Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

dotyczących wynagrodzenia biegłych, tj. na zasadach określonych w art. 618f
Kodeksu postępowania karnego. Przepis ten stanowi doprecyzowanie stanu
prawnego. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2013 r.,
sygn. KZP 2/13, opinia komisji psychiatrycznej do spraw środków
zabezpieczających, o której mowa w art. 201 § 1 i 2 k.k.w., nie jest opinią
biegłego w rozumieniu art. 193 k.p.k. Projektowane brzmienie art. 201 § 3a
rozwiewa związane z tym wątpliwości, przyznając członkom wynagrodzenie na
takich zasadach, jak przysługuje to biegłym.
Art. 202 k.k.w.
Zmiana ma na celu dostosowanie brzmienia przepisu zarówno do terminologii
używanej w art. 93a § 1 k.k., jak i do faktu, że postępowanie lecznicze,
psychoterapeutyczne, rehabilitacyjne czy resocjalizacyjne obejmie, zgodnie
z projektem, również sprawców przebywających na wolności.
Art. 202a i art. 202b k.k.w.
Przepisy te zawierają rozwiązania przeniesione z dotychczas obowiązujących
art. 96 § 3 i 4 k.k., art. 97 k.k. i art. 98 k.k. Przepisy te mają bowiem charakter
typowo wykonawczy. Ich funkcjonowanie w regulacji materialnoprawnej, jaką
jest Kodeks karny, nie znajdowało uzasadnienia.
Art. 204 k.k.w.
Zmiana w § 1 ma charakter redakcyjny, dostosowuje też nazwę środka
zabezpieczającego do nazwy używanej w art. 93a § 1 pkt 6 k.k.
W dodawanym § 1a wprowadzono obowiązek udziału prokuratora, a także,
w określonych wypadkach, obrońcy, w posiedzeniu sądu w przedmiocie
dalszego stosowania środka zabezpieczającego w postaci pobytu sprawcy
z zakładzie zamkniętym. Przepis ten ma charakter gwarancyjny dla osoby,
wobec której stosowany jest środek zabezpieczający.
Charakter gwarancyjny ma również art. 204 § 1 k.k.w., zgodnie z którym sąd
będzie miał obowiązek co 6 miesięcy badać potrzebę dalszego stosowania
wolnościowych środków zabezpieczających.
Art. 204d k.k.w.
Potrzeba dodania art. 204d k.k.w., dotyczącego przepustek z zakładów
zamkniętych, wynika z faktu, że w chwili obecnej kwestia ta jest regulowana
83
wyłącznie przez regulaminy organizacyjno-porządkowe poszczególnych
zakładów, brak natomiast stosownej regulacji na poziomie ustawowym. Kwestia
ta stanowi jednak niewątpliwie materię ustawową, zwłaszcza że dotyczy tak
doniosłych z punktu widzenia Konstytucji RP praw obywatelskich. W świetle
ugruntowanych poglądów judykatury i doktryny nie ulega wątpliwości, że
instytucje zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego (art 141a k.k.w.)
i przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności (art. 153 k.k.w.) nie mają
zastosowania do specyficznej formy pozbawienia wolności, jaką jest pobyt
w zakładzie zamkniętym orzeczony tytułem środka zabezpieczającego. Nie jest
sprzeczne z celem wykonywania środka zabezpieczającego dopuszczenie
możliwości opuszczenia zakładu psychiatrycznego na kilka godzin lub kilka dni
przez osobę internowaną, jeżeli jest to uzasadnione względami terapeutycznymi
lub ważnymi względami rodzinnymi, zaś niebezpieczeństwo, że sprawca
przebywający poza zakładem dopuści się czynu zabronionego lub zagrozi
własnemu życiu lub zdrowiu, jest nieznaczne.
Art. 204d k.k.w. przewiduje możliwość udzielenia przepustki wyłącznie
sprawcy przebywającemu co najmniej 6 miesięcy w zakładzie, o którym mowa
w art. 200c k.k.w., czyli w zakładzie dysponującym warunkami podstawowego
zabezpieczenia, oraz wyłącznie wtedy, gdy podczas pobytu poza zakładem
sprawca będzie przebywał pod opieką członka rodziny lub osoby godnej
zaufania.
Zezwolenia na opuszczenie zakładu będzie można udzielać na okres
nieprzekraczający 3 dni, a w wyjątkowych, szczególnie uzasadnionych
wypadkach na okres nieprzekraczający 7 dni. Decyzja o udzieleniu przepustki
będzie należała do kierownika zakładu zamkniętego, przy czym wymagane
będzie zasięgnięcie opinii lekarza prowadzącego; o udzieleniu zezwolenia
kierownik zakładu niezwłocznie poinformuje sąd.
Przepisy § 4 i 5 dotyczą sytuacji, w której sprawca nadużyje zaufania i nie
powróci do zakładu z upływem okresu, na który udzielono zezwolenia. W takim
wypadku sąd zarządzi jego poszukiwanie i zatrzymanie przez Policję oraz
doprowadzenie do zakładu. Ponowna przepustka będzie mogła zostać udzielona
nie wcześniej niż po upływie roku od powrotu sprawcy do zakładu, a jeśli
prognozy lekarzy co do zachowania sprawcy okazały się błędne i sprawca,
84
przebywając poza zakładem, dopuścił się czynu zabronionego lub zagroził
własnemu życiu lub zdrowiu, przepustka nie będzie mu już udzielania do czasu
zakończenia wykonywania środka zabezpieczającego.
Art. 205 k.k.w.
Zmiana wynika z rozszerzenia katalogu środków zabezpieczających i podobnie
jak istniejący przepis art. 205 k.k.w. ma charakter odesłania do stosownych
przepisów. Do wykonania środka zabezpieczającego polegającego na dozorze
kuratora będzie się więc stosować odpowiednio przepisy rozdziału XI, do
wykonania środka zabezpieczającego polegającego na dozorze Policji – przepisy
art. 169 i art. 172 k.k.w.
Do wykonania orzeczonego tytułem środka zabezpieczającego zakazu lub
nakazu, o którym mowa w art. 39 pkt 2–3 k.k., będzie się odpowiednio stosować
art. 180–186 k.k.w.

VI. Zmiany w Kodeksie postępowania karnego
1. Uwagi wstępne
W zakresie zmian w systemie prawa karnego procesowego, które proponuje się
w niniejszym projekcie, należy przede wszystkim podnieść dwie kwestie. Po
pierwsze, zmiany te mają generalnie charakter czysto wynikowy, wprowadzając
na grunt prawa procesowego stosowanie znowelizowanych instytucji prawa
materialnego, jednakże w niektórych kwestiach dotyczą one innych zagadnień,
co do których wyłoniła się potrzeba odmiennej regulacji. Po drugie, w związku
z uchwaleniem i opublikowaniem ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie
ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.
poz. 1247), która wejdzie w życie co do zasady w dniu 1 lipca 2015 r.,
konieczne było – w zależności od regulowanej materii – zaproponowanie zmian
bądź w tekście samego Kodeksu, bądź też w ustawie nowelizującej ów akt
prawny. Jest to jednak jedynie kwestia natury techniczno-legislacyjnej, która nie
będzie miała wpływu na systematykę uzasadnienia wprowadzenia tych zmian.
Przede wszystkim, w związku z podstawowym założeniem projektu, należy
wskazać na propozycje zmian przepisów procesowych w zakresie bezpośrednio
wynikającym z zasadniczego celu projektu, jakim jest zmodyfikowanie zasad
odpowiedzialności karnej oraz przemodelowanie systemu i zasad wymierzania
85
sankcji karnych. Chodzi tu o propozycje zmiany art. 110, art. 217 § 1, art. 275a §
1 i 5, art. 323 § 3, art. 339 § 5, art. 340 § 2 i 3, art. 413 § 2 pkt 2, art. 414 § 3, art.
416, art. 425 § 1, art. 439 § 1 pkt 5, art. 443, art. 444, art. 447 § 2, art. 517e, art.
611fa § 1 i 4, art. 611fb § 3, art. 611u § 1 oraz uchylenia art. 333 § 4, art. 384 § 4
i przepisów rozdziału 8a k.p.k.
Analizując doświadczenia płynące z konsultacji społecznych, projektodawca
zdecydował się ponadto na wprowadzenie kilku dodatkowych zmian w zakresie
przepisów procesowych. Dotyczą one kwestii inicjatywy dowodowej sądu oraz
zakresu przeprowadzania dowodów na etapie postępowania przygotowawczego
w sytuacji, gdy możliwe jest konsensualne rozstrzygnięcie sprawy. Modyfikacje
te uzupełniają i doprecyzowują zakres kompleksowej reformy procedury karnej,
która ma wejść w życie z dniem 1 lipca 2015 r.
Przede wszystkim sprecyzowano zakres inicjatywy dowodowej, którą może sąd
przedsięwziąć z urzędu w sprawach wszczynanych z inicjatywy strony. W celu
zachowania priorytetowej roli zasady kontradyktoryjności, a jednocześnie
respektowania postulatu dokonywania prawdziwych ustaleń faktycznych
w proponowanym art. 167 § 2 k.p.k. zaproponowano katalog dowodów, które
sąd mógłby dopuścić z urzędu. Inicjatywa w tym zakresie w intencji
projektodawców ma – przy bierności stron – zapobiec skazaniu osoby, co do
której zachodzą negatywne przesłanki procesowe, albo wymierzeniu rażąco
nieadekwatnej sankcji karnej. Chodzi bowiem o dowód z opinii psychiatrycznej
na okoliczność stanu zdrowia oskarżonego, inny dowód z opinii biegłego
i informacji o poprzedniej karalności.
Z uwagi na nadanie priorytetu zasadzie kontradyktoryjności, konieczne okazało
się wprowadzenie regulacji mających na celu zapewnienie równości broni
uczestników nieprofesjonalnych oraz tych o zawodowym statusie. Temu celowi
ma służyć unormowanie pozwalające na zwrócenie się do sądu o uzyskanie
dowodów, których sama ona nie może uzyskać (projektowany art. 168a k.p.k.).
Zapewnieniu zgodności z tą zasadą, a także uwzględnieniu ukształtowanej linii
orzecznictwa ETPCz, służy także wyraźne zastrzeżenie, aby podstawę
orzeczenia o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania mogły
stanowić jedynie te niekorzystne dla podejrzanego ustalenia, które zostały
86
poczynione na podstawie dowodów jawnych dla oskarżonego i jego obrońcy
(projektowany art. 249a k.p.k.).
Ponieważ postępowanie przygotowawcze ma być ukierunkowane na
przygotowanie materiału dowodowego w kontekście stwierdzenia podstaw do
wystąpienia do sądu ze skargą zasadniczą, implikowało to postulat uchylenia
art. 297 § 2 k.p.k., rozszerzającego ten zakres poza cele bezpośrednio związane
z okolicznościami popełnienia czynu zabronionego.
Ponadto należało w art. 335 k.p.k. sprecyzować zakres materiału dowodowego,
który zobowiązany jest zgromadzić oskarżyciel w razie skierowania wniosku
w trybie konsensualnym do sądu, gdyż materiał ten będzie dla sądu w zasadzie
jedyną podstawą dowodową orzekania na posiedzeniu w warunkach wyłączonej
kontradyktoryjności dowodowej. Projektodawca wyszedł przy tym z założenia,
że wymogi co do zakresu tego materiału powinny być węższe, gdy podejrzany
złoży wyjaśnienia i przyzna się do popełnienia przestępstwa.
Konieczne też okazało się stworzenie dla prokuratora, który nie jest
kierowniczym organem postępowania w postępowaniu jurysdykcyjnym,
podstawy prawnej do samodzielnego przedsięwzięcia czynności dowodowych
w czasie przerwy lub odroczenia rozprawy. Stanowi to niezbędny warunek
zapewnienia możliwości występowania z inicjatywą dowodową na tym etapie.
Pozostałe zmiany w ustawie procesowej mają charakter wynikowy.
Pozostałe zmiany dotyczące prawa karnego procesowego omówione są poniżej.
2. Likwidacja instytucji powództwa cywilnego
Projekt w odniesieniu do regulacji materialnoprawnych przewiduje istotne
zmiany konstrukcyjne dotyczące prawnokarnego obowiązku naprawienia
szkody. Chodzi przede wszystkim o modyfikację treści art. 46 k.k., prowadzącą
do nadania tej instytucji kształtu w istocie cywilnoprawnego, tożsamego w swej
istocie z uwzględnieniem roszczenia cywilnego. Zakres naprawienia szkody lub
zadośćuczynienia krzywdzie będzie efektem ustaleń sądu przeprowadzonych
w celu ustalenia odpowiedzialności karnej oskarżonego, co już aktualnie ma
pełne zastosowanie do powództwa cywilnego (art. 415 § 3 k.p.k.). Jedyną
różnicą o charakterze materialnoprawnym w porównaniu do regulacji Kodeksu
cywilnego jest wyłączenie stosowania przez art. 46 § 1 k.k. możliwości
zasądzenia renty. W przypadku trudności dowodowych lub innych trudności,
87