Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

grupy osób nie jest orientacja seksualna,  ale  szeroko  pojęta  tożsamość  płciowa,  tj. 
przynależność  danej  osoby  do  danej  płci  biologicznej,  względnie  sytuowanie  się 
pomiędzy płciami biologicznymi, a ponadto relacja płci biologicznej i płci psychicznej 
do  płci  społecznej  (płci  kulturowej,  ang. gender).  Najszerzej  znaną  postacią 
transpłciowości jest transseksualność, tj. brak zgodności między płcią biologiczną a 
płcią  psychiczną  (jedyny  sposób  usunięcia  niezgodności  to  dopasowanie  płci 
biologicznej  do  płci  psychicznej  zabiegami  chirurgicznymi  i  terapią  hormonalną). 
Spektrum transpłciowości jest jednak dużo szersze. Najogólniej ujmując, tożsamość 
osoby transpłciowej nie pokrywa się z konwencjonalnymi poglądami na temat rodzaju 
męskiego i żeńskiego, ale łączy oba rodzaje lub przemieszcza się pomiędzy nimi. 
Pod  wieloma  względami  podobny  do  homofobi   oraz  transfobi   jest 
mechanizm stygmatyzowania ale  także  wiktymizacji  osób  niepełnosprawnych  oraz 
osób  starszych.  Jest  swoistym  kulturowym  tabu,  że  osoby  należące  do  tych  grup 
padają ofiarą dyskryminacji a także przestępstw należących do kategori  przestępstw 
z nienawiści. 
Podobnie niejako w cieniu znajdują  się  czyny  motywowane  niechęcią  i 
uprzedzeniami  na  tle  płci  ofiar.  Dosięgają  przede  wszystkim  kobiet.  Podobnie jak 
wyżej wymienione, także przesłanka płci ofiary jako motyw przestępstwa z nienawiści 
jest uznawana za tabu – w odniesieniu do kobiet uzasadnieniem jest ich szczególna 
pozycja  w  kulturze;  kobiety  tradycyjnie  postrzegane  są  jako  wyposażone  w 
dodatkową ochronę przed przemocą właśnie z racji płci. 
 
Przynajmniej  częściową  odpowiedzią  na  potrzebę  dokonania  odnośnych 
zmian  obowiązującego  ustawodawstwa jest proponowana nowelizacja kodeksu 
karnego.  Zarazem  czyni  ona  zadość  niemal  wszystkim  wyróżnionym  w  doktrynie 
funkcjom prawa karnego: 
  ochronnej  (ochrona  stosunków  społecznych  i  ochrona  dóbr  należących  do 
podmiotów uczestniczących w tych stosunkach przed zamachami na nie), 
  afirmacyjno-motywacyjnej  (kształtowanie  prawidłowych  postaw  zachowania 
poprzez wskazywanie dóbr zasługujących na szacunek i ochronę), 
  prewencyjno-wychowawczej (przyszłościowe oddziaływanie represji karnej, tak w 
wymiarze indywidualnym jak i ogólnym), 
  sprawiedliwościowej (kształtowanie oraz zaspokajanie poczucia sprawiedliwości 
społecznej). 
5 
 
 
 
 
Ad I. Tło proponowanych zmian art.194, art. 195 i art.196 kk 
W odniesieniu do artykułów 194 i 195 projekt przewiduje utrzymanie górnej granicy 
zagrożenia karą pozbawienia wolności do lat 2, jeżeli sprawcą jest osoba prywatna, 
podwyższając  jednocześnie  granicę  zagrożenia  karą  do lat 3,  w przypadku, gdy 
czynów  „określonych  w  tych  artykułach  dopuszcza  się  funkcjonariusz  publiczny 
podczas wykonywania  swoich  funkcji  lub  w  związku  z  ich  wykonaniem”. Wysokość 
zagrożenia  jest  identyczna,  jak  w  przypadku  art.  231  kk  (nadużycie  funkcji  lub 
zaniechanie funkcjonariusza publicznego). 
 
W demokratycznym państwie prawnym obowiązki funkcjonariuszy publicznych 
są  większe  niż  w  przypadku  zwykłych  obywateli.  Posiadanie  władzy  wiąże  się 
nieodłącznie  ze  szczególną  odpowiedzialnością,  uzasadniającą  wprowadzenie 
surowszej  sankcji  karnej  dla  funkcjonariusza  publicznego,  który  sprzeniewierza  się 
swojej  funkcji, dokonując  zamachu na porządek  prawny,  którego  ochrona  jest  jego 
podstawowym  obowiązkiem.  Zakres  pojęcia  „funkcjonariusz  publiczny”  określa  art. 
115 §13  Kodeksu karnego. 
 
W odniesieniu do art. 196 celem postulowanych zmian jest przede wszystkim 
pogodzenie ochrony uczuć  religijnych  z  takimi  fundamentalnymi  wartościami 
pluralistycznego  i  demokratycznego  społeczeństwa,  jak  wolność  myśli,  sumienia  i 
słowa  oraz  m.in.  „twórczości  artystycznej  i  korzystania  z  dóbr  kultury”  (por.  art.  73 
Konstytucji  z 2 kwietnia 1997 r.). W dotychczasowym brzmieniu art. 196 Kodeksu 
karnego jest wykorzystywany przez jednostki lub grupy bigoteryjne do eliminacji 
utworów  artystycznych  kolidujących  z  ich  przekonaniami,  a  tym  samym  jest 
instrumentem cenzurowania treści utworów artystycznych, co jednoznacznie narusza 
wyżej powołane gwarancje wolności artystycznej, a także m.in. gwarancje wolności 
myśli, sumienia i religi . 
 
W obecnym stanie prawnym przedsięwzięcie artystyczne lub inne wystąpienie 
publiczne  może  być  poczytane  za  obrazę  uczuć  religijnych nawet w tych 
przypadkach,  gdy  odbywa  się  w  miejscu  takim  jak  galeria  sztuki,  gdzie  wolność 
artystyczna powinna być chroniona w szczególny sposób. Sytuacja ta jest nie tylko 
wynikiem  nacisków  politycznych  dominującej  grupy  wyznaniowej,  ale  także  nazbyt 
ogólnikowego sformułowania art. 196 w dotychczasowym brzmieniu. Nowa regulacja 
6 
 
powinna  respektować  gwarancje  praw  i  wolności,  a  jednocześnie  czynić  zadość 
wymogowi  jasności  prawa,  definiując  jednoznacznie  obszar,  w  którym  uczucia 
religijne powinny być chronione przepisami Kodeksu karnego bez naruszania innych 
chronionych  prawem  wartości.  Dążąc  do  realizacji  tego  celu,  niniejszy  projekt 
postuluje  penalizację  czynów  umyślnych,    które  polegają  na  znieważeniu  „miejsca 
przeznaczonego  do  wykonywania  obrzędów  religijnych  lub  znajdującego  się  w  tym 
miejscu przedmiotu czci religijnej”. Ochronie przepisami Kodeksu karnego powinny 
podlegać  kościoły,  kaplice  i  świątynie  wyznań  innych  niż  chrześcijańskie  –  inne 
miejsca  w  sferze  publicznej  powinny  być  wolne  od  tego  typu  ograniczeń,  co  nie 
pozbawia nikogo prawa do ewentualnego wystąpienia w obronie naruszonych dóbr 
osobistych w powództwie cywilnym. 
 
Projekt  przewiduje  także  ograniczenie  górnej  granicy  zagrożenia  karą 
pozbawienia  wolności  do  6  miesięcy.  Jakie  jest  bowiem  uzasadnienie utrzymania 
dotychczasowej granicy zagrożenia karą pozbawienia wolności, skoro Kodeks karny 
w przypadku publicznego znieważenia, zniszczenia, uszkodzenia lub usunięcia flagi, 
godła,  sztandaru  lub  innego  znaku  państwowego  przewiduje  karę  grzywny, 
ograniczenia  wolności  albo  pozbawienia  wolności  do  jednego  roku.  Naruszenia 
wartości  subiektywnych  i  partykularnych,  takich  jak  uczucia  religijne,  powinny  być 
karane łagodniej niż obraza wartości ogólnopaństwowych, bliskich całej wspólnocie 
obywatelskiej i narodowej. 
 
Konstytucja RP w preambule jednoznacznie wskazuje na pluralizm 
aksjologiczny  i  wyznaniowy  społeczeństwa  polskiego,  a  zarazem  w  art. 32  ust. 1 
gwarantuje  wszystkim  równość  wobec  prawa  praz  prawo  do  równego  traktowania 
przez władze publiczne. Wspomniana norma ustrojowa uzasadnia postulat wyrażony 
w propozycji art. 196 § 2, tak aby państwowe organy ścigania nie angażowały się w 
sprawy wyznaniowe, zwłaszcza w aspekcie tak subiektywnym, jak ochrona uczuć. 
 
Ad II. Tło proponowanych zmian art. 119 § 1 kk, art. 256 kk i art. 257 kk. 
 
 
Proponowane zmiany art. 119 § 1 kk, art. 256 kk oraz art. 257 kk mają na 
celu  zapewnienie  osobom  należącym  do  grup  społecznych,  które  można  wyróżnić 
używając  kryterium  płci,    tożsamości  płciowej,  niepełnej  sprawności, wieku  oraz 
orientacji seksualnej, prawnokarnej ochrony przed tzw. hate crimes, przestępstwami 
7 
 
motywowanymi  uprzedzeniami  -  przede wszystkim przed przejawami tzw. mowy 
nienawiści, ale także przemocy fizycznej. 
Mowa nienawiści. 
 
Mowa  nienawiści  (hate speech)  jest  pojęciem  sformułowanym  w 
piśmiennictwie  państw  zachodnich  na  gruncie  badań  nad  dyskryminacją  i 
wykluczeniem  społecznym.  Uznaje  się,  że  mową  nienawiści  są  wszelkie  przejawy 
użycia  języka  w  celu  znieważenia,  poniżenia  bądź  pomówienia  danej  osoby  lub 
grupy osób,  wyróżnianych  przy  użyciu  wybranej  cechy  bądź  kryterium,  a  także 
wywołania lub utrzymania nienawiści wobec takiej osoby lub osób. 
Mowa  nienawiści  opiera  się  i  odwołuje  do  przypisywanych  zasadniczo 
wszystkim  osobom z  danej grupy nieprawdziwych cech i charakterystyk, które – 
operując  utrwalonym  przez  kulturę  stereotypem  i  uogólnieniem  -  pogarszają 
wizerunek  społeczny  i  poczucie  godności  osób z  tej grupy.  Jako  przykłady  można 
wymienić następujące twierdzenia: 
  Cyganie  (Romowie)  i Rumuni  nie  dbają  o  higienę  osobistą,  żebrzą,  kradną  i 
oszukują,  a  zdobyte  nieuczciwie  pieniądze  przeznaczają  na  hazard,  rozpustę  i 
wystawne domy; 
  Murzyni  są  leniwi,  wymagają  nadzoru  przy najprostszych pracach i  nie  mają 
predyspozycji do pracy umysłowej; 
  Niemcy  są  butni, prostaccy  i brutalni,  skłonni  do narzucania innym swojej woli 
siłą, czują respekt tylko przed tymi, których uważają za silniejszych od siebie; 
  Rosjanie  są  biednymi, ograniczonymi  prostakami  o  skłonności  do  alkoholu, 
którzy  marzą  o  tym,  żeby  militarnie  zrekompensować  sobie  swoją 
dotychczasową niedolę; 
  osoby  narodowości  lub  pochodzenia  żydowskiego  są  z  gruntu  złe,  tchórzliwe, 
fałszywe, zdradzieckie i chciwe; 
  Polacy  są  pieniaczami  oraz  awanturnikami,  nie  potrafią  solidnie  ani  wytrwale 
pracować, kradną samochody, a ponadto notorycznie nadużywają alkoholu; 
  Świadkowie  Jehowy  to  sekta,  która  urządza  „pranie  mózgu”  swoim  członkom  i 
wyzyskuje ich w sobie tylko znanych niecnych celach; 
  osoby  niewierzące  próbują  wszystkim  dookoła  narzucić  swój  punkt  widzenia  i 
zniszczyć instytucje oparte na wierze, nie uczestnicząc w życiu duchowym same 
stawiają się poza nawiasem społeczeństwa i zasługują na gorsze traktowanie; 
8 
 
  osoby  wyznania  prawosławnego  nie  są  prawdziwymi  chrześcijanami,  tylko 
nieprawomyślnymi odszczepieńcami; 
  muzułmanie  są  niebezpiecznymi  fanatykami,  zdolnymi  poświęcić  swoje  życie, 
żeby zabić jak największą liczbę niewinnych ludzi; 
  kobiety  są  predysponowane  do  innych  –  zasadniczo  społecznie  mniej 
prestiżowych, mniej znaczących i gorzej płatnych – zawodów oraz funkcji, aniżeli 
mężczyźni  (są  gorszymi  kierowcami, bo brak  im orientacji  w  przestrzeni  i  mają 
słaby refleks, nie nadają się na stanowiska kierownicze, bo są zbyt emocjonalne i 
nie  umieją  podejmować  szybkich  i  zdecydowanych  rozstrzygnięć,  są  matkami, 
więc powinny zasadniczo pracować z dziećmi, jako nauczycielki, przedszkolanki i 
opiekunki,  a  inne  zawody  pozostawić  mężczyznom,  znają  się  tylko  na  praniu, 
sprzątaniu i gotowaniu, więc tym powinny się zajmować); 
  mężczyźni  są  agresywni,  brutalni,  skłonni  do  alkoholu  i  przemocy,  brak  im 
wyczucia  i  wrażliwości,  nie  powinni  w  związku  z  tym  wykonywać  niektórych 
zawodów,  wymagających  tych  cech,  jednocześnie  mężczyźni,  którzy  nie 
posiadają w/w – przecież negatywnych - cech nie są uważani za „prawdziwych 
mężczyzn”; 
  osoby  z  niepełnosprawnością,  w  szczególności  z  niepełnosprawnością 
intelektualną,  nie  są  pełnowartościowymi  ludźmi,  należy  ich  pilnować,  żeby  nie 
zrobili krzywdy sobie lub otoczeniu, nie potrzeba im  żadnych  praw,  bo  nie 
umieją/nie mogą z nich korzystać, ich uczucia (miłość, przyjaźń) ani pragnienia 
(założenia rodziny, posiadania przyjaciół,  wykonywania pracy) nie zasługują na 
uwzględnienie; 
  osoby starsze, o ile są do tego zdolne fizycznie, mają się oddać do dyspozycji 
swoim rodzinom, zajmując dziećmi i pomocą w domu, jeśli brak im sprawności 
fizycznej  –  powinny  usunąć  się  w  cień  i  robić  wszystko,  żeby  nie  być  ciężarem 
dla  bliskich,  dodatkowo  osoby  starsze  nie  rozumieją  współczesnego  świata, 
zatem  –  podobnie  jak  osób  z  niepełnosprawnością  intelektualną  -  należy  ich 
pilnować, żeby nie zrobiły krzywdy sobie lub otoczeniu, ponadto osoby starsze 
nie  mają  prawa  aspirować  do  pełnego  udziału  w  życiu  prywatnym  ani 
społecznym; 
  osoby  transpłciowe  to  szczególne  połączenie  emocjonalnego  zaburzenia 
(najpewniej  homoseksualności)  z  innymi  odchyleniami,  skutkujące  w 
szczególności przebieraniem się „za kobietę” bądź „za mężczyznę”; 
9