Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw

wykazała, iż wskaźnik zatrudnienia kobiet na rynku pracy rośnie wraz
z wydłużaniem płatnego urlopu związanego z wychowywaniem dziecka, redukując
tym samym różnice w uczestnictwie kobiet i mężczyzn na rynku pracy. Swoją
najwyższą wartość wskaźnik zatrudnienia osiąga, gdy płatny urlop związany
z opieką nad dzieckiem jest nieznacznie dłuższy niż 2 lata (125 tygodni). Po tym
czasie wydłużanie płatnego urlopu związanego z opieką nad dzieckiem może mieć
negatywny wpływ na wskaźnik zatrudnienia kobiet.
Szereg badań przeprowadzonych w UE27 wskazuje na korzyści wynikające z urlopu
macierzyńskiego. Badania C. Ruhma, Lalive i Zweimmüllera, Rönsen i Sundström
wskazują na zależności między powrotem do aktywności zawodowej kobiet
a długością trwania urlopu rodzicielskiego (Ruhm, 1998; R. Lalive i J. Zweimüller,
2005). Z kolei J. W. Albrecht, P. A. Edin dowodzą, iż urlop macierzyński ma bardzo
małe skutki długofalowe na późniejsze zarobki matek (Albrecht i in. 1999).
Zgodnie z przedstawionymi powyżej badaniami wpływ planowanej regulacji
polegającej na wydłużeniu urlopu do 1 roku na rynek pracy kobiet powinien być
pozytywny. Należy przy tym pamiętać, że celem wprowadzanej regulacji są
działania zmierzające do godzenia ról zawodowych mężczyzn i kobiet, co przekłada
się na wyrównywanie szans obu płci na rynku pracy. Przewidywana zmiana
w Kodeksie pracy jest adresowana zarówno do kobiet jak i mężczyzn, którzy będą
mogli dzielić się opieką nad dzieckiem.
Skutki wydłużania przez Polskę urlopu macierzyńskiego w latach 2005–2011 zdają
się potwierdzać zarówno wyniki PE jak i OECD. Podstawowe mierniki rynku pracy
np. wskaźnik zatrudnienia kobiet w wieku rozrodczym 15–49 lat rosły w kolejnych
latach.
Szczegółowe dane zostały zaprezentowane w poniższej tabeli.









45

Tabela. Podstawowy wymiar urlopu macierzyńskiego i podstawowe wskaźniki rynku pracy
w latach 2005–2011
Wyszczególnienie
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Podstawowa
długość urlopu
macierzyńskiego
16
16
18
18
20
22
22
w tygodniach
(pojedynczy poród,
1-sze dziecko)
Wskaźnik
zatrudnienia kobiet 52,1%
54,0%
57,1%
59,2%
59,5%
59,4%
58,8%
w wieku
rozrodczym (15–49)
Wskaźnik
aktywności
65,8%
64,5%
64,3%
64,7%
65,6%
66,6%
66,5%
zawodowej kobiet
(15–49)
Stopa bezrobocia
20,7%
16,3%
11,2%
8,6%
9,4%
10,9%
11,6%
kobiet (15–49)
Źródło: opracowanie własne DAE MPiPS na podstawie „Kwartalna informacja o świadczeniach
pieniężnych z FUS oraz innych świadczeniach”, ZUS

Analizy wprowadzanej regulacji nie można przeprowadzać bez uwzględniania
obecnej i przyszłej sytuacji demograficznej Polski. W 2011 r. współczynnik
dzietności wyniósł 1,3 i jest to jeden z najniższych wyników w całej Unii. Zgodnie
z prognozą demograficzną GUS na lata 2008–2035 do 2035 r. nastąpi znaczący
ubytek ludności w wieku produkcyjnym: Począwszy od 2010 r. w ciągu 15 lat
liczebność tej grupy zmniejszy się o 2,9 mln osób, a największy ubytek,
1,2 mln osób, nastąpi pomiędzy latami 2015 i 2020. Do 2035 r. zmniejszenie
populacji osób w wieku produkcyjnym prognozowane jest na 3,8 mln osób. Oznacza
to, że popyt na pracowników na rynku pracy wzrośnie, co w jeszcze większym
stopniu powinno pozytywnie wpłynąć na wskaźnik zatrudnienia kobiet.
Biorąc pod uwagę nowe rozwiązanie prawne należy mieć również na uwadze
następujące kwestie:
46

– wydłużony urlop nie jest obligatoryjny – nie wszyscy rodzice muszą decydować
się na takie rozwiązanie,
– wydłużenie zasiłku macierzyńskiego wspomoże budżet domowy tych rodzin,
w których rodzice nie mogą lub nie chcą zostawić dziecka w placówce
opiekuńczej i które, gdyby regulacja nie weszła w życie, musiałyby podjąć
bezpłatny urlop wychowawczy,
– rozwiązanie może stanowić dodatkową zachętę do podjęcia decyzji
prokreacyjnych, co w świetle spadającego od początku lat 90-tych współczynnika
dzietności jest znaczące,
– deklaracja ze strony rodziców o ewentualnym wyborze ścieżki korzystania
z urlopu macierzyńskiego, a następnie rodzicielskiego podejmowana już po
14 dniach od porodu, powinna pozytywnie wpłynąć, na zwiększenie zatrudnienia
w przedsiębiorstwach,
– w przytoczonym już badaniu OECD wskazano również, że powrót matek na
rynek pracy po 6 miesiącach od urodzenia dziecka, szczególnie na pełny etat,
może negatywnie wpłynąć na późniejsze zdolności poznawcze dziecka.
W krajach europejskich obowiązuje różny wymiar urlopów rodzicielskich oraz różne
są poziomy ich finansowania.
W Niemczech urlop rodzicielski przysługuje do 3. roku życia dziecka. Podczas
urlopu przysługuje zasiłek w wysokości 2/3 dochodu (minimalnie 300€ maksymalnie
1800€ (dla osób niezatrudnionych zasiłek wynosi 300€). Przy ciążach mnogich
przysługuje dodatkowo 300€ za drugie, trzecie itd. dziecko. Zasiłek oblicza się na
podstawie wynagrodzenia z 12 miesięcy przed urodzeniem dziecka.
W Danii urlop rodzicielski wynosi 32 tygodnie. Ogólnie uprawnienia te –
w przypadku ich odraczania – mogą być wykorzystane maksymalnie do ukończenia
przez dziecko 9. roku życia. Urlop ten jest płatny na takich zasadach jak urlop
macierzyński (w przypadku zasiłku macierzyńskiego jest on zależny od dochodu
pracownika, ale w praktyce, zasiłek w wysokości 100% jest z reguły przewidziany
w układach zbiorowych).
W Finlandii urlop rodzicielski przysługuje w wymiarze 158 dni (liczonych od
poniedziałku do soboty). Jest on płatny w wysokości 75% przez pierwsze 30 dni,
a potem w wysokości 70%.
47

We Francji urlop rodzicielski przysługuje każdemu z rodziców do 3. roku życia
dziecka. Płatność nie jest z ubezpieczenia, ale ze świadczeń rodzinnych. Są trzy
możliwości:
− może to być świadczenie podstawowe – 182,43€ miesięcznie przez maksymalnie
3 lata, pod warunkiem że rodzice wcześniej mieli niskie dochody; możliwe są
dodatki do tego świadczenia,
− dodatek do świadczenia – wysokość jest stała – świadczenia dla wszystkich przez
maksymalnie 6 miesięcy (556,01€ na miesiąc, jeżeli rodzic nie dostaje
świadczenia podstawowego; jak dostaje to odpowiednie zmniejsza się),
− dodatek opcjonalny – trzeba mieć co najmniej 3 dzieci. Dodatek przysługuje
maksymalnie przez pierwszy rok życia dziecka. Wysokość 809,42€ na miesiąc
(pod warunkiem że rodzic nie dostaje podstawowego; jeżeli dostaje, to się
odpowiednio zmniejsza ten dodatek).
W Norwegii zasiłek rodzicielski przysługuje albo przez 47 tygodni (wtedy 100%),
albo przez 57 tygodni (wtedy 80%). Jego celem jest zapewnieni rodzicom dochodu
w związku z urodzeniem dziecka. Zasiłek rodzicielski nie jest wypłacany po
ukończeniu przez dziecko 3. roku życia.
System szwedzki opiera się na urlopie rodzicielskim. Rodzice mają prawie takie
same prawa. Zarówno matka, jak i ojciec są uprawnieni do 240 dni zasiłku
rodzicielskiego (w sumie 480 dni). Po 60 dni jest zarezerwowane dla każdego
z rodziców, a pozostałe dni mogą być przeniesione na drugiego rodzica, pod
warunkiem że rodzic oddający te dni wykorzystał swoje 60 dni. Za pierwsze 390 dni
wypłacany jest zasiłek w wysokości 80% wynagrodzenia. Pozostałe 90 dni jest
wynagradzane na poziomie 180 SEK za dzień. W przypadku urodzenia bliźniąt
zasiłek rodzicielski jest wypłacany przez dodatkowe 180 dni (90 dni na poziomie
zasiłku chorobowego – 80% wynagrodzenia albo zasiłku podstawowego – 180 SEK
za dzień i 90 dni na poziomie minimalnym – 180 SEK za dzień). W przypadku
urodzenia więcej niż 2 dzieci przy jednym porodzie na każde z tych kolejnych dzieci
należy się 180 dni zasiłku.
W systemie brytyjskim urlop rodzicielski przysługuje w wymiarze 13 tygodni i jest
to urlop bezpłatny. Można go wykorzystać do ukończenia przez dziecko 5. roku
życia. W przypadku dziecka, które kwalifikuje się do zasiłku dla niepełnosprawnych
– urlop wynosi 18 tygodni i można go wykorzystać do 18 roku życia dziecka.
48

5. Wpływ regulacji na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na
funkcjonowanie przedsiębiorstw
Projektowana regulacja może mieć wpływ na konkurencyjność gospodarki
i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw. Przewiduje ona
bowiem nową instytucję urlopu rodzicielskiego, który poprzez zasadę jego
wykorzystywania bezpośrednio po dodatkowym urlopie macierzyńskim (lub po
dodatkowym urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego) może znacznie
wydłużyć okres nieobecności w pracy pracownika korzystającego z uprawnień
rodzicielskich, uniemożliwiając pracodawcy korzystanie z jego wiedzy
i umiejętności. Jednocześnie taki pracodawca będzie zmuszony do poniesienia
nowych kosztów związanych z rekrutacją pracownika zatrudnianego na zastępstwo,
a także z jego przygotowaniem do podjęcia obowiązków służbowych. Jednak
w dalszej perspektywie czasowej dla pracodawcy taka zamiana pracowników na
stosunkowo długi czas może okazać się korzystna w prowadzeniu polityki kadrowej.
Po długotrwałym zastępstwie istnieje większe prawdopodobieństwo, że strony
stosunku pracy zdecydują się na podjęcie stałej współpracy.
Należy jednak założyć, że projektowane rozwiązania dotyczące możliwości dzielenia
się dodatkowym urlopem macierzyńskim (dodatkowym urlopem na warunkach
urlopu macierzyńskiego), a także urlopem rodzicielskim między rodzicami dziecka,
jak również możliwość łączenia korzystania z takich urlopów z wykonywaniem
pracy – powinny złagodzić skutki wydłużonego okresu nieobecności pracowników
korzystających z uprawnień rodzicielskich, jakie będą mogli ponosić pracodawcy.
Problem niepewności pracodawców co do okresu nieobecności pracownika
w związku z korzystaniem z uprawnień rodzicielskich nie pojawia się jako nowy
wraz z możliwością korzystania z dłuższego okresu urlopu związanego z urodzeniem
się dziecka. Jest to element systemu zarządzania zasobami pracy, który pracodawcy
powinni rozwiązywać analogicznie, jak w przypadku urlopów wychowawczych,
zwolnień na opiekę nad chorym dzieckiem lub innym członkiem rodziny, czy w razie
nieobecności pracownika w pracy z powodu choroby.
Ze względu na to, iż projektowana ustawa zakłada ciągłe korzystanie z kolejnych
rodzajów urlopów (urlop macierzyński, dodatkowy urlop macierzyński, urlop
rodzicielski) – można zakładać, że pracodawca będzie w całym tym okresie
49