Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

prawdopodobieństwa takiego przeniesienia. W proponowanej redakcji kładzie się
nacisk na dobrą wiarę osoby przejmującej mienie. Zmiana ta odpowiada zgodnej
z Konstytucją możliwości (niepełnej) implementacji dyrektywy o zamrażaniu
i konfiskacie korzyści pochodzących z przestępstwa (wersja ostateczna z 25 lutego
2014 roku, KOM (2012) 085).
Proponowana zmiana art. 46 k.k. zmierza do ułatwienia uzyskania przez
pokrzywdzonego pełnego zaspokojenia roszczeń cywilnoprawnych wynikających
z popełnionego przestępstwa. Celem jest orzekanie w ramach procesu karnego na
podstawie przepisów prawa cywilnego, poza możliwością zasądzenia renty, obowiązku
naprawienia w całości lub w części wyrządzonej przestępstwem szkody. Alternatywą
dla tej drogi uzyskania kompensaty lub zadośćuczynienia jest orzeczenie przez sąd
karny, kierujący się w tym wypadku podobną metodą szacowania szkody i krzywdy, ale
działający w ramach swojej karnoprawnej kompetencji, nawiązki na rzecz
pokrzywdzonego lub – w razie jego śmieci – na rzecz osoby najbliższej, której sytuacja
życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu. Szersze
ujęcie katalogu osób najbliższych w opisywanej sytuacji śmierci pokrzywdzonego
nieproporcjonalnie zwiększyłoby obowiązki naprawcze skazanego.
Wprowadzenie tej zmiany umożliwia rezygnację z powództwa adhezyjnego, czego
wynikiem jest nowelizacja odpowiednich jednostek redakcyjnych Kodeksu
postępowania karnego. Należy też zrezygnować z zastrzeżenia o niestosowaniu
przepisów cywilnoprawnych dotyczących przedawnienia roszczenia (art. 46 § 1 k.k.
in fine), jak również wyłączyć reżim dyrektyw wymiaru kary w orzekaniu
odszkodowania lub zadośćuczynienia (art. 56 k.k. w proponowanym brzmieniu).
Mimo, że środek z art. 46 § 1 k.k. nie ma charakteru karnego, projektodawca
przewiduje wciąż możliwość orzeczenia odszkodowania zarówno w pełnej wysokości,
jak również tylko w zakresie częściowo pokrywającego szkodę. Podobnie jak orzekanie
nawiązki zamiast odszkodowania lub zadośćuczynienia nastąpiło z powodów
praktycznych, tak rozpatrując sprawę z tej samej perspektywy nie można zobowiązać
sądu do prowadzenia postępowania dowodowego poza zakresem aktu oskarżenia w celu
ustalenia pełnego zakresu szkody lub krzywdy ponad to, co można ustalić
w postępowaniu rozpoznawczym związanym z wniesioną skargą. Odmienne
uregulowanie, jakkolwiek teoretycznie spójne, nie jest celowe ze względu na
negatywny wpływ, jaki może mieć na zdolność koncentracji rozprawy i ekonomiki
28
postępowania karnego. W art. 46 § 3 przewidziana jest możliwość dochodzenia
niezaspokojonej części roszczenia w drodze procesu cywilnego.
W art. 48 k.k. przewidziano zwiększenie wysokości nawiązki, o ile ustawa nie będzie
zawierała regulacji odmiennej.
Propozycja uchylenia art. 49 k.k. uzasadniona jest przeniesieniem jego treści do art. 43a
k.k. Propozycja uchylenia art. 50–51 k.k. uzasadniona jest przeniesieniem ich treści
odpowiednio do art. 43b i art. 43c k.k. Konsekwencje tych zmian prowadzą do
konieczności nowelizacji art. 4 § 1, art. 38 § 1, art. 39 § 1 i 2, art. 160 § 1 pkt 3, art. 174
pkt 7, art. 181a, tytułu rozdziału XII, k.k.w., a także art. 110, art. 217 § 1, art. 343 § 1,
art. 314 § 2 pkt 2, art. 439 § 1 pkt 5, art. 447 § 2, art. 611fa § 7, art. 611fb § 3, art. 611u
§ 1 k.p.k. Podobnie proponowana zmiana art. 76 § 2 k.k. jest konsekwencją wyłączenia
z zakresu środków karnych środków kompensacyjnych. Przepis ten, z istoty rzeczy, nie
może dotyczyć przepadku.
Propozycja uchylenia art. 52 uzasadniona jest z kolei wprowadzeniem ustawy z dnia
28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny
zabronione pod groźbą kary (Dz. U. z 2012 r. poz. 768).
Zmiana przewidziana w art. 103 § 2 k.k. związana jest z propozycją innego traktowania
przepadku i środków kompensacyjnych. Szczególnie do tych ostatnich mają mieć
zastosowanie przepisy prawa cywilnego o przedawnieniu roszczenia. Wydaje się
również, że objęcie w obowiązującym Kodeksie karnym pozbawienia praw publicznych
(art. 39 pkt 1) artykułem 103 § 1 pkt 3 jest niewłaściwe. Utrata praw publicznych, jako
środek karny, następuje z chwilą uprawomocnienia się wyroku, wobec tego nie jest
adekwatne w stosunku do tego środka przedawnienie jego wykonania. Podobny
charakter konsekwencji ma zmiana w zakresie konstrukcji zatarcia skazania, zawarta
w art. 107 § 6 k.k.
5. Umorzenie restytucyjne
Proponowana zmiana w art. 59a k.k. zmierza do wyeliminowania oczywistego błędu,
jakim jest pominięcie pojednania, w szczególności w drodze mediacji, sprawcy
z pokrzywdzonym, jako warunku stosowania tej instytucji sprawiedliwości naprawczej.


6. Zasada równoważenia wyroków zapadłych w UE
29
Należy stwierdzić, że obowiązujący przepis art. 114a k.k. dotknięty jest wadą
konstrukcyjną m.in. poprzez odwoływanie się do pojęć nieznanych ustawie karnej. Jest
to wynik niemal dosłownej transpozycji przepisu unijnego do polskiego porządku
prawnego. Proponowana treść art. 114a k.k. harmonizuje polskie prawo karne
z wymogami Unii Europejskiej w zakresie znaczenia na gruncie polskiego prawa
karnego wyroków zapadłych w państwach członkowskich Unii Europejskiej.
Propozycja uchylenia art. 92 k.k. wiąże się z proponowanymi zmianami dotyczącymi
przesłanek stosowania kary łącznej (zob. proponowana treść art. 85 k.k.). Natomiast
zmodyfikowany i w pełni zgodny z dyrektywą Unii Europejskiej proponowany art. 85
§ 4 k.k. zastąpić powinien obowiązujący obecnie art. 92a k.k. Podobne znaczenie ma
zmiana polegająca na uchyleniu art. 107a k.k.
Ponadto proponowana treść art. 85 § 4 k.k. zastępuje obecnie obowiązujący art. 92a
k.k., dostosowując jednocześnie jego treść do obowiązujących Rzeczpospolitą Polską
dyrektyw Unii Europejskiej.
7. Przedawnienie karalności
Nowelizacja art. 102 nastąpiła ustawą z dnia 3 czerwca 2005 r. z tych samych
powodów, z których dodano w § 1 art. 101 pkt 2a. Propozycja projektu zmierza do
przywrócenia stanu pierwotnego. Nie ma żadnych przesłanek, które racjonalnie
mogłyby uzasadnić tak znaczne wydłużenie okresu przedawnienia karalności w
stosunku do sprawców wybranej grupy przestępstw. Podobnie proponowana zmiana art.
101 § 4 ma doprowadzić ten przepis do zgodności z wymogami prawa Unii
Europejskiej, a także poprawić go z punktu widzenia techniki legislacyjnej.

IV. Nowy kształt środków zabezpieczających
Środki zabezpieczające, obok kar i środków karnych, stanowią instytucję prawa
karnego stosowaną wobec sprawców czynów zabronionych. Służą one zabezpieczeniu
społeczeństwa przed zagrożeniem porządku prawnego, powodowanym przez sprawcę.
Z tego też powodu środki zabezpieczające stosowane są tradycyjnie wobec
szczególnych kategorii sprawców – osób, których nie można ukarać (gdyż z powodu
niepoczytalności nie ponoszą winy), osób, wobec których zachodzi uzasadniona obawa,
że pomimo ukarania w dalszym ciągu będą popełniać przestępstwa, czy w końcu osób,
których nie można ukarać dostatecznie surowo ze względu na granicę stopnia winy,
30
a zachodzi potrzeba realizacji względów izolacyjnych lub prewencyjnych. Natomiast
środek karny ma charakter pośredni między karą a środkiem zabezpieczającym, gdyż
stanowi zarówno represję, jak i metodę zabezpieczenia przed niepożądanymi
zachowaniami sprawcy.
Zmiany dokonywane projektowaną regulacją polegają zarówno na odmiennym niż
dotychczas sposobie unormowania środków zabezpieczających, jak i na modyfikacji ich
katalogu. Wprowadzone są nowe wolnościowe środki zabezpieczające, takie jak dozór
kuratora lub Policji, czy elektroniczna kontrola miejsca pobytu. Część z dotychczas
istniejących środków wolnościowych została uporządkowana, w tym dokonano ich
odpowiedniego opisu. Wprowadza się pojęcie terapii, obejmującej zarówno
psychoedukację poznawczo-behawioralną, realizowaną głównie w zakładach karnych,
oraz różne formy psychoterapii, realizowane w warunkach wolnościowych, czy
w końcu farmakoterapię. Osobnym środkiem jest również terapia uzależnień, która
podobnie jak terapia może być realizowana w izolacji, jak i w warunkach
wolnościowych.
Jednocześnie projekt porządkuje przepisy według charakterystyki ich treści, dlatego
spora grupa regulacji dziś zawartych w Kodeksie karnym zostaje przeniesiona do
Kodeksu karnego wykonawczego.
W obecnym stanie prawnym rozdział X dotyczący środków zabezpieczających zawiera:
–
przepis statuujący zasady ogólne (art. 93),
–
przepisy normujący zasady orzekania poszczególnych środków (art. 94–96),
–
przepisy wykonawcze dotyczące środka w postaci umieszczenia w zakładzie
leczenia odwykowego (art. 97–98),
–
podstawy stosowania środków karnych tytułem środka zabezpieczającego
(art. 99),
–
przepis regulujący stosowanie środka administracyjnego w postaci przepadku
(art. 100).
W projektowanym kształcie rozdziału X przewidziano rozwiązanie systemowe,
polegające na określeniu:
–
katalogu środków zabezpieczających (art. 93a),
–
zasad stosowania środków (art. 93b),
–
sprawców, wobec których można zastosować środki (art. 93c),
–
czasu stosowania środków (art. 93d),
31
–
obowiązków związanych z poszczególnymi środkami (art. 93e–93g),
–
podstawy stosowania środków karnych tytułem środka zabezpieczającego
(art. 99).
Z racji przyjęcia powyższego systemowego opisu normatywnego, w projekcie uchyla
się dotychczas obowiązujące art. 93–98 k.k.
Tego rodzaju systemowe ujęcie sprawia, że wzajemne relacje między przepisami
rozdziału X w projektowanym kształcie są odmienne niż relacje, jakie panują między
przepisami rozdziału X w obecnym kształcie. W aktualnym stanie prawnym rozdział X
stanowi zbiór przepisów funkcjonujących niejako równolegle, odnoszących się do
różnych sytuacji, niepokrywających się zakresowo, oprócz jedynie art. 93 k.k., który
ustanawia reguły odnoszące się do środków określonych w art. 94–96 k.k. Natomiast
w proponowanym ujęciu przepisy art. 93a–93c k.k. będą ściśle wzajemnie powiązane,
zaś ich zakresy będą się krzyżować. Oznacza to, że każdy ze środków określonych
w art. 93a k.k., przy zastosowaniu zasad określonych w art. 93b k.k., będzie można
zastosować do każdego sprawcy określonego w art. 93c k.k., na czas określony
w art. 93c k.k. Wyjątek wprowadzono jedynie w odniesieniu do najsurowszego ze
środków, czyli orzeczenia pobytu w zakładzie psychiatrycznym lub innym zakładzie
zamkniętym, który będzie można orzec jedynie w konkretnych wypadkach.
W pierwszej kolejności projektodawca proponuje uporządkowanie katalogu środków
zabezpieczających oraz jego rozszerzenie przez wprowadzenie środków o charakterze
wolnościowym (dozór kuratora, elektroniczna kontrola miejsca pobytu). Katalog jest
ułożony według systematyki rosnącej, od środków najłagodniejszych do najbardziej
ingerujących w sferę wolności jednostki. W projekcie wprowadza się aktualne dla
współczesnej wiedzy i praktyki psychiatrycznej i psychoterapeutycznej pojęcia terapii
i terapii uzależnień. To pierwsze jest pojęciem pojemnym, obejmującym procedury
postępowania od psychoedukacji po zaawansowaną psychoterapię. To drugie obejmuje
procedurę postępowania z osobami uzależnionymi, zarówno w zamknięciu, jak i terapię
realizowaną poza oddziałem zamkniętym.
Projekt reguluje wyraźnie, zgodne z Konstytucją RP, zasady orzekania środków
zabezpieczających. W projektowanym art. 93b § 1 k.k. wyrażona została zasada
konieczności. Przepis ten stanowi, że sąd może orzec środek zabezpieczający jedynie
wówczas, gdy jest to konieczne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę
czynu zabronionego o znacznej społecznej szkodliwości, a inne dostępne środki prawne
32