Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

konieczność badania w każdym wypadku (z uwagi na ograniczenie przewidziane
w projektowanym art. 85 § 2 k.k.), czy dana kara mogąca podlegać łączeniu została już
w całości wykonana. Z tych względów wyrażenie „odbyciu kar” należało zastąpić
„wykonaniem kar”.
Kolejna zmiana o charakterze procesowym, wynikająca z uchwalenia ustawy z dnia
27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. poz. 1247), wiąże się ze zróżnicowaniem inicjatywy dowodowej
w postępowaniu sądowym, w uzależnieniu od sposobu wszczęcia tego postępowania
(art. 167 k.p.k. w brzmieniu nadanym tą ustawą). W postępowaniu o wydanie wyroku
łącznego, które może być wszczęte z inicjatywy strony (por. art. 570 k.p.k.), należy
zawsze przeprowadzać dowody z urzędu. Po pierwsze wynika to z samej materii tego
postępowania, które dotyczy wyłącznie kary i bazuje na orzeczeniach podjętych
w innych sprawach. Po drugie zaś, nie sposób różnicować inicjatywy dowodowej
w uzależnieniu od sposobu wszczęcia postępowania w tych sprawach, albowiem każde
postępowanie w tej samej sprawie, o wydanie wyroku łącznego, może być wszczęte
konkurencyjnie – zarówno z urzędu, jak i na wniosek strony. Stąd też zaszła potrzeba
odpowiedniej zmiany art. 574 k.p.k.
Projektowane zmiany w art. 575 k.p.k. mają na celu zarówno usunięcie występującej
obecnie niespójności normatywnej, jak również dostosowanie regulacji procesowej do
zmian materialnoprawnych. W pierwszej z tych kwestii odwołanie się w § 1 do
momentu uprawomocnienia się nowego wyroku łącznego (a nie jego wydania)
powoduje, że nieaktualny stanie się problem, gdy nowy nieprawomocny wyrok zostanie
uchylony w wyniku kontroli odwoławczej. Wówczas, do czasu ponownego rozpoznania
sprawy i ponownego wydania wyroku łącznego, wykonywane powinny być de lege lata
kary jednostkowe, skoro poprzedni wyrok łączny utracił moc już z chwilą wydania
nowego, następnie uchylonego wyroku łącznego. Proponowane rozwiązanie pozwala na
funkcjonowanie w tej sytuacji dotychczasowego wyroku łącznego, do czasu zastąpienia
go nowym prawomocnym wyrokiem łącznym. Natomiast w § 2 tego artykułu należało
uwzględnić sytuację, w której zmianie lub uchyleniu ulegnie nie tylko choćby jeden
z wyroków stanowiących podstawę wyroku łącznego, ale również – podstawa
poprzednio wydanego wyroku łącznego. Jest to konsekwencją projektowanego
23
uregulowania art. 85 § 2 k.k., który nakazuje łączyć nie tylko kary jednostkowe, ale
również kary łączne.
7. Zmiany porządkujące
Projekt w zakresie części ogólnej Kodeksu karnego zawiera również szereg zmian
o charakterze porządkującym, czy to poprzez uzupełnienie pewnych luk, czy
poprawienie siatki pojęciowej, czy też na inne sposoby.
Propozycja nowelizacji art. 38 § 1 k.k. ma na celu wypełnienie oczywistej luki. Przepis
ten nie reguluje bowiem nadzwyczajnego łagodzenia albo zaostrzenia kary, gdy
zagrożenie obejmuje przynajmniej dwie kary, które mają być orzeczone kumulatywnie.
Proponowana zmiana art. 39 pkt 2b k.k. ma charakter językowy. Znacznie prostsze jest
wyrażenie treści normatywnej tego środka poprzez określenie jej jako „zakazu”, niż
jako „obowiązku powstrzymania się od…”. Przy takiej redakcji unika się też powtórzeń
odnoszących się do innych zakazów objętych tym przepisem.
Projekt przewiduje uporządkowanie orzekania nakazu opuszczenia lokalu.
W dotychczasowym stanie prawnym nie było dostatecznie precyzyjne, czy nakaz ten
jest konsumowany jako czynność jednorazowa (konkretne uwolnienie zajmowanego
lokalu), czy zobowiązanie okresowe, związane z zakazem zbliżania się do tego lokalu.
Wątpliwości w tym zakresie potęgowała regulacja Kodeksu postępowania karnego,
który posługiwał się pojęciem nakazu opuszczenia lokalu jako postacią środka
zapobiegawczego, orzekanego na 3 miesiące. Projekt proponuje wprowadzenie
instytucji okresowego opuszczenia lokalu, oznaczającego zarówno tytuł egzekucyjny
i zakaz powrotu. Jednocześnie w przypadku wybranej grupy przestępstw nakazuje
orzekać wraz z tym nakazem zakaz zbliżania się. Zmiany te obejmują nowelizację art.
39 pkt 2e k.k. i art. 41a § 1 k.k. – poprzez dodanie do tego artykułu nowego § 3a i
zmianę dostosowawczą w art. 43 § 1–2 k.k., jak również dodanie nowego § 5.
Konsekwencją tych zmian jest również dostosowanie regulacji procesowej i
karnowykonawczej dotyczącej nakazu orzekanego jako środek zapobiegawczy (zob.
proponowaną treść art. 275a k.p.k. oraz art. 181a i art. 183a k.k.w.).
Brak jest w dotychczasowym stanie prawnym, określającym materialne podstawy
orzeczenia środka karnego, o którym mowa w art. 41 § 1a, wyraźnego określenia
możliwości czasowego orzeczenia zakazu. Chodzi zatem w przedstawionej propozycji
o skoordynowanie art. 41 § 1a k.k. z art. 43 § 1 k.k. Proponuje się także, ze względów
24
językowych, usunąć określenie orzekania zakazu „na zawsze” i zastąpić je orzekaniem
„dożywotnio”. Odnosi się to zarówno do art. 41 § 1a k.k., jak i § 1b. Jednocześnie
poszerzeniu ulegają przesłanki orzekania zakazu, bowiem zgodnie z intencją
projektodawcy byłoby to możliwe również w razie skazania na karę pozbawienia
wolności za umyślne przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu na szkodę małoletniego.
Uzupełnienie to logicznie zamyka katalog ataków na dobrostan małoletniego, które
mogą skutkować orzeczeniem zakazu.
Charakter zmian proponowanych w art. 41a k.k. jest w większości dostosowawczy lub
czysto redakcyjny. Proponuje się jednak wprowadzenie możliwości nałożenia na
skazanego obowiązku zgłaszania się do Policji w wypadku nałożenia nakazu
opuszczenia mieszkania. Ponadto proponuje się skreślenie § 2, który zobowiązuje sąd
do nałożenia środka karnego przy orzeczeniu bezwarunkowej kary pozbawienia
wolności. Jest to zbyt daleko idąca ingerencja władzy ustawodawczej w kompetencje
przyznane konstytucyjnie władzy sądowniczej. Konieczne jest także wprowadzenie
treści normatywnej przewidzianej w proponowanym § 5. Bez tej regulacji trudno
byłoby egzekwować opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.
Podobne uzasadnienie odnosi się do zmian proponowanych w art. 42 § 3 i § 4 k.k.
Obowiązujący art. 41b k.k. jest niewłaściwie skonstruowany pod względem
legislacyjnym, będąc przede wszystkim przepisem zbyt kazuistycznym. Zawiera także
rozwiązania wątpliwe co do ich zgodności z Konstytucją (nakaz stawiennictwa
w miejscu określonym przez komendanta Policji, które może być znacznie odległe od
miejsca zamieszkania). Propozycja zawiera określenie podstawy orzeczenia zakazu,
określenia jego zakresu terytorialnego. Należy stwierdzić, że błędne jest wymaganie
określania w wyroku nie tylko dyscyplin sportowych, ale też nazw klubów. Zakaz
powinien bowiem dotyczyć wszystkich imprez masowych określonego rodzaju. Wydaje
się ponadto, że nadzorowanie przestrzegania wykonywania zakazu, o którym mowa
w art. 41 § 3 k.k., poprzez dozór elektroniczny jest bardzo wątpliwe, m.in. z powodu
zbyt kosztownego instalowania aparatury przed kolejnymi imprezami. Znacznie
prostsze jest sprawdzanie obecności, np. przez wizytę policjanta w miejscu
zamieszkania skazanego.
Zmiany proponowane w art. 43 k.k. mają charakter porządkujący. Jedna ze zmian ma
większą doniosłość i dotyczy pozbawienia praw publicznych. Mając na uwadze wymogi
prawa europejskiego, a w szczególności dotyczące prawa wyborczego więźniów,
25
proponuje się, aby okres, na który orzeczono pozbawienie praw publicznych, nie biegł
w czasie wykonywania kary pozbawienia wolności jedynie orzeczonej za przestępstwo,
w związku z popełnieniem którego orzeczono ten środek karny.
W art. 43a k.k. proponuje się rozszerzenie możliwości orzekania świadczenia
pieniężnego w przypadku odstąpienia od wymierzenia kary oraz skazania za
przestępstwo art. 178a, art. 179 lub art. 180 k.k. Możliwe jest przy przyjęciu nowego
art. 43b–c k.k. zastosowanie szczególnego sposobu podania wyroku do wiadomości
publicznej, jak również współdziałanie z sądem opiekuńczym w przypadku orzeczenia
pozbawienia lub ograniczenia praw rodzicielskich i opiekuńczych.

III. Zmiany w zakresie podstaw odpowiedzialności karnej
1. Stosowanie nowej ustawy przy orzeczeniu kary
Potrzeba nowelizacji art. 4 § 2 k.k. wynika z utrwalonego, rozmijającego się z wolą
ustawodawcy orzecznictwa Sądu Najwyższego, przyjmującego, że na konieczność
zmiany wyroku przekraczającego górną granicę ustawowego zagrożenia nie ma wpływu
możliwość orzeczenia kary w takiej samej wysokości przy zastosowaniu obostrzeń
przewidzianych także nową ustawą.
2. Dostosowanie Kodeksu karnego do grzywien kwotowych
Definicja występku w obowiązującym Kodeksie karnym nie jest pełna, gdyż nie
uwzględnia granicy zagrożenia przy grzywnie orzekanej kwotowo. Granica 5000 zł
pozostaje spójna z art. 1 Kodeksu wykroczeń. W przepisach wprowadzających
przedstawiany projekt powinien zostać rozstrzygnięty problem występujących
stosunkowo często w ustawach pozakodeksowych typów czynów zabronionych
zagrożonych karami przekraczającymi 5000 zł, a które zostały przez ustawodawcę
zaliczone do kategorii wykroczeń. Należało także doprowadzić do zgodności
z Kodeksem wykroczeń granicę pomiędzy występkiem i wykroczeniem przy zagrożeniu
karą ograniczenia wolności.
Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą
miesiąc (zob. art. 20 § 1 k.w.). Propozycja zmiany art. 63 k.k. uzasadniona jest tym, że
twórcy Kodeksu karnego zakładali, że wszystkie grzywny orzekane będą w stawkach
dziennych. Nie przewidziano więc sposobu przeliczania rzeczywistego pozbawienia
wolności na grzywnę orzeczoną kwotowo. Proponowane przepisy likwidują tę lukę.
26
3. Obrona konieczna
Proponuje się skreślenie § 4 i 5. W art. 25 jest mowa o braku odpowiedzialności karnej
(kontratyp) lub konsekwencjach przekroczenia granic kontratypu odnośnie do osoby
działającej w obronie koniecznej, a nie o odpowiedzialności i jej podstawach sprawcy
zamachu. Stąd propozycja przeniesienia tej regulacji do odpowiedniego miejsca
w systematyce Kodeksu karnego, czyli wprowadzenia nowego przepisu art. 231b k.k.
4. Środki kompensacyjne i przepadek
Po art. 43 k.k. proponuje się umieszczenie art. 43a, art. 43b i art. 43c. Przepisy te
zawierają w niezmienionej treści art. 49, art. 50 i art. 51 k.k. Zmiana miejsc tych
przepisów w Kodeksie karnym podyktowana została zamiarem wydzielenia nowego
rozdziału Va obejmującego przepadek i środki kompensacyjne.
Usunięcie w art. 44 § 8 służy wyeliminowaniu przepisu pozbawionego realnej treści
normatywnej, wprowadzonego poprzednio do Kodeksu karnego jedynie wobec
wątpliwości, czy przepisy materialnoprawne nie powinny do końca uregulować
przeniesienia własności. Istota prawomocności wyroku obejmuje jednak spełnienie się
skutków prawnych zawartego w nim rozstrzygnięcia, zaś wyrok, po uzyskaniu klauzuli
wykonalności, staje się podstawą do ewentualnej egzekucji. Podobna argumentacja ma
zastosowanie odnośnie do przedstawianej propozycji usunięcia § 6 w art. 45.
Zmiany w zakresie uregulowania przepadku korzyści majątkowej osiągniętej
z popełnienia przestępstwa zmierzają do bardziej efektywnych rozwiązań w zakresie
tzw. konfiskaty rozszerzonej, a zatem przepadku sięgającego do mienia, które sprawca
przestępstwa wprowadził w obrót. Zmianie podlega konstrukcja domniemania, która
umożliwia orzeczenie przepadku mienia przeniesionego na osobę trzecią. Stosownie do
propozycji, domniemanie zakłada rekonstrukcję obiektywną powinności
przypuszczenia, na podstawie okoliczności towarzyszących nabyciu, źródła mienia.
Innymi słowy, przepadek będzie mógł objąć rzeczy będące w samoistnym posiadaniu
osoby trzeciej lub przysługujące jej prawa majątkowe, jako należące do sprawcy, chyba
że na podstawie okoliczności towarzyszących nabyciu nie można było przypuszczać, że
mienie to chociażby pośrednio pochodziło z czynu zabronionego. Proponowana zmiana
§ 3 w art. 45 ma na celu wzmocnienie funkcji gwarancyjnej tego przepisu.
Projektowana redakcja wymaga ustalenia przeniesienia mienia stanowiącego korzyść
uzyskaną z popełnienia przestępstwa na osobę trzecią, a nie tylko dużego
27