Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, sporządzonej w Stambule dnia 11 maja 2011r.

Konwencja w artykule 43 zastrzega, że wszystkie przestępstwa konwencyjne mają
zastosowanie bez względu na charakter stosunków między ofiarą a sprawcą. Polski system
prawny realizuje powyższe założenie. Na gruncie ustawodawstwa polskiego brak jest bowiem
regulacji, na podstawie których odpowiedzialność karna za popełnienie określonego czynu
zostałaby wyłączona ze względu na relacje łączące ofiarę ze sprawcą.
Artykuł 44 Konwencji wskazuje na potrzebę uznania właściwości do ścigania wszystkich
przestępstw przez strony, jeżeli przestępstwo zostało popełnione:
a. na ich terytorium, lub
b. na pokładzie statku pływającego pod ich banderą, lub
c. na pokładzie samolotu zarejestrowanego zgodnie z ich prawem, lub
d. przez ich obywateli, lub
e. przez osobę zamieszkałą na ich terytorium.
Polskie zasady jurysdykcyjne zasadniczo odpowiadają postanowieniom artykułu 44
Konwencji. Kodeks karny nie przewiduje jednak w artykułach 109–113 podstawy jurysdykcji
w postaci miejsca zamieszkania sprawcy, co powoduje, że podtrzymane zostanie złożone przy
podpisaniu Konwencji zastrzeżenie do artykułu 44 ustęp 1 litera e o następującej treści:
Rzeczpospolita Polska na podstawie art. 78 ust. 2 tiret drugie zastrzega, że nie będzie
stosować postanowień Konwencji w przypadku, kiedy przestępstwo popełnione zostało
przez osobę z miejscem stałego zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Artykuł 45 Konwencji zobowiązuje państwa strony do sankcjonowania zachowań w niej
przewidzianych za pomocą skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających kar,
obejmujących również pozbawienie wolności. Prawo polskie spełnia ten wymóg.
Artykuł 46 Konwencji zawiera listę okoliczności, które powinny być uznawane za
obciążające przy ustalaniu wyroku za przestępstwa konwencyjne, przy założeniu, że nie
stanowią one znamion danego przestępstwa. Konwencja odwołuje się wyraźnie do prawa
krajowego – nie obliguje więc stron do wprowadzenia znaczących zmian w obowiązujących
zasadach wymierzania kary, a jedynie do stworzenia możliwości, aby sąd mógł brać
wskazane okoliczności obciążające pod uwagę. Realizację powyższego obowiązku na gruncie
polskiego prawa zapewniają artykuł 53 k.k. oraz artykuł 115 § 2 k.k., na podstawie których
wskazane w Konwencji okoliczności mogą zostać uznane za obciążające.
Artykuł 47 Konwencji zobowiązuje strony do podjęcia działań ustawodawczych lub
innych niezbędnych, aby przy ustalaniu wyroku możliwe było branie pod uwagę
prawomocnych wyroków wydanych przez inną stronę w związku z przestępstwami, o których

- 26 -
mowa w Konwencji. Przedmiotowy przepis dotyczy problematyki powrotu do przestępstwa,
tzw. recydywy, która na gruncie polskiego prawa regulowana jest przez artykuł 64 i n. k.k.
Artykuł 48 Konwencji wprowadza zakaz stosowania obowiązkowych alternatywnych
sposobów rozstrzygania sporów lub skazywania w jakiejkolwiek sprawie znajdującej się
w zakresie przedmiotowym Konwencji. Powyższy zakaz jest zgodny z rozwiązaniem
przyjętym w artykule 23a k.p.k., zgodnie z którym sprawa może być skierowana do
przeprowadzenia postępowania mediacyjnego jedynie z inicjatywy lub za zgodą
pokrzywdzonego.

3.6.
Postępowanie przygotowawcze, ściganie, postępowanie i środki ochronne
Artykuły 49 i 50 Konwencji nakładają na państwa określone obowiązki dotyczące
ochrony praw ofiar w trakcie przebiegu całego postępowania. Konwencja podkreśla
konieczność szybkiego i sprawnego prowadzenia postępowania, jak również szybkiej reakcji,
zapobiegania wszelkim formom przemocy i ochrony ofiar. Założenia te są zgodne z zasadami
przyjętymi w polskim porządku prawnym.
Artykuł 51 Konwencji zobowiązuje wszystkie właściwe władze do przeprowadzania
oceny ryzyka śmierci, powagi sytuacji i ryzyka powtarzania się aktów przemocy i, o ile
zajdzie taka potrzeba, zapewnienia koordynacji zagwarantowania bezpieczeństwa i udzielania
wsparcia. Prawo polskie nie przewiduje w chwili obecnej prawnych instrumentów służących
do oceny i zarządzania ryzykiem w formie wskazanej w Konwencji. Jednakże należy
wskazać, że k.k. przewiduje szereg instrumentów prawnych, które mogą być uznane za
wypełniające postanowienia Konwencji (np. ocena przy orzekaniu przez sąd środków
probacyjnych). Nałożenie na właściwe władze obowiązku oceny ryzyka śmierci lub
powtarzania się aktów przemocy jest możliwe w drodze rozwiązania innego niż prawne
(np. aktami wewnętrznymi odpowiednich służb).
Artykuły 52 i 53 Konwencji regulują kwestie nakazów doraźnych oraz zakazów zbliżania
się i nakazów ochrony. Zgodnie z ich zapisem właściwe władze mają być uprawnione do
nakazania sprawcy aktu przemocy, w sytuacjach bezpośredniego zagrożenia, opuszczenia
miejsca zamieszkania ofiary lub osoby zagrożonej przemocą domową, na odpowiedni okres,
oraz zakazania wchodzenia do lokalu zajmowanego przez ofiarę lub osobę zagrożoną, a także
kontaktowania się z ofiarą lub osobą zagrożoną. Podejmowane działania mają dawać
pierwszeństwo bezpieczeństwu ofiar lub osób zagrożonych. Ofiary przemocy mają mieć
również prawo wystąpienia o wydanie zakazów zbliżania się lub nakazów ochrony. Zakazy
zbliżania się lub nakazy ochrony mają między innymi:

- 27 -
– zapewniać natychmiastową ochronę,
– być wydawane, jeżeli jest to konieczne, bez wysłuchania strony przeciwnej i ze skutkiem
natychmiastowym,
– być dostępne niezależnie od lub równolegle do innych postępowań.
Polskie prawo zawiera uregulowania prawne służące ochronie osób doznających
przemocy przed bezpośrednim zagrożeniem. Rozwiązania ochronne obejmują:
– środki zapobiegawcze w postaci dozoru Policji pod warunkiem opuszczenia lokalu
zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (artykuł 275 § 3 k.p.k.) oraz w postaci nakazu
opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (artykuł
275a k.p.k.),
– środki karne w postaci nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie
z pokrzywdzonym (artykuł 39 punkt 2e k.k. w zw. z artykułem 41a k.k.) oraz zakazu
zbliżania się do pokrzywdzonego (artykuł 39 punkt 2b k.k. w zw. z artykułem 41a k.k.),
– środki probacyjne w postaci powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym
lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych
osób (artykuł 72 § 1 punkt 7a k.k.), opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie
z pokrzywdzonym (artykuł 72 § 1 punkt 7b k.k.),
– orzekania o obowiązku opuszczenia przez sprawcę przemocy w rodzinie wspólnie
zamieszkiwanego lokalu (artykuł 11a u.p.p.r.).
Zgodnie z polskim prawem karnym wszelkie środki zapobiegawcze mogą być stosowane
względem osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, oraz po jej
przesłuchaniu. W razie ukrywania się podejrzanego lub jego nieobecności w kraju środki
zapobiegawcze można zastosować bez jego uprzedniego przesłuchania (artykuł 249 k.p.k.).
Należy zaznaczyć, że w polskim porządku prawnym nie ma obecnie możliwości izolacji
sprawcy od ofiary niezależnie od faktu wszczęcia postępowania i etapu tego postępowania
oraz w sposób, który umożliwiałyby natychmiastową izolację sprawcy od ofiary. Tym samym
w celu pełnego wdrożenia przepisów Konwencji właściwe wydaje się dokonanie nowelizacji
ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji w sposób, który wprowadziłby regulacje
określające uprawnienia Policji do wydania sprawcy przemocy nakazu opuszczenia lokalu
oraz zakazu zbliżania się.
Artykuł 54 Konwencji zakłada przyjęcie przez strony regulacji prawnych lub innych
rozwiązań niezbędnych, aby dowody związane z wcześniejszymi życiem seksualnym i trybem

21
Dz. U. z 2011 r. Nr 287, poz. 1687, z późn. zm.

- 28 -
życia ofiary były dopuszczane w jakimkolwiek postępowaniu cywilnym lub karnym tylko,
gdy jest to zasadne i konieczne. W prawie polskim istnieje reguła, iż dowody są dopuszczane,
jeżeli nie zachodzi jedna z przesłanek oddalenia wniosku dowodowego. Zarówno
w postępowaniu karnym, jak i cywilnym o zasadności przeprowadzenia dowodu decyduje
sąd. Regułą wynikającą z ekonomii procesowej jest przeprowadzanie tylko takich dowodów,
które są konieczne dla wykazania okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy. Tym samym wymóg Konwencji dotyczący ograniczenia się w postępowaniach do
przeprowadzenia dowodów koniecznych i uzasadnionych jest przez Polskę spełniony.
Artykuł 55 Konwencji przewiduje ściganie z urzędu niektórych przestępstw określonych
zgodnie z artykułami 35, 36, 37, 38 i 39 Konwencji. Na warunkach określonych w prawie
krajowym instytucje rządowe i organizacje pozarządowe oraz doradcy wyspecjalizowani
w sprawach przemocy domowej mają mieć możliwość udzielania pomocy lub wspierania
ofiar, na ich życzenie, w toku postępowania przygotowawczego oraz postępowania sądowego
dotyczącego przestępstw, o których mowa w niniejszej Konwencji. Główną przeszkodą
implementacji tego artykułu był tryb wnioskowy przestępstwa zgwałcenia. Wspomniana
wyżej nowelizacja k.k. dostosowała polskie prawo do wymogów Konwencji. Niezbędne jest
jednak zgłoszenie zastrzeżenia do art. 55 Konwencji ze względu na postać art. 217 § 3 k.k.,
który przewiduje ściganie przestępstwa naruszenia nietykalności z oskarżenia prywatnego
(przestępstwo to może być uznane za „drobne” w rozumieniu art. 78 ust. 2 w zw. z art. 35
Konwencji ze względu na relatywnie niskie zagrożenie karą w prawie polskim). W związku
z tym złożone zostanie następujące zastrzeżenie:
Rzeczpospolita Polska uznaje zgodnie z art. 78 ust. 2 Konwencji, że obowiązek
wszczynania postępowania z urzędu, o którym mowa w art. 55 Konwencji, w zakresie
przestępstw określonych w art. 35 Konwencji, nie dotyczy drobnych przestępstw.
Artykuł 56 Konwencji określa zakres ochrony praw i interesów osób doznających
przemocy, w tym ich szczególnych potrzeb jako świadków, który ma być zapewniany na
wszystkich etapach postępowania przygotowawczego i postępowania sądowego, między
innymi poprzez:
– ochronę ofiar, jak również ich rodzin i świadków, przed zastraszaniem, odwetem lub
ponowną wiktymizacją,
– czuwanie, aby ofiary zostały poinformowane, przynajmniej gdy ofiary i rodzina mogłyby
znaleźć się w niebezpieczeństwie, jeżeli sprawca ucieknie, zostanie tymczasowo
zwolniony lub wyjdzie na wolność,

- 29 -
– informowanie ofiar, na warunkach przewidzianych przez prawo wewnętrzne, o ich
prawach oraz dostępnych im świadczeniach, biegu nadanemu skardze, podstawach
oskarżenia, ogólnym postępie postępowania przygotowawczego lub postępowania oraz
o ich roli w postępowaniu przygotowawczym lub postępowaniu, jak również o wydanej
w ich sprawie decyzji,
– umożliwianie ofiarom, zgodnie z zasadami procesowymi prawa krajowego, bycia
wysłuchanymi, przedstawienia dowodów oraz ich opinii, potrzeb i obaw, bezpośrednio
lub przez pośrednika, oraz by zostały one rozpatrzone,
– czuwanie, aby mogły być podejmowane środki chroniące prywatność i wizerunek ofiary,
– unikanie, jeżeli to tylko możliwe, w sądach i w siedzibach organów ścigania, kontaktu
ofiar ze sprawcami przestępstw,
– zapewnianie ofiarom niezależnych i wykwalifikowanych tłumaczy, jeżeli ofiary są
stronami postępowania lub jeżeli przedstawiają dowody,
– umożliwianie ofiarom składania zeznań na sali sądowej, zgodnie z zasadami
przewidzianymi przez prawo wewnętrzne, nie będąc obecnym na sali lub przynajmniej
pod nieobecność na sali domniemanego sprawcy przestępstwa, zwłaszcza wykorzystując
odpowiednie technologie komunikacyjne, jeżeli są dostępne.
Dziecko ofiara i dziecko świadek przemocy wobec kobiet oraz przemocy domowej
otrzymywać ma, jeżeli to właściwe, specjalne środki ochrony, ze względu na najwyższe dobro
dziecka.
Obowiązujące obecnie w Polsce rozwiązania (prawne i inne) nie w pełni odpowiadają
rozwiązaniom konwencyjnym. Standardy i rozwiązania wskazane w Konwencji pokrywają
się jednak z poziomem środków ochrony wprowadzonych przez dyrektywę Parlamentu
Europejskiego i Rady 2012/29/UE z dnia 25 października 2012 r. ustanawiającą normy
minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępującą decyzję
ramową Rady 2001/220/WSiSW (dalej: Dyrektywa), której założenia RP jest zobowiązana
implementować do listopada 2015 r. Dotyczy to przede wszystkim możliwości przesłuchania
pokrzywdzonych i świadków w drodze tzw. wideokonferencji. Wprowadzenie tej możliwości
ze względu na bezpieczeństwo osób pokrzywdzonych przestępstwem wymagać będzie
nowelizacji Kodeksu postępowania karnego.
Zgodnie z artykułem 57 Konwencji ofiary mają mieć prawo do pomocy prawnej i do
bezpłatnej porady prawnej, na warunkach przewidzianych przez prawo wewnętrzne. Polskie

22 Dz. Urz. UE L 315 z 14.11.2012, str. 57.

- 30 -