uprzedniej i świadomej zgody lub
jeżeli nie rozumie tego zabiegu. Pierwszemu z powyższych zachowań odpowiada
artykuł 153 k.k. (wymuszona aborcja), drugiemu zaś artykuł 156 k.k. (spowodowanie
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu).
Artykuł 40 Konwencji zobowiązuje strony do wprowadzenia odpowiedzialności karnej
lub innego rodzaju odpowiedzialności prawnej za jakąkolwiek formę niepożądanych
zachowań werbalnych, niewerbalnych lub fizycznych o charakterze seksualnym, których
celem lub skutkiem jest naruszenie godności osoby, zwłaszcza poprzez tworzenie atmosfery
zastraszenia, wrogości, upodlenia, poniżenia lub obrazy. Powyższemu zachowaniu odpowiada
m.in. artykuł 216 k.k. (zniewaga). Ponieważ Konwencja przewiduje możliwość
wprowadzenia za ten czyn innej niż karna odpowiedzialności prawnej, ma on
odzwierciedlenie w artykule 24 k.c. (środki ochrony dóbr osobistych) oraz artykule 13 u.r.t.
Przesłanki przypisane przez Konwencję molestowaniu seksualnemu może spełniać również
artykuł 199 k.k. Kwestia ta jest również uregulowana w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r.
– Kodeks pracy, zgodnie z którym dyskryminowaniem ze względu na płeć jest m.in. każde
niepożądane zachowanie o charakterze seksualnym lub odnoszące się do płci pracownika,
którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności pracownika, w szczególności stworzenie
wobec niego zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery;

20
Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.

- 24 -
na zachowanie to mogą się składać fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy
(molestowanie seksualne). Osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego
traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż
minimalne wynagrodzenie za pracę.
Konwencja nie zobowiązuje stron do wprowadzenia specjalnych postanowień
kryminalizujących zachowania w niej opisane, a jedynie zrealizowanie standardów ochrony
przez nią przewidzianych.
W tym kontekście czyny uznawane za przemoc w rozumieniu Konwencji mają swoje
odpowiedniki w prawie polskim, a zastosowanie mogą mieć również:
− artykuł 148 § 1–4 k.k. – zabójstwo,
− artykuł 189 k.k. – pozbawienie wolności,
− artykuł 190 k.k. – groźba bezprawna,
− artykuł 200 § 1 i 2 k.k. – pedofilia – uprawianie, prezentowanie treści,
− artykuł 201 k.k. – kazirodztwo,
− artykuł 202 § 1–4b k.k. – prezentowanie treści pornograficznych,
− artykuł 203 k.k. – doprowadzenie przemocą innej osoby do uprawiania prostytucji,
− artykuł 208 k.k. – rozpijanie małoletnich.
Artykuł 41 Konwencji rozciąga karalność przestępstw w niej przewidzianych również na
formy stadialne (usiłowanie) oraz zjawiskowe (podżeganie, pomocnictwo). Polskie prawo
przewiduje karalność wszystkich wskazanych form.
Artykuł 42 Konwencji ustanawia zakaz uznawania przez prawo krajowe za
usprawiedliwienie dla aktów przemocy norm kulturowych, religijnych, społecznych, tradycji
lub tzw. „honoru”. Ponieważ nierzadko popełnienie takiego czynu powierza się osobom
nieletnim, a zatem zazwyczaj nieponoszącym odpowiedzialności karnej, Konwencja
zobowiązuje do przyjęcia regulacji prawnych lub innych rozwiązań niezbędnych, aby
zachęcanie dziecka do popełnienia przedmiotowych aktów przemocy nie pomniejszało
odpowiedzialności karnej osoby zachęcającej za popełnione akty.
Polski system prawny odpowiada standardom zakreślonym w artykule 42 Konwencji. Na
gruncie ustawodawstwa polskiego brak jest regulacji, które pozwalałyby, aby kultura,
zwyczaj, religia, tradycja lub tzw. „honor” uzasadniały popełnienie aktu przemocy. Ponadto
skuteczność artykułu 42 Konwencji gwarantuje artykuł 19 § 1 k.k. w zw. z artykułem 18
§ 2 k.k.

- 25 -