Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

pedał).  Można  przyjąć,  że  określenia  takie  są  niejako  pejoratywne  same  z  siebie, 
niezależnie od kontekstu orientacji seksualnej, i wyczerpują znamię przestępstwa z 
art. 216 kk. O ile zatem nazwanie kogoś gejem lub lesbijką rodzi wyżej zarysowane 
wątpliwości  odnośnie  skuteczności  i  celowości  stosowania  art.  216  kk  (przede 
wszystkim  w  kontekście  walki  z  homofobią),  o  tyle  użycie  określeń  takich  jak  cwel, 
ciota i lesba budzi ich mniej. Abstrahując od powyższych rozważań należy jednak – 
podobnie jak w przypadku art. 212 kk –  przypomnieć  o  prywatnoskargowym  trybie 
ścigania przestępstw opisanych w art. 216 kk. Przyjęcie tego trybu poważnie osłabia 
skuteczność stosowania art. 216 kk. 
Na sile ochrony zapewnianej przez przepisy art. 212 kk i art. 216 kk waży też 
przewidziane  w  nich  zagrożenie:  przepis  art.  212  §  1  kk  przewiduje  karę  grzywny, 
albo  ograniczenia  wolności;  zniesławienie  przy  użyciu  środków  masowego 
komunikowania (przepis art. 212 § 2 kk) zagrożone jest do jednego roku pozbawienia 
wolności,  podczas  gdy  znieważenie  zagrożone  jest  jedynie  karami  grzywny  i 
ograniczenia  wolności,  a  znieważenie  przy  użyciu  środków  masowego 
komunikowania (przepis art. 216 § 2 kk) –  karą grzywny, ograniczenia wolności lub 
pozbawienia  wolności  do  jednego  roku.  Dla  porównania:  już  przepis  art. 256 kk 
przewiduje  sankcję  w  postaci  grzywny,  ograniczenia  wolności lub pozbawienia 
wolności do dwóch lat, przepis art. 257 kk – karę pozbawienia wolności do trzech lat, 
natomiast art. 119 kk -  sankcję  pozbawienia  wolności  od  trzech  miesięcy  do  pięciu 
lat. 
Warto też pamiętać, że już samo nawoływanie do popełnienia przestępstw z 
art. 119  §  1  kk  czy  art.  257  kk  jest  ścigane  z  art.  255  §  1  kk.  Także  sam  udział  w 
zorganizowanej  grupie  lub  związku  osób  mających  na  celu  popełnienie 
któregokolwiek z w/w  przestępstw  jest  ścigany  –  z art. 258 § 1 kk. Ta dodatkowa 
ochrona osób należących do grup wymienionych w art. 119 § 1 kk, art. 256 kk i art. 
257 kk  nie  ma  żadnego  odpowiednika  towarzyszącego  regulacjom  art.  212  kk  i 
art. 216 kk. 
Jak z powyższego jasno wynika, stosowanie przepisów art. 212 kk i art. 216 
kk  przez osoby homoseksualne i osoby biseksualne  dla  ich  ochrony jest w 
najlepszym razie problematyczne,  prowadzi  bowiem  wprost do utrzymania i 
utrwalenia zjawiska homofobii w społeczeństwie (w tym homofobii zinternalizowanej) 
-  zamiast do obrony  przed nim  i walki z nim.    Dostępność ochrony przewidzianej w 
art. 212 kk i art. 216 kk jest mocno ograniczona przez prywatnoskargowy  tryb 
15 
 
ścigania,  a  przewidziane  przez  omawiane  przepisy  zagrożenie  karą  –  niższe  od 
przewidzianego w przepisach objętych projektem zmian. 
W  świetle  powyższego  nie  ulega  wątpliwości,  że  obecne regulacje,  w 
szczególności  art.  190  § 1 kk, art. 212 kk i  art.  216  nie  zapewniają  prawnokarnej 
ochrony  przed  przestępstwami  z  nienawiści  podyktowanej  przesłanką  płci, 
tożsamości płciowej, niepełnej sprawności wieku ani orientacji seksualnej. Stanowi to 
nie  tylko  brak  wypełnienia  konstytucyjnego  zakazu  dyskryminacji  bez  względu  na 
przesłanki.  Brak  ten  jest  dużo  wyraźniejszy  i  groźniejszy,  jeśli  uwzględnić  sytuację 
społeczną wokół wykluczanych grup, a w szczególności odczucia społeczne wobec 
osób transpłciowych, osób biseksualnych, lesbijek i gejów. 
 
Ciemna liczba przestępstw z nienawiści 
 
Do  specyfiki  walki  z  dyskryminacją  a  przestępczości  podyktowanej 
uprzedzeniami w szczególności – abstrahując od przesłanek ochrony prawnokarnej – 
należy liczba przypadków, które pozostają niezgłoszone. Jak się wydaje, znakomita 
większość tych przypadków pozostaje niezgłoszona. 
Inaczej,  niż  w  przypadku  wielu  innych  przestępstw,  wszystkie  hate crimes 
mają  silne  zakorzenienie  w  obowiązującej  kulturze. Ma to trzy zasadnicze 
konsekwencje: 
1.  zmniejszoną  świadomość  łamania  norm  powinnościowych  (prawnych, 
moralnych, etycznych) u sprawców i sprawczyń, 
2.  zwiększone  przyzwolenie  na  działanie  sprawczyń  i  sprawców  ze  strony 
otoczenia, 
3.  nasilone czynniki skłaniające osoby pokrzywdzone do zaniechania ścigania. 
Występowanie  wymienionych  konsekwencji  można  łatwo  zaobserwować  na 
przykładzie  typów  przestępstw  z  nienawiści  obecnie  występujących  w  kodeksie 
karnym.  Liczba  zgłaszanych  rocznie  przypadków  przestępstw  na  tle  różnic 
narodowościowych,  etnicznych,  rasowych,  wyznaniowych  albo  ze  względu  na 
bezwyznaniowość jest tak niewielka, że można wręcz podważać ratio legis art. 119 § 
1 kk, art. 256 kk i art. 257 kk. Poniżej  przedstawiono  statystyki  przestępstw 
odnotowanych przez  system „Temida” w latach 2005-2009 (za raportem Helsińskiej 
Fundacji Praw Człowieka Rasizm w Polsce). 
 
16 
 
 
 
 
 
Liczba zgłoszeń 
Kwalifikacja 
2005 
2006 
2007 
2008 
2009 
art. 119 § 1 i § 2 
16 
12 
10 
9 
12 
art. 256 
18 
47 
82 
88 
48 
art. 257 
34 
35 
33 
50 
95 
 
Argumentem  przemawiającym  za  niezwykle  niską  liczbą  zgłaszanych 
przestępstw  jest  homogeniczność  społeczeństwa  polskiego  –  szczególnie na tle 
społeczeństw krajów zachodnich, z silnymi grupami imigrantów, wyróżniających się 
kulturowo,  językowo  i  religijnie.  Przy niewielkiej liczbie potencjalnych 
pokrzywdzonych  śladowa  liczba  zgłoszonych  przestępstw  wydaje  się  zrozumiała. 
Jednocześnie  to  właśnie  homogeniczność  społeczeństwa  jest  główną  przyczyną 
utrwalenia postaw antysemickich i ksenofobicznych,  które  potwierdzają  badania 
socjologiczne. Na tle pozornie jednorodnego społeczeństwa każda odmienność jest 
wyraźnie  widoczna,  jest  traktowana  jako  odstępstwo  od  normy,  odstawanie  od 
większości, a nawet zagrożenie. Wobec niemal całkowitego braku barier ochronnych 
w postaci tolerancji  i  akceptacji,  których  rzekomo  jednorodne  społeczeństwo  nie 
musiało  rozwinąć,  by  przetrwać,  wystąpienia  przeciw  grupom  wyróżniającym  się 
jawią  się  jako  naturalne  i  uzasadnione,  a  nie  jako  naruszenie  porządku. W ten 
sposób  –  u  sprawczyń,  sprawców  oraz otoczenia –  manifestują  się  dwie  z  w/w 
konsekwencji kulturowego zakorzenienia przestępstw z nienawiści. Jednocześnie po 
stronie osób pokrzywdzonych –  obcokrajowców, imigrantów –  występuje  swoista 
blokada  powstrzymująca  przed  zgłoszeniem  przestępstwa  Policji lub prokuraturze. 
Osoby pokrzywdzone –  jako  należące  do  mniejszości  –  czują  się  marginalizowane, 
szukają  oparcia  raczej  wśród  swoich,  niż  wśród  obcych,  powstrzymują  się  przed 
reakcją  na  przestępstwo  z  obawy  przed  reperkusjami  ze  strony  sprawcy  lub 
sprawczyni,  ale  także  ze  strony  państwa  i  społeczeństwa.  U  osób  pokrzywdzonych 
przeważa  przekonanie,  że  lepiej  zapomnieć  o  sprawie,  przemilczeć  ją,  uznać  za 
konsekwencję swojego mniejszościowego statusu, za koszt życia w społeczeństwie 
zdominowanym przez innych,  aniżeli  podejmować  działania prawne,  występować 
17 
 
przeciw sprawczyni lub sprawcy. Zbliżony mechanizm funkcjonuje u wszystkich grup 
mniejszościowych  i  jest  wynikiem  życia  w  kulturze,  która  dopuszcza  tylko  jeden 
zestaw cech i jeden wzór zachowań, a pozostałe wyklucza, czyni podatnymi na ataki: 
  w  społeczeństwie  złożonym  niemal  wyłącznie  z  osób  białych  osoby  o  innym 
pochodzeniu rasowym stają się „obcymi”, 
  w społeczeństwie złożonym niemal wyłącznie z osób narodowości polskiej osoby 
o innym pochodzeniu narodowościowym lub etnicznym stają się „obcymi”, 
  w  społeczeństwie  złożonym  niemal  wyłącznie  z  osób  wierzących  osoby 
niewierzące stają się „obcymi”, 
  w  społeczeństwie  złożonym  niemal  wyłącznie  z  osób  wyznania 
rzymskokatolickiego osoby innych wyznań stają się „obcymi”. 
Ten  sam  mechanizm  wykluczania  mniejszości  następuje  w  przypadku  przesłanek, 
które projektuje się dodać do art. 119 § 1 kk, art. 256 kk i art. 257 kk: 
  w  społeczeństwie  złożonym  niemal  wyłącznie  z  osób  pełnosprawnych  osoby  z 
niepełną sprawnością stają się „obcymi”, 
  w społeczeństwie złożonym niemal wyłącznie z osób heteroseksualnych lesbijki, 
geje i osoby biseksualne stają się „obcymi”, 
  w  społeczeństwie  złożonym  niemal  wyłącznie  z  kobiet  i  mężczyzn  osoby 
transpłciowe, które nie czują się ani kobietami ani mężczyznami i nie chcą być 
taktowane ani jako kobiety, ani jako mężczyźni, stają się „obcymi”, 
  w społeczeństwie złożonym niemal wyłącznie z osób młodych oraz osób w wieku 
produkcyjnym osoby starsze stają się „obcymi”. 
Szczególnym przypadkiem jest dyskryminacja,  w  tym  przestępczość  motywowana 
uprzedzeniami, wymierzona w kobiety. Kobiety nie stanowią mniejszości ze względu 
na swoją liczebność, ale wyłącznie ze względu na niską pozycję kulturową. 
Porównując przestępczość z nienawiści oraz przestępczość przeciw mieniu 
uzyskuje się ponury obraz. Własność, kulturowo uznawana za jedną z podstawowych 
wartości,  powszechnie  respektowana,  jest  dobrem  tak  cennym,  że  niemal  każdy 
zamach  na  nią  (np.  kradzież,  włamanie,  przywłaszczenie,  oszustwo)  powoduje  u 
sprawcy lub sprawczyni  świadomość  złamania  obowiązujących  norm,  wywołuje 
potępienie otoczenia oraz inicjuje reakcję osoby pokrzywdzonej – przez co zgłaszana 
jest  znakomita  większość  przestępstw  z  tej  kategori .  Znieważająca  wypowiedź 
skierowana do osoby pochodzenia azjatyckiego na targowisku lub w innym miejscu 
publicznym  nie  powoduje  u  sprawczyni  lub  sprawcy  poczucia,  że  złamane  zostały 
18 
 
normy postępowania (nie tylko prawne), nie wywołuje reakcji otoczenia i nie skłania 
osoby pokrzywdzonej do zgłoszenia  przestępstwa.  W  efekcie ciemna liczba 
przestępstw  motywowanych  uprzedzeniami  na  tle  różnic  narodowościowych, 
etnicznych,  rasowych,  wyznaniowych  albo  ze  względu  na  bezwyznaniowość  jest 
prawdopodobnie  wielokrotnie  wyższa,  aniżeli  liczba  przestępstw  zgłaszanych. 
Jeszcze bardziej skomplikowana i trudna do zrekonstruowania jest sytuacja grup, 
które  nie  są  objęte  ochroną  prawną  przed  hate crimes.  Z  braku  innej  możliwości 
sytuacja  tych  grup  w  Polsce  zostanie  przedstawiona  za  pomocą  ekstrapolacji  i 
porównań.  Punktami  wyjścia  będą  statystyki  przestępczości  z  nienawiści  z  innych 
krajów oraz wyniki badań społecznych przeprowadzonych w Polsce. 
 
Sytuacja osób niepełnosprawnych 
W  Polsce  nie  prowadzi  się  badań  poświęconych  przestępstwom 
wymierzonym  w  osoby  niepełnosprawne.  Występowanie  kategori   przestępstw  z 
nienawiści  motywowanych  niepełną  sprawnością  można  stwierdzić  jedynie 
porównując sytuację Polski z sytuacją innych krajów – gdzie prawo przewiduje takie 
przestępstwa  lub  gdzie  gromadzi  się  dane  odnośnie  niepełnej  sprawności 
pokrzywdzonych. 
 
Przestępstwa z nienawiści do osób niepełnosprawnych – statystyki FBI (1997-2000) 
Począwszy od 1997 roku amerykańskie Federalne Biuro Śledcze gromadzi 
dane nt. zgłoszonych  przestępstw  z  nienawiści  wymierzonych  w  osoby 
niepełnosprawne. Poniżej przedstawiono dane za lata 1997 – 2000. 
Ilość zgłoszeń 
rodzaj 
1997 
1998 
1999 
2000 
niepełnosprawności 
Fizyczna 
9 
14 
11 
20 
Psychiczna 
3 
13 
10 
16 
Ogółem 
12 
27 
21 
36 
Przestępstwa przeciw życiu, zdrowiu i wolności 
ciężka 
zwykła 
rok 
zabójstwo  zgwałcenie 
groźby 
Inne 
napaść 
napaść 
2000 
0 
0 
1 
11 
6 
2 
19