Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

ilość warzyw i owoców), a także napój do posiłków. Należy również wskazać,
że sformułowanie użyte w projektowanym art. 109 § 2 k.k.w. „a zwłaszcza
w przypadku braku możliwości wydania posiłku w godzinach ustalonych
w porządku wewnętrznym obowiązującym w jednostce” będzie umożliwiało
wydanie gorącego posiłku tym osadzonym, którzy przebywają jeszcze
w jednostce penitencjarnej w porze jego wydawania lub gdy posiłek ten został
już wydany.
Ponadto w art. 109 § 1 k.k.w. dotychczasowe sformułowanie „z uwzględnieniem
zatrudnienia” zastąpiono sformułowaniem „z uwzględnieniem rodzaju
wykonywanej pracy” ze względu na to, że osadzonym zatrudnionym na terenie
jednostki penitencjarnej w warunkach szczególnie uciążliwych będzie
przysługiwał posiłek profilaktyczny na podstawie przepisów rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków
i napojów (Dz. U. Nr 60, poz. 279).
W związku z powyższym zmianie uległo również upoważnienie do wydania
aktu wykonawczego. Projektowany art. 109 § 3 k.k.w. daje możliwość
dokładnego uregulowania zagadnień dotyczących odpowiedniej wartości
odżywczej przygotowywanych posiłków w ciągu dnia oraz odstępu czasu
pomiędzy kolejnymi posiłkami, a także wysokości stawek dziennych oraz
dopuszczalnego ich zwiększenia lub zmniejszenia.
Jednocześnie w art. 22 pkt 1 projektu niniejszej ustawy przewiduje się, że
rozporządzenie wydane na podstawie obecnie obowiązującego art. 109
§ 2 k.k.w. zachowa moc do czasu wydania nowego aktu wykonawczego.
b) przyuczenie do pracy
Przepis art. 123a § 3 k.k.w. w proponowanym brzmieniu wydłuża okres pracy
skazanego w przywięziennych zakładach pracy z jednego miesiąca do trzech.
Jest to o tyle uzasadnione, że przyuczenia do wykonywania pracy
w przywięziennym zakładzie pracy na coraz nowocześniejszych maszynach
wymaga poświęcenia więcej czasu i okres jednego miesiąca często okazuje się
zbyt krótki.
c) informowanie skazanego o dalszym leczeniu
Nowelizacja art. 167a § 2 k.k.w. ma na celu jego dostosowanie do rzeczywistych
warunków panujących w jednostkach penitencjarnych. Zrezygnowano
43
z możliwości wydawania skazanemu skierowania do lekarza specjalisty lub
szpitala, gdyż lekarz więzienny nie posiada statusu lekarza ubezpieczenia
zdrowotnego, a co za tym idzie nie ma uprawnień do wydawania skierowań.
W praktyce oznacza to, że skazany po opuszczeniu zakładu karnego i tak musi
udać się do lekarza pierwszego kontaktu w celu wypisania przez niego
skierowania do lekarza specjalisty. W związku z tym przyjęto, że skazany
wymagający dalszego leczenia po opuszczeniu zakładu karnego będzie
informowany o istnieniu takiej potrzeby oraz zostanie zaopatrzony w wyniki
swoich badań diagnostycznych, które zostały wykonane podczas jego pobytu
w jednostce penitencjarnej.
2. Uprawnienia osadzonych do kontaktów ze światem zewnętrznym
a) zwiększenie liczby osób biorących udział w widzeniu
Nowelizacja art. 105a § 2 k.k.w. ma na celu umożliwienie uczestnictwa
w widzeniu większej liczby osób niż dwie. W obowiązującym stanie prawnym
przepis ten przewiduje, że w widzeniu mogą uczestniczyć „nie więcej niż dwie
osoby pełnoletnie”. Nie ma więc możliwości, aby nawet w wyjątkowych
przypadkach umożliwić skazanemu widzenie z większą liczbą osób, zwłaszcza
gdy te osoby przyjeżdżają z odległych miejscowości. Z tego względu proponuje
się, aby dyrektor zakładu karnego mógł w uzasadnionych wypadkach wyrazić
zgodę na widzenie skazanego z większą liczbą osób.
b) korzystanie z aparatu telefonicznego
Propozycja nowelizacji art. 105b § 1 k.k.w. wynika z postulatów Rzecznika
Praw Obywatelskich (pismo RPO-659550-II-704.2/10/MK z dnia 21 czerwca
2011 r.), który wskazywał na nieprawidłową praktykę jednostek penitencjarnych
w korzystaniu przez skazanych z samoinkasującego aparatu telefonicznego na
koszt odbiorcy. W związku z tym zaproponowano zmianę tego przepisu
polegającą na możliwości prowadzenia rozmów z samoinkasującego aparatu
telefonicznego na koszt rozmówcy.
Wprowadzenie w art. 217c możliwości korzystania z aparatu telefonicznego
przez tymczasowo aresztowanego stanowi nowe uprawnienie, nieobecne dotąd
w Kodeksie karny wykonawczym, który w dotychczasowym brzmieniu tego
przepisu wyraźnie stanowił, że tymczasowo aresztowany nie może korzystać
44
z aparatu telefonicznego oraz innych środków łączności przewodowej
i bezprzewodowej.
Prawo do korzystania z aparatu telefonicznego stanowi również dopełnienie
szeregu uprawnień składających się na prawo do adwokata, a szerzej – na prawo
do obrony. Możliwość rozmowy telefonicznej może stanowić ułatwienie
kontaktów z obrońcą, ograniczanych dotąd jedynie do widzeń.
Należy zauważyć, że w świetle obecnych możliwości technicznych zakaz
korzystania z aparatów telefonicznych może być obchodzony poprzez
wykorzystywanie w celu rozmów telefonicznych kontaktów z adwokatem. Tym
samym obecne brzmienie art. 217c stanowić może faktyczną fikcję prawną, co
stanowi sytuacją niepożądaną. Dlatego też proponowane brzmienie
przedmiotowego przepisu ma za zadanie usankcjonować pewien stan faktyczny,
wprowadzając jednocześnie zasady, na jakich oparte będzie to uprawnienie.
Podstawą przyznania prawa do korzystania z aparatu telefonicznego będzie
decyzja organu, do którego dyspozycji pozostawać będzie tymczasowo
aresztowany. Przesłankami negatywnymi, które będzie brał pod uwagę organ,
jest uzasadniona obawa, że zgoda na korzystanie z aparatu telefonicznego może
być wykorzystana w celu bezprawnego utrudnienia postępowania karnego lub
do popełnienia przestępstwa. W szczególności wskazuje się na możliwość
wykorzystania rozmów telefonicznych do podżegania do popełnienia czynu
zabronionego. Okolicznością stanowiącą podstawę do odmowy udzielenia zgody
na korzystanie z aparatu telefonicznego będzie również sytuacja, w której
podstawą tymczasowego aresztowania będzie nakłanianie do składania
fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo utrudnianie postępowania karnego w inny
bezprawny sposób. Do kategorii tych przesłanek zalicza się również sytuacja,
w której obawa taka ujawniła się już w trakcie tymczasowego aresztowania,
które zostało wydane lub przedłużone z innej przyczyny.
W związku z ograniczeniami tymczasowo aresztowanemu przyznana zostaje
możliwość złożenia zażalenie do sądu, do którego dyspozycji pozostaje, na
odmowę wyrażenia zgody na korzystanie z aparatu telefonicznego. Zażalenie na
zarządzenie prokuratora rozpoznaje prokurator nadrzędny.
c) prawo tymczasowo aresztowanego do porozumiewania się z konsulem
45
W art. 215 k.k.w. zaproponowano dodanie § 1a, który umożliwi tymczasowo
aresztowanemu będącemu obywatelem państwa obcego kontakt z właściwym
urzędem
konsularnym lub przedstawicielstwem dyplomatycznym,
a w przypadku gdy nie posiada żadnego obywatelstwa – z przedstawicielem
państwa, w którym ma stałe miejsce zamieszkania, na takich samych zasadach,
jak porozumiewanie się z obrońcą lub pełnomocnikiem. Przepis ten
koresponduje z uprawnieniami, jakie przyznaje art. 211 § 2 k.k.w. Jednocześnie
pozostaje on w zgodzie ze standardami międzynarodowymi w tym zakresie.
Prawo tymczasowo aresztowanych – zarówno podejrzanych, jak i oskarżonych –
do otrzymania pomocy konsularnej jest gwarantowane na mocy art. 36
Konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych z 1963 r. Uchwalona w dniu
22 października 2013 r. dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie
prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu
dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do
poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do
porozumiewania się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie
pozbawienia wolności przyznaje podejrzanym lub oskarżonym, którzy zostali
pozbawieni wolności, analogiczne uprawnienia. Projektowany art. 215 § 1a
k.k.w. odpowiada tym samym na wyrażany przez unijnego ustawodawcę
postulat zwiększania wspólnych minimalnych norm jako sposobu budowania
zaufania do systemów wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych
wszystkich państw członkowskich, co z kolei sprzyjać powinno skuteczniejszej
współpracy wymiarów sprawiedliwości państw członkowskich.
d) korespondencja tymczasowo aresztowanego z obrońcą lub pełnomocnikiem
będącym adwokatem albo radcą prawnym
Poprzez dodanie art. 217b § 1a k.k.w. doręczenie korespondencji tymczasowo
aresztowanego bezpośrednio do adresata stanie się zasadą, niewyrażoną dotąd
w Kodeksie karnym wykonawczym. Jedynie w szczególnie uzasadnionych
przypadkach organ, do którego dyspozycji pozostawać będzie tymczasowo
aresztowany, będzie mógł zarządzić inaczej. Dotychczasowe brzmienie art. 217b
§ 1 bez projektowanego § 1a stanowić mogło bowiem potencjalne zagrożenie
dla zasady swobody korespondencji. Kontrola korespondencji wykonywana
przez organ, w którego dyspozycji pozostawać będzie tymczasowo aresztowany,
46
będzie mogła wedle projektowanych przepisów nastąpić tylko w szczególnych
okolicznościach, związanych np. z okolicznościami śledztwa czy podejrzeniu
korzystania z prawa do korespondencji w celach przestępczych.
Projektowane brzmienie art. 217b § 1a k.k.w. wiąże się z kwestią dopuszczalnej
granicy ograniczenia swobody i poufności kontaktów tymczasowo
aresztowanego z adwokatem. Ponieważ sfera ta w sposób nieodłączny związana
jest z istotą prawa do obrony, projektowany przepis koresponduje ze
stanowiskiem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, zgodnie z którym
jakkolwiek komunikacja między adwokatem a klientem jest prawem
wynikającym implicite z art. 6 ust. 3 (c) Konwencji, to jednocześnie prawo to
nie jest nieograniczone i może podlegać pewnym obostrzeniom. Zgodnie
z formułą wyrażoną w orzeczeniu w sprawie Ocalan przeciwko Turcji,
Konwencja ma zapewniać prawa realizowane w sposób praktyczny i efektywny,
w związku z czym tylko bardzo ważne przyczyny mogą uzasadniać ograniczenie
kontaktów. Przykładem zgodnego z Konwencją ograniczenia jest orzeczenie
w sprawie Kempers przeciwko Austrii, w którym Trybunał dostrzegł wyjątkowy
charakter sytuacji – kontrola kontaktów z adwokatem dotyczyła oskarżonego
o członkostwo w gangu i szczególna dyskrecja musiała być zachowana, żeby
możliwe było złapanie pozostałych członków grupy. Komunikacja z
adwokatem, co do zasady, powinna być nieskrępowana. Może być ona jednak
przedmiotem ograniczeń związanych np. z ciężarem zarzucanych czynów,
mających swe poważne uzasadnienie i służących celom związanym z procesem.
3. Zmiany związane z dozorem
a) kwalifikowanie skazanych do grup ryzyka
Propozycja dodania do Kodeksu karnego wykonawczego przepisów
dotyczących kwalifikowania skazanych do określonych grup ryzyka
i różnicowanie wobec nich form dozoru wynika z konieczności uregulowania
tych kwestii w akcie normatywnym rangi ustawy. Obecnie część tej materii jest
uregulowana w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 lutego
2013 r. w sprawie sposobu wykonywania obowiązków i uprawnień przez
kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych (Dz. U. poz. 335).
Zasadniczym celem dodania do Kodeksu karnego wykonawczego art. 169a
i art. 169b jest stworzenie czytelnego, prostego i wykluczającego dowolność
47