Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

  osoby biseksualne – niezależnie od płci – są emocjonalne zaburzone i wymagają 
terapi ,  która  pomoże  im  się  stać  heteroseksualnymi  kobietami  i  mężczyznami; 
według  alternatywnego  poglądu  osoby  biseksualne  –  niezależnie  od  płci  – 
powinny  rozstrzygnąć,  czy  są  homoseksualne  czy  heteroseksualne,  albowiem 
tylko udają biseksualność, która w istocie nie istnieje; oba przytoczone poglądy 
zakładają,  że  osoby  biseksualne  są  zainteresowane  wyłącznie  współżyciem 
płciowym i pragną jego urozmaicenia obcując z osobami różnej płci; 
  kobiety  homoseksualne  boją  się  i  nienawidzą  mężczyzn,  są  emocjonalne 
zaburzone  i  wymagają  terapi ,  która  pomoże  im  się  stać  heteroseksualnymi 
kobietami; 
  mężczyźni  homoseksualni  są  zniewieściali  oraz  zainteresowani  wyłącznie 
współżyciem płciowym, nie są zdolni do zbudowania trwałych więzi opartych na 
miłości  i  partnerstwie,  są  emocjonalne  zaburzeni  oraz  wymagają  terapi ,  która 
pomoże im się stać heteroseksualnymi mężczyznami. 
Klimat  dla  mowy  nienawiści  buduje  też  formułowanie  pod  adresem 
wszystkich  osób  należących  do  danej  grupy  nieprawdziwych,  mglistych,  a  często 
wręcz  absurdalnych  zarzutów,  nie  zawsze  stawianych  wprost  -  czasem w 
zawoalowanej formie, jako pozornie niewinne  przypuszczenie,  domysł,  wyraz 
zaniepokojenia, a w istocie –  obraźliwa  supozycja.  Przykładami  takiego 
postępowania są: 
  oskarżanie  Żydów  o  spiskowanie  przeciwko  jakiemuś  krajowi,  celem  przejęcia 
nad nim kontroli lub doprowadzenia do jego upadku, 
  oskarżanie Żydów o porywanie chrześcijańskich dzieci i przeprowadzanie na nich 
tzw. mordów rytualnych, 
  posądzanie  organizacji  działających  na  rzecz  emancypacji  osób 
homoseksualnych i osób biseksualnych o związki z organizacjami przestępczymi 
i tzw. międzynarodową siatką pedofilską, 
  utożsamianie homoseksualnych mężczyzn z pedofilami, 
  oskarżanie  osób  homoseksualnych  o  „promowanie” lub „propagowanie 
homoseksualizmu”, co ma zagrażać przede wszystkim młodzieży. 
Hate speech  wywodzi  się  (a  czasem  jest  z  nim  utożsamiana)  z pierwszego 
stadium  tzw. skali Allporta, tj. z nieprzychylnymi werbalnymi uwagami na temat 
jakiejś osoby bądź grupy, czynionymi nie wprost wobec tych osób, ale adresowanymi 
do szerokiego odbiorcy, niejako za plecami samych zainteresowanych.  Badając 
10 
 
zjawisko społecznego okazywania uprzedzeń, amerykański psycholog Gordon Al port 
wyróżnił pięć stadiów jego zaawansowania: 
  antilocution (dziś hate speech), 
  avoidance  –  celowe unikanie przez przedstawicieli  większości  obecności  oraz 
towarzystwa osoby lub osób należących do wykluczanej grupy (przejawy sięgają 
od towarzyskiego ostracyzmu po segregację ludzi), 
  discrimination  –  celowe  nierówne  traktowanie  osoby  bądź  osób  z  wykluczanej 
grupy,  pozbawianie  ich  możliwości  pełnego  udziału  w  życiu  społecznym  np. 
przez ograniczanie dostępu do wykształcenia, pracy, awansu zawodowego, 
  physical attacks  –  celowe  ataki  fizyczne,  mające  na  celu  zniszczenie  mienia 
osoby  bądź  osób  należących  do  wykluczanej  grupy,  a  także  spowodowanie 
obrażeń oraz śmierci u tych osób, 
  extermination – celowe, fizyczne wyniszczenie całej wykluczanej grupy. 
W  Nature of Prejudice  (1954)  G. Al port  wskazywał  i  analizował,  jak 
osiągnięcie  jednego  stadium  w  społecznym  okazywaniu  uprzedzeń  prowadziło  do 
następnego  stadium.  Przestrzegał  tym  samym  przed  lekceważeniem wszelkich 
przejawów  nawet  najniższego  stopnia  uprzedzeń  społecznych  –  dziś  określanego 
mianem  mowy  nienawiści.  Zdaniem G. Al porta  stadium  to  tworzy  odpowiednią 
atmosferę  do  rozszerzenia  akceptacji  dyskryminacji  (uznania  dyskryminacji  za  coś 
oczywistego,  naturalnego  i  pożądanego),  właściwy  grunt  dla  dalszych  działań 
wymierzonych przeciwko  wykluczanej osobie lub grupie.  Język  kształtuje  ludzką 
świadomość – przy takim założeniu ze wszech miar słuszne pozostają ostrzeżenia G. 
Allporta przed rozwojem zjawiska,  jakie  określamy  dziś  mianem mowy  nienawiści. 
Państwo  nie  może  dopuścić  do  sytuacji,  w  której  język  będzie  narzędziem 
dyskryminacji jakiejkolwiek grupy, tworzącym odpowiedni klimat i torującym drogę dla 
dalszych jej przejawów. 
Mowa  nienawiści  najczęściej  przybiera  postać  obraźliwych  i  poniżających 
wypowiedzi,  gróźb  bezprawnych oraz  siania  nienawiści  skierowanej  wobec  osób 
należących do danej grupy. Kierując się tragicznymi doświadczeniami historycznymi, 
w szczególności mając na uwadze zbrodnie II wojny światowej, popełnione przede 
wszystkim  na  tle  narodowościowym,  etnicznym  i  rasowym,  polski ustawodawca 
zawarł w obowiązującym kodeksie karnym przepisy penalizujące: 
11 
 
  przemoc  lub  groźbę  bezprawną  wymierzone  wobec  grupy  osób  lub 
poszczególnej osoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, 
politycznej, wyznaniowej lub z powodu jej bezwyznaniowości (art. 119 kk), 
  nawoływanie  do  nienawiści  na  tle  różnic  narodowościowych,  etnicznych, 
rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość (art. 256 kk), 
  publiczne  znieważenie  grupy  ludności  albo  poszczególnej  osoby  z  powodu  jej 
przynależności  narodowej,  etnicznej,  rasowej,  wyznaniowej  albo  z  powodu  jej 
bezwyznaniowości, a także naruszenie nietykalności cielesnej innej osoby z tych 
powodów (art. 257 kk). 
Wskazane przepisy mają zasadniczo przeciwdziałać kryminalnym przejawom 
ksenofobii, antysemityzmu i  rasizmu,  a  także  przestępstwom  dyskryminacji  z  uwagi 
na  wyznanie  i  bezwyznaniowość.  W  połączeniu  z  zasadą  nullum crimen sine lege 
oznacza  to,  że  przejawy  nienawiści  wywołanej  innymi  przesłankami  nie  są 
penalizowane.  Takie  zawężenie  ochrony  należy  uznać  za  nieuzasadnione  i 
prowadzące do pominięcia: 
  kobiet (zagrożonych przez przejawy seksizmu oraz mizoginii), 
  osób transpłciowych (zagrożonych przez przejawy transfobii), 
  osób niepełnosprawnych, 
  osób starszych (zagrożonych przez przejawy ageizmu), 
  lesbijek, gejów i osób biseksualnych (zagrożonych przez przejawy homofobi ). 
Wymienione grupy różnią się liczebnością oraz przesłankami, dla których występuje 
ich  zagrożenie  mową  nienawiści  i  przemocą.  Uwzględnienie  w  kryminalizacjach 
antydyskryminacyjnych  niektórych  tylko  przesłanek  prowadzi  nie  tylko  do 
zróżnicowania  intensywności  ochrony  prawnokarnej,  lecz  w  konsekwencji  również 
może  być  postrzegane  jako  przejaw  hierarchizacji  (wartościowania)  możliwych 
przyczyn  dyskryminacji,  co  wydaje  się  być  sprzeczne  z  aktualnymi  tendencjami 
międzynarodowego  prawa  antydyskryminacyjnego,  a  zwłaszcza  standardami 
unijnymi. Niewątpliwe jest natomiast, że zróżnicowaniu temu należy przeciwdziałać, 
w  pierwszym  rzędzie  nie  dopuszczając  do  rozpowszechnienia  pierwszego  stadium 
Allporta, czyli powstaniu – poprzez użycie mowy nienawiści - atmosfery społecznego 
przyzwolenia na dalszą dyskryminację, z agresją fizyczną włącznie. 
 
Dostępna ochrona przed przestępstwami z nienawiści – art. 190 § 1, art. 212 i 
art. 216 kk 
12 
 
 
Jak  już  wskazano,  kodeks  karny  nie  przewiduje  sui generis  przestępstw  z 
nienawiści ukierunkowanych na płeć, tożsamość płciową, wiek, niepełną sprawność 
ani orientację seksualną. W obecnym stanie prawnym dobra osób bądź grup osób 
wyróżnianych  przy  pomocy  tych  kryteriów  są  chronione  na  zasadach  ogólnych. 
Dlatego już w tym miejscu wskazać należy na słabość argumentacji, zgodnie z którą 
wymienione grupy osób korzystają z należytej i wystarczającej ochrony prawnokarnej 
za  pośrednictwem  przepisów  art. 190 § 1 kk,  art. 212 kk  oraz  art.  216  kk  (dla 
uproszczenia,  w  poniższym  omówieniu  przywołany  zostanie  tylko  przykład  osób 
homoseksualnych i osób biseksualnych). 
Przepis art. 190 § 1 kk  (groźba  karalna)  przewiduje dwa znamiona 
przestępstwa: 
  groźbę popełnienia zbrodni lub występku wobec danej osoby lub osoby dla niej 
najbliższej, 
  uzasadnioną obawę, że groźba ta zostanie spełniona. 
W praktyce wymagane jest skonkretyzowanie adresata bądź  adresatki  groźby, 
poprzez wymienienie tej osoby bądź  przez  jej  wyraźne  wskazanie  w  inny  sposób. 
Groźby, nawet pobicia i pozbawienia życia, kierowane pod adresem konkretnej grupy 
osób, np. klientów lokalu  założonego  zasadniczo  z  myślą  o  osobach 
homoseksualnych i osobach biseksualnych, nie są kwalifikowane ani z przepisu art. 
190  §  1  kk  ani  z  jakiegokolwiek  innego  przepisu  kodeksu  karnego;  zdarza  się,  że 
traktowane  są  wręcz  jako  niekaralne  ostrzeżenie,  które  nie  upoważnia  do 
jakichkolwiek kroków przewidzianych przez prawo karne.  Dla porównania: 
analogiczne  groźby  kierowane  pod  adresem  osób  uczęszczających  do  miejsca 
spotkań  mniejszości  religijnej,  etnicznej,  rasowej  bądź  narodowościowej,  są 
kwalifikowane  z  art.  119  §  1  kk  i  ścigane  z  urzędu.  Nie jest przy tym wymagana 
konkretyzacja  osób,  wobec  których  kierowane  są  groźby, podobnie jak nie jest 
wymagane  wystąpienie  obawy  przed  ich  spełnieniem  –  w  związku  z  czym  nie 
analizuje się tego, na ile realne było spełnienie groźby. 
Przepisy art. 212 kk  (zniesławienie)  przewidują  karalność  zachowania 
polegającego na pomówieniu innej osoby bądź grupy osób o takie postępowanie lub 
właściwości, które mogą poniżyć ją w opini  publicznej lub narazić na utratę zaufania 
potrzebnego  dla  danego  stanowiska,  zawodu  lub  rodzaju  działalności.  Podnosi  się 
przy tym, że postępowanie bądź właściwość pomówionego były negatywne z punktu 
13 
 
widzenia opinii publicznej (ochrona czci  zewnętrznej  pomówionego). Wszystkie 
badania opini  publicznej przeprowadzane w tym zakresie w Polsce (szczegóły patrz 
niżej)  wskazują  na  to,  że  homoseksualność  jest  cechą  postrzeganą  jednoznacznie 
negatywnie. Orientacja seksualna jest jednak cechą obiektywną, niezależną od woli i 
wysiłków jakiejkolwiek osoby, nie może też – podobnie jak np. kolor skóry - stanowić 
kryterium  postrzegania ani oceny  tej osoby. Paradoksalnie zatem, stosowanie 
przepisów art. 212 kk dla ochrony osób homoseksualnych i osób biseksualnych mija 
się  z  celem,  może  być  bowiem  skuteczne  tylko  przy  założeniu,  że  osoba 
homoseksualna lub osoba biseksualna: 
  będzie zaprzeczać swojej rzeczywistej orientacji seksualnej, 
  jednocześnie będzie się zgadzać, że negatywne postrzeganie homoseksualności 
i biseksualności przez opinię publiczną jest słuszne i prawidłowe. 
Wątpliwa jest też ochrona zapewniana przez art. 212 kk osobom, które nie są 
homoseksualne ani biseksualne,  a  zostaną  pomówione  o  homoseksualność  bądź 
biseksualność  (m.in.  przypadki  dyskryminacji  przez  asocjację).  Przypisywanie 
orientacji  seksualnej  negatywnych  konotacji  z  zasady  nie  powinno  mieć  bowiem 
miejsca  –  nawet,  jeśli  na  potrzeby  art. 212 kk  przyjmuje  się,  że  do  pomówienia 
można  wykorzystać  każdą  cechę  i  właściwość,  w tym  obiektywnie  neutralną,  a 
ponadto  także  taką,  której  negatywne  postrzeganie  w  społeczeństwie  jest  li tylko 
wynikiem braku społecznej  akceptacji dla odmienności,  który  nie  powinien  mieć 
miejsca. 
Do powyższych uwag należy też dodać utrudnienie w stosowaniu art. 212 kk, 
jakie wprowadza konieczność ścigania opisanego w nim przestępstwa z oskarżenia 
prywatnego. 
Przepisy art. 216 kk  (zniewaga)  mają  na  celu  ochronę  czci  wewnętrznej 
każdego  człowieka,  zatem  ochronę  przed  obrazą,  która  ma  dotknąć  jego  samego. 
Problem ze stosowaniem art. 216 kk dla ochrony przed homofobicznie motywowaną 
mową nienawiści jest analogiczny do zarysowanego wyżej w przypadku art. 212 kk. 
Osoba znieważona (w założeniu byłaby to osoba homoseksualna bądź biseksualna) 
sama musiałaby uważać homoseksualność i/lub biseksualność za cechy poniżające i 
obraźliwe, a nadto wykazać, że ich nie posiada. 
Odmiennie  przedstawia  się  sytuacja,  w której zniewaga ma charakter 
wyzwiska  czy  innego  zwrotu  powszechnie  uznanego  za  obraźliwe,  a  nadto 
powiązanego  z  homoseksualnością  czy  biseksualnością  (np.  cwel,  ciota,  lesba, 
14