Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

Wpływ aktu normatywnego na sektor finansów publicznych, w tym na budżet państwa
i budżety jednostek samorządu terytorialnego

Odwrócenie struktury kar w połączeniu z utrzymaniem dotychczas stabilnych trendów
dotyczących liczby popełnianych przestępstw i osób skazywanych spowoduje wzrost
nominalnych dochodów Skarbu Państwa oraz spadek wydatków jednostek samorządu
terytorialnego. Przyczyną tego zjawiska będzie wzrost liczby orzekanych grzywien i potrąceń
z wynagrodzenia osoby skazanej, które przypadają do budżetu państwa oraz wzrost liczby
wykonujących prace społecznie użyteczne, które są wykonywane na rzecz jednostek
samorządu terytorialnego.
Przepisy wprowadzające priorytet orzekania kar wolnościowych należy traktować jako lex
mitior, które zgodnie z art. 4 k.k. będzie miało zastosowanie do czynów popełnionych przed
wejściem w życie projektowanego aktu. Oznacza to, że pozytywne skutki finansowe wystąpią
już w pierwszym roku obowiązywania ustawy. Analiza statystyczna stosowania nowych
instytucji pokazuje jednak, że wymagają one pewnego okresu, aby być w pełni stosowane
w orzecznictwie sądów. Dane dotyczące wprowadzenia ENA, kwalifikowanych postaci
czynów zabronionych (takich jak zgwałcenie małoletniego poniżej lat 15) pokazują, że
potrzeba ok. 5 lat, aby nowe przepisy były w pełni stosowane w orzecznictwie sądów. Przy
takim założeniu począwszy od roku wejścia w życie nowelizacja odsetek kar grzywny
począwszy od ok. 20% do ok 60%. W liczbach bezwzględnych może się to przełożyć na
wzrost liczby orzekanych kar grzywny samoistnej z ok. 90 000 do ok. 200 000. Brak
natomiast przesłanek do założenia ze wzrostowi ulegnie średnia wysokość orzekanej
grzywny. Nawet jednak przy utrzymaniu wysokości grzywien na obecnym poziomie przy
założeniu, że średnia grzywna wynosiłaby ok. 500 zł spowodowałoby to wzrost potencjalnych
prognozowanych dochodów budżetu państwa o ok. 55 mln złotych. Prognozowane
wykonanie tych dochodów powinno zostać pomniejszone o kwoty nieściągalne ze względu na
brak środków, czy inne przyczyny, takie jak śmierć osoby skazanej. Uwzględniając
dotychczasowe doświadczenia dotyczące egzekucji grzywien, realne jest oszacowanie
dochodów budżetowych na poziomie 30% kwoty potencjalnych dochodów, a więc kwoty ok.
16,5 mln zł. Równomierne dochodzenie do stabilnego poziomu nowej struktury kar będzie
oznaczać coroczny wzrost przez 5 lat kwoty dochodów o 20% kwoty 16,5 mln zł, tj. wzrost
o 3,3 mln zł.
Intencją projektodawcy jest również co najmniej dwukrotny wzrost liczby kar ograniczenia
wolności. Obecne wyniki orzekania kary ograniczenia wolności pokazują, że w okręgach,
143
w których istnieje dobra współpraca samorządu terytorialnego z wymiarem sprawiedliwości
odsetek kar ograniczenia wolności osiąga nawet 20% wszystkich kar orzekanych. Potwierdza
to realność dwukrotnego zwiększenia liczby osób skazanych na tę karę, co powodowałoby
wzrost do 100 000 osób. Obecnie zdecydowana większość skazanych na tę kare wykonywała
ją w formie prac społecznie użytecznych (na ponad 50 000 osób tylko 292 wykonywały karę
ograniczenia wolności poprzez potrącenie z wynagrodzenia za pracę). Projekt rozszerza
jednak formy, w których może być wykonywana ta kara. Należy oczekiwać, że większość
orzekanych kar ograniczenia wolności będzie polegała na zastosowaniu tej nowej formy kary.
Środki zabezpieczające o charakterze leczniczym będą wywoływały koszty, które będą
musiały zostać poniesione przez Narodowy Fundusz Zdrowia lub ewentualnie z części
budżetowej, której dysponentem jest Ministerstwo Zdrowia. Dokładne oszacowanie kosztów
nie jest możliwe, jednakże nie powinny one przekraczać obecnych kosztów adekwatnego
leczenia zaburzeń w ramach powszechnej działalności leczniczej.
Jedynym ewentualnym elementem kosztotwórczym projektu jest wprowadzenie możliwości
orzekania dozoru elektronicznego. Projekt przewiduje znaczne poszerzenie podstaw
stosowania tej formy kontroli zachowań osób skazanych zarówno na środki zabezpieczające,
karę ograniczenia wolności, jak i dodatkowy obowiązek przy zawieszeniu kary pozbawienia
wolności. W każdym jednak przypadku orzekania dozoru zgodnie z projektowanymi
przepisami warunkiem koniecznym będzie techniczna możliwość umieszczenia osoby
skazanej w systemie. Pojemność systemu jest natomiast stała i określona w umowie
z dostawcą usługi dozoru elektronicznego. Tym samym projektowane przepisy bezpośrednio
nie wywołują skutku w postaci zwiększenia wydatków na system dozoru elektronicznego.
Ewentualny wzrost wydatków będzie uzależniony od podjęcia dezycji o zwiększeniu
pojemności systemu po uprzednim zapewnieniu środków budżetowych na ten cel. Po
rozstrzygnięciu postępowania o zamówienie publiczne, które będzie miało
najprawdopodobniej jeszcze przed ewentualnym okresem wejścia w życie projektu objętość
systemu i generowane przez niego koszty maksymalne będą stałe i niezależne od niniejszego
projektu.

Wpływ aktu normatywnego na rynek pracy

Projektowany akt prawny będzie miał pozytywny skutek na rynek pracy. Obecnie zarządzenie
wykonania zawieszonej kary pozbawienia wolności jest częstą przyczyną utraty pracy choćby
o charakterze dorywczym. Po zakończeniu odbywania kary o charakterze izolacyjnym szanse
144
na znalezienie zatrudnienia maleją. Zmiana struktury kar na wolnościowe pozwoli w wielu
przypadkach uniknąć skutku w postaci utraty pracy.
Zwiększenie udziału kary ograniczenia wolności w strukturze kar również nie powinno
wywierać negatywnego wpływu na rynek pracy, gdyż poszerzony został zakres oddziaływań
w ramach tej kary i to najprawdopodobniej jej nowe formy będą najczęściej orzekane.
Ponadto kara ta będzie wykonywana poprzez skierowanie do pracy społecznie użytecznej, co
do której najczęściej brak jest środków na zrealizowanie jej w innej formie.


Wpływ regulacji na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na
funkcjonowanie przedsiębiorstw

Projekt nie będzie miał wpływu na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym
na funkcjonowanie przedsiębiorstw.

Konsultacje społeczne

W ramach konsultacji społecznych Ministerstwo Sprawiedliwości skierowało projekt do
szeregu podmiotów, mając na celu uzyskanie kompleksowej oceny proponowanych zmian
przy uwzględnieniu perspektywy różnych środowisk prawniczych. W związku z tym w dniu
13 grudnia 2013 r. projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych
ustaw (wersja z dnia 10 grudnia 2013 r.) został skierowany do konsultacji społecznych
poprzez rozesłanie go do następujących podmiotów:
– Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości,
Komendant Główny Policji, Krajowa Izba Radców Prawnych, Krajowa Rada Prokuratury,
Krajowa Rada Sądownictwa, Naczelna Izba Lekarska, Naczelna Rada Adwokacka,
Narodowy Bank Polski, Prezes Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni
Przeciwko Narodowi Polskiemu, Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich,
Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Sąd Najwyższy,
– sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne,
– prokuratury rejonowe, okręgowe i apelacyjne,
– wojskowe sądy garnizonowe i okręgowe,
– podmioty społeczne, w tym:
145
Bank Gospodarstwa Krajowego, Business Centre Club, Dolnośląskie Stowarzyszenie
Pomocy Ofiarom Przestępstw – Karta 99, Fundacja Academia Iuris, Fundacja „Dzieci
Niczyje”, Fundacja Kidprotect.pl, Fundacja Pomocy Ofiarom Przestępstw, Fundacja
Profilaktyki i Resocjalizacji „Druga Szansa”, Konfederacja Lewiatan, , La Strada –
Fundacja Przeciwko Handlowi Ludźmi i Niewolnictwu, Niezależne Stowarzyszenie
Prokuratorów „Ad vocem”, Ordo Iuris Centrum Prawne, Pracodawcy Rzeczypospolitej
Polskiej, Rudzkie Stowarzyszenie Pomocy Ofiarom Przestępstw, Stowarzyszenie
Amnesty International, Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Stowarzyszenie
Penitencjarne „Patronat”, Stowarzyszenie Prokuratorów RP, Stowarzyszenie Sędziów
Polskich „Iustitia”, Stowarzyszenie Sędziów „Themis”, Śląskie Stowarzyszenie Pomocy
Ofiarom Przestępstw w Siemianowicach Śląskich, Unia Metropolii Polskich, Zrzeszenie
Prawników Polskich, Związek Rzemiosła Polskiego, Związek Banków Polskich, Związek
Miast Polskich.
W związku z szerokim spektrum uzyskanych opinii i uwag zorganizowano cykl spotkań,
służących skonfrontowaniu poglądów i przedyskutowaniu projektowanych rozwiązań.
Odbyły się następujące spotkania:
1) w dniu 15 stycznia 2014 r. – spotkanie z sędziami sądów rejonowych,
2) w dniu 16 stycznia 2014 r. – spotkanie z prokuratorami prokuratur rejonowych,
3) w dniu 21 stycznia 2014 r. – spotkanie z sędziami sądów okręgowych,
4) w dniu 22 stycznia 2014 r. – spotkanie z prokuratorami prokuratur okręgowych,
5) w dniu 28 stycznia 2014 r. – spotkanie z sędziami sądów apelacyjnych,
6) w dniu 29 stycznia 2014 r. – spotkanie z prokuratorami prokuratur apelacyjnych,
7) w dniu 31 stycznia 2014 r. – spotkanie ze środowiskiem psychiatrów.
Uczestnicy spotkań co do zasady podzielali diagnozę projektodawców dotyczącą m.in. zbyt
dużego wskaźnika prizonizacji, zbyt wysokiego odsetka kar pozbawienia wolności
z warunkowym zawieszeniem w strukturze orzekanych kar czy nieatrakcyjności kar
nieizolacyjnych. W toku przeprowadzonych dyskusji wskazano na szereg problemów
trawiących polski wymiar sprawiedliwości.
W zakresie wątpliwości co do proponowanych rozwiązań wskazywano przede wszystkim na:
– rolę kultury orzekania w funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości,
– niepoprawne rozwiązanie kwestii kary łącznej, premiujące osoby popełniające
przestępstwa przed zakończeniem odbywania kary (podczas przerwy, na przepustce),
146
– problemy z funkcjonowaniem kar ograniczenia wolności, jako zależne nie tylko od
rozwiązań kodeksowych, ale również możliwości techniczno-organizacyjnych wykonania
kary,
– ryzyku zwiększenia populacji więziennej w związku z ograniczeniem możliwości
orzekania kar pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem,
– rozwiązania w zakresie środków zabezpieczających,
– orzeczenie zadośćuczynienia lub odszkodowania na podstawie art. 46 k.k.
Przeprowadzone spotkania umożliwiły ponadto wyjaśnienie wątpliwości interpretacyjnych.
Szereg zgłoszonych uwag i zadanych pytań stało się podstawą zmian zarówno redakcyjnych,
jak i merytorycznych, mających na celu usunięcie nieścisłości czy luk w projektowanych
rozwiązaniach.
147