Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o Trybunale Konstytucyjnym

5

wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału, przedstawionych w informacji, o której
mowa w art. 6.
Proponuje się nadto (art. 15 ust. 1) poszerzenie materii regulaminu Trybunału, w którym
poza wewnętrzną organizacją pracy Trybunału i jego organów, uregulowane mogą być
powinności sędziów wynikające z zasad organizacyjnych dotyczących potrzeby
zagwarantowania sprawnego rozpoznania sprawy i sposobu jej przygotowywania,
harmonogramów prac w składach orzekających oraz innych działań, które określić można jako
elementy „technologii” pracy Trybunału.

Rozdział 3 – Sędziowie Trybunału. W tej części uTK proponuje się uregulowanie
zagadnień związanych ze statusem sędziego Trybunału Konstytucyjnego – sędziego
konstytucyjnego – jego prawami i obowiązkami, a także kryteriami formalnymi związanymi
z kandydowaniem na stanowisko sędziego oraz procedurą (systemem) desygnowania osób,
spośród których mogą być zgłaszani Sejmowi kandydaci na stanowisko sędziego
konstytucyjnego. Należy podkreślić, że w art. 194, art. 195 i art. 196 Konstytucja normuje
podstawowe elementy statusu sędziego Trybunału w zakresie: długości kadencji (9 lat, bez
prawa do ponownego wyboru), zasady niezawisłości sędziowskiej, warunków pracy
i wynagrodzenia stosownych do sprawowanego urzędu i obowiązków, zakazu przynależności
do partii politycznych i związków zawodowych, zakazu prowadzenia działalności publicznej
niedającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów oraz
funkcjonowania immunitetu sędziego Trybunału Konstytucyjnego. Wszystkie zasady
i gwarancje zostały wyraźnie (a nie w sposób dorozumiany lub poprzez odesłanie do innych
przepisów) ustanowione w odniesieniu do sędziów Trybunału. W dotychczasowej ustawie
o Trybunale Konstytucyjnym uregulowanie spraw związanych z prawami i obowiązkami
sędziów TK ma charakter fragmentaryczny, przy jednoczesnym odesłaniu – w zakresie
większości uprawnień oraz obowiązków, a także odpowiedzialności dyscyplinarnej – do
odpowiedniego stosowania przepisów ustawy
o Sądzie Najwyższym. Po latach
funkcjonowania Trybunału oraz praktyki sędziowskiej jest oczywiste, że urząd sędziego
konstytucyjnego ma wyraźne cechy odrębności, które zasługują na odrębną regulację. Mimo
pewnych podobieństw (analogiczne standardy) do statusu sędziowskiego w sądach
powszechnych, administracyjnych oraz Sądzie Najwyższym, urząd sędziego Trybunału ma
takie właściwości, że powinien być – w szeregu kwestii – uregulowany odrębnie i tylko
w niewielkim zakresie (spraw typowych dla realizacji praw pracowniczych w ramach stosunku
6

służbowego) nawiązywać do odpowiedniego stosowania przepisów ustawy o Sądzie
Najwyższym.
W projekcie proponuje się zatem uregulowanie lub sprecyzowanie:
– zasad składania przez sędziów Trybunału oświadczeń o stanie majątkowym,
stanowiących połączenie wymogów określonych szczegółowo w przepisach o ograniczeniu
prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, z wymogami
ustanowionymi w ustawie – Prawo o ustroju sądów powszechnych, wobec wszystkich
sędziów, w odniesieniu do kontroli i weryfikacji oświadczeń o stanie majątkowym przez
naczelników właściwych urzędów skarbowych (art. 31);
– warunków wykonywania przez sędziego Trybunału dodatkowego zatrudnienia lub
zajęć, przy założeniu, że dodatkowe zatrudnienie może mieć miejsce tylko na stanowisku
naukowo-dydaktycznym, dydaktycznym lub naukowym, u jednego pracodawcy, w wymiarze
nieprzekraczającym jednego etatu przy czym owo zatrudnienie nie może utrudniać pełnienia
obowiązków sędziowskich. Sędzia Trybunału nie może zarazem podejmować żadnych zajęć –
o charakterze zarobkowym lub niezarobkowym – które nie tylko utrudniałyby pełnienie
obowiązków, ale także mogły osłabiać zaufanie do bezstronności sędziego lub przynosić ujmę
godności sprawowanego urzędu. W przypadku zamiaru podjęcia dodatkowego zatrudnienia lub
zajęcia, sędzia obowiązany jest powiadomić Prezesa Trybunału, który może wyrazić sprzeciw;
w takim przypadku ostateczne rozstrzygnięcie należeć będzie do Zgromadzenia Ogólnego
Sędziów Trybunału (art. 32);
– gwarancji immunitetu sędziów Trybunału oraz trybu postępowania w sprawie jego
uchylenia, w tym zadań organów Trybunału w tej mierze (art. 33-36);
– kryteriów i zasad odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Trybunału, w tym za
wykroczenia, oraz trybu postępowania w tych sprawach (art. 37-40);
– przypadków wygaśnięcia mandatu sędziego Trybunału oraz zadań organów Trybunału
w postępowaniu w tych sprawach. Należy zauważyć, że jednym z przypadków wygaśnięcia
mandatu sędziego Trybunału może być rezygnacja ze statusu sędziego Trybunału w stanie
spoczynku. Zgodnie z utrwaloną praktyką, orzecznictwem sądów i stanowiskiem doktryny
sędzia w stanie spoczynku, jakkolwiek nie wypełnia zadań na stanowisku sędziego (w
przypadku sędziego Trybunału – po zakończeniu dziewięcioletniej kadencji), zachowuje prawa
i obowiązki wynikające ze statusu sędziowskiego. Innymi słowy, pozostając „nieczynny” nadal
zachowuje swoje miejsce w korpusie sędziowskim. Oczywiście może zrezygnować
z posiadanego statusu sędziego w stanie spoczynku (art. 41 ust. 2 pkt 2), jak też – w ściśle
7

określonych przypadkach, w trybie dyscyplinarnym – może być tego statusu pozbawiony,
o czym niżej;
– zasady, że sędzia Trybunału po zakończeniu kadencji przechodzi w stan spoczynku
z gwarancjami odpowiedniego uposażenia i zachowaniem immunitetu, ale także obowiązkiem
przestrzegania reguł związanych z prawami i obowiązkami stanu sędziowskiego, łącznie
z odpowiedzialnością dyscyplinarną (art. 42 i art. 44 oraz art. 45 ust. 1).
Pod wpływem dotychczasowej praktyki proponuje się, aby sędzia Trybunału w stanie
spoczynku mógł być powołany, wybrany lub mianowany na stanowisko w organach
państwowych, ale tylko takie, z którym wiąże się zakaz przynależności do partii politycznej
albo w organach organizacji międzynarodowych i ponadnarodowych, działających na
podstawie umów ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą. Zważywszy na wysokie kwalifikacje,
wiedzę oraz doświadczenie osób piastujących stanowisko sędziego Trybunału, a także zakaz
ponowienia 9-letniej kadencji w Trybunale, jak pokazuje praktyka w odniesieniu do
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej,
w których sędziami są lub do niedawna byli sędziowie Trybunału w stanie spoczynku, należy
uregulować warunki formalne związane z możliwością pełnienia takich funkcji. Jednym
z owych warunków będzie możliwość zawieszenia uposażenia sędziego w stanie spoczynku,
na czas pełnionej funkcji (art. 45 ust. 2 i 3).
W zakresie nieuregulowanym w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym, do sędziów
Trybunału – w odniesieniu do obowiązków i praw, w tym stosunku służbowego (np. urlop
wypoczynkowy, uprawnienia socjalne, dodatek do wynagrodzenia związany ze stażem pracy),
a także odpowiedzialności dyscyplinarnej (formalny tryb działania organów Trybunału) –
stosowane będą odpowiednio przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym (art. 46).
Proponuje się nową, kompleksową regulację zasad i trybu wybierania sędziów Trybunału
Konstytucyjnego (art. 19-25).
Z oczywistej racji – ranga i waga urzędu sędziego konstytucyjnego – uTK przykłada
szczególne znaczenie do regulacji procedury desygnowania kandydatów, a następnie wyboru
sędziów w ramach konstytucyjnego wymagania wobec osób wybieranych do Trybunału
(art. 194 ust. 1 Konstytucji – …spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą…), zatem
potrzeby ustanowienia optymalnych warunków urzeczywistniania tego wymagania.
W art. 18 projektu proponuje się ustanowienie kryteriów formalnych związanych
z możliwością kandydowania na stanowisko sędziego Trybunału, pośród których uwagę
zwraca ustanowienie kryterium (minimalnego, w nawiązaniu do wymogów formalnych oraz
praktyki innych naczelnych organów władzy sądowniczej) wieku kandydata, w powiązaniu
8

ze sprecyzowaniem kryteriów wiedzy i doświadczenia prawniczego, zarówno w płaszczyźnie
wykonywania zawodów prawniczych (ust. 1 pkt 7), jak i dorobku naukowego (ust. 2). Zarazem
proponuje się ustalenie zasady czteroletniej karencji do ubiegania się o urząd sędziego
konstytucyjnego, w zakresie możliwości kandydowania przez osoby sprawujące mandat posła
lub senatora. Stworzy to dystans czasowy przyszłego sędziego konstytucyjnego od jego
działalności prawotwórczej, której rezultaty często bywają następnie przedmiotem badania
w Trybunale.
W art. 20 ustanawia się krąg podmiotów uprawnionych do zgłaszania osób, spośród
których będą mogli być zgłaszani Sejmowi – przez (tak jak dotychczas) grupy 50 posłów lub
Prezydium Sejmu – kandydaci na stanowisko sędziego Trybunału. Uprawnienie do
desygnowania osób – potencjalnych kandydatów na stanowisko sędziego przysługiwać będzie:
grupom co najmniej 15 posłów (uprawnienie konsekwentnie łączące się z późniejszą realizacją
poselskiego prawa do zgłaszania kandydatów na stanowisko sędziego Trybunału),
Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu
Administracyjnego, Krajowej Radzie Sądownictwa i Krajowej Radzie Prokuratury, właściwym
ogólnokrajowym organom samorządów zawodowych: adwokatów, radców prawnych oraz
notariuszy, radom wydziałów prawa uczelni, jeżeli wydziały te posiadają uprawnienie do
nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk prawnych, Instytutowi Nauk
Prawnych i Komitetowi Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk oraz Komisji Prawniczej
Polskiej Akademii Umiejętności. Każdy z uprawnionych podmiotów może zgłosić jedną osobę
na jedno stanowisko sędziego Trybunału. Przyjmuje się, że tak ukształtowany krąg podmiotów
stanowi szeroką reprezentację środowisk prawniczych, co daje zarazem rękojmię możliwości
korzystania z obszernego zestawu potencjalnych kandydatów na stanowisko sędziego,
cechujących się wysokimi, odpowiadającymi wymaganiom, kwalifikacjami.
Na sześć miesięcy przed upływem kadencji sędziego Trybunału, Marszałek Sejmu
obwieszczać będzie (w Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski”) o możliwości zgłaszania
osób – potencjalnych kandydatów na stanowisko sędziego. Osoby te mogą być zgłaszane
w ciągu dwóch miesięcy od ogłoszenia obwieszczenia Marszałka Sejmu (art. 19). W ciągu
trzech miesięcy od obwieszczenia powstaje zatem lista osób zgłoszonych przez podmioty,
o których mowa w art. 20, przy czym zgłoszenia kierowane są do Marszałka Sejmu, do
którego należy także formalna kontrola poprawności zgłoszeń. Na trzy miesiące przed
upływem kadencji sędziego, Marszałek Sejmu przekazuje posłom oraz podaje do publicznej
wiadomości alfabetyczną listę prawidłowo zgłoszonych osób co oznacza, że już tylko spośród
nich mogą być zgłaszani Sejmowi kandydaci na stanowisko sędziego Trybunału. Zgłoszenie
9

kandydatów powinno nastąpić nie później niż na dwa miesiące przed upływem kadencji
sędziego Trybunału. Zatem przez blisko dwa miesiące w Sejmie – jego organach i środowisku
politycznym – istnieć będzie możliwość szczegółowej analizy i publicznej oceny zgłoszonych
kandydatów, w tym ich wysłuchania.
Jednocześnie przewiduje się, że w przypadkach opróżnienia stanowiska sędziego
Trybunału przed upływem jego kadencji, ze względu na potrzebę w miarę szybkiego
uzupełnienia vacatu, cała procedura powinna być zrealizowana w ciągu trzech miesięcy, przy
odpowiednim skróceniu (dostosowaniu) poszczególnych terminów – co należeć będzie do
Marszałka Sejmu. Warto zwrócić uwagę, że przy skróconej procedurze, proponuje się
zachowanie co najmniej 21-dniowego terminu na zgłaszanie osób do „kręgu kandydatur”
(art. 25 ust. 2).
Proponowana procedura desygnowania kręgu kandydatur na stanowisko sędziego
Trybunału wychodzi naprzeciw postulatom uspołecznienia procesu doboru osób istotnie
wyróżniających się wiedzą prawniczą oraz zapewnienia posłom i Sejmowi odpowiedniej
wiedzy o dorobku i walorach osobowych kandydatów na ten, jeden z najważniejszych we
współczesnym państwie demokratycznym, urząd publiczny. Jednocześnie zakłada się, że –
podobnie jak to ma miejsce obecnie – niezbędne czynności organizacyjne związane z wyborem
na stanowisko sędziego Trybunału, należące do Marszałka Sejmu oraz właściwe procedurze
parlamentarnej, zostaną uregulowane w regulaminie Sejmu.
Nadto, w przepisach tego rozdziału reguluje się – bez zmian w stosunku do obecnego
stanu prawnego – zasady ustalania wynagrodzeń sędziów oraz Prezesa i Wiceprezesa
Trybunału, a także uprawnienia sędziów stale zamieszkałych poza Warszawą.


W rozdziałach 4-7 uTK reguluje się formalne i organizacyjne wymagania co do wpływu
spraw do Trybunału oraz sposobu ich rozpatrywania, a także merytorycznych aspektów
działalności orzeczniczej Trybunału. Całość projektowanej regulacji opiera się na
dotychczasowej praktyce funkcjonowania TK wskazującej na potrzebę zachowania tego co
sprawdzone, a zarazem wprowadzenia nowych rozwiązań – także w świetle doświadczeń
innych sądów konstytucyjnych oraz międzynarodowych – służących usprawnieniu
postępowania przed Trybunałem.
W odniesieniu do przepisów regulujących postępowanie przed Trybunałem podkreślić
należy, że przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nadal stosowane będą posiłkowo
(art. 75).