Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych

21

1) w każdym czasie sąd rodzinny może zastrzec, że udzielenie przepustki lub urlopu
wymaga jego zgody. Sąd ten jest bowiem gospodarzem postępowania, zaś przepustka
i urlop związane są z czasową zmianą miejsca pobytu nieletniego – najczęściej trafia on
wówczas do środowiska rodzinnego, które – co zrozumiałe – jest znane sądowi
właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania nieletniego; sąd ten powinien zatem
wypowiedzieć się w tej materii przed udzieleniem przez dyrektora tego rodzaju nagrody;
2) z uwagi na dobro postępowania w odniesieniu do nieletniego, wobec którego toczy się
postępowanie w związku z popełnieniem czynu zabronionego, nagrody związane
z czasowym opuszczaniem zakładu (schroniska) powinny być udzielane wyłącznie za
zgodą organu prowadzącego postępowanie.
Sąd wykonujący orzeczenie powinien dysponować wiedzą o środkach stosowanych
przez dyrektora, co uzasadnia nałożenie na dyrektora obowiązku przesyłania decyzji do
wiadomości sądu rodzinnego. Dla prawidłowej oceny procesu wychowawczego nieletniego
decyzję należy też włączyć do jego akt osobowych.
Dyrektor ma możliwość weryfikacji swojej decyzji, w przypadku gdy zostanie
ujawnione, że nagroda została udzielona niezasadnie. Decyzję o uchyleniu nagrody dyrektor
podaje do wiadomości nieletniemu, a jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają –
również innym osobom, oraz przesyła sądowi rodzinnemu i włącza do akt osobowych
nieletniego. Narzędzie to pozwala na odpowiednią reakcję, np. w przypadku gdy nieletni
wprowadził w błąd pracowników zakładu i schroniska.
Przesłanką stosowania środka dyscyplinarnego jest naruszenie ustalonego w schronisku
lub zakładzie porządku, niewykonywanie obowiązków wynikających z ustawy lub
regulaminu, zachowanie godzące w dobro innych osób, ucieczka ze schroniska lub zakładu
lub nieusprawiedliwione niepowrócenie z udzielonego urlopu lub przepustki. Należy
wyjaśnić, że w przepisie celowo posłużono się pojęciem „porządek”, które jest pojęciem
powszechnie znanym i rozumianym. Najczęściej obowiązek utrzymania porządku (ładu)
w zakładzie lub schronisku jest określony w regulaminie, wydaje się jednak, że odwołanie się
również do pewnych uniwersalnych, ustalonych w zakładzie (schronisku) reguł pozwoli na
lepszą wykładnię tego przepisu.
W przepisach wskazano, że za jedno przewinienie stosuje się jeden środek
dyscyplinarny. W przypadku gdy nieletni popełnił więcej przewinień, stosuje się jeden środek
odpowiednio surowszy. Przy stosowaniu środka dyscyplinarnego uwzględnia się
22

w szczególności rodzaj i okoliczności zachowania nieletniego, jego stosunek do tego
zachowania, dotychczasową postawę, cechy osobowości i stan zdrowia.
Dla osiągnięcia właściwego efektu wychowawczego (w szczególności uświadomienia
nieletniemu lub innym osobom związku między zachowaniem nieletniego a stosowaniem
środka), środek dyscyplinarny powinien być stosowany bez zbędnej zwłoki. Wspomnianemu
efektowi wychowawczemu służy również obowiązek wysłuchania nieletniego oraz
zasięgnięcia opinii zespołu diagnostyczno-korekcyjnego lub zespołu diagnostycznego przed
wydaniem decyzji.
Zastosowanie środka dyscyplinarnego powinno być należycie udokumentowane w celu
możliwości z jednej strony weryfikacji jego zasadności, z drugiej – pełnego zobrazowania
metod oddziaływania wychowawczego, stosowanych podczas pobytu nieletniego w zakładzie
lub schronisku. Służy temu obowiązek włączenia pisemnej i umotywowanej decyzji dyrektora
do akt osobowych nieletniego. Weryfikację zasadności zastosowania środka umożliwia
również przyznanie nieletniemu prawa do złożenia skargi do sędziego rodzinnego
sprawującego nadzór nad schroniskiem albo zakładem oraz przesłanie decyzji sądowi
rodzinnemu, który – mając na względzie jego nadrzędną rolę w prowadzeniu postępowania
wykonawczego – decyzję może uchylić.
Katalog środków dyscyplinarnych co do zasady stanowi powtórzenie dotychczasowego
katalogu, zawartego w rozporządzeniu. Podobnie jak w przypadku nagród jest to katalog
szeroki, umożliwiający dyrektorowi reakcję adekwatną do konkretnej sytuacji. Również
w przypadku środków dyscyplinarnych dyrektorowi przyznano możliwość weryfikacji
decyzji, jeżeli okaże się, że decyzja była niezasadna.
Dyrektor ma również możliwość zawieszenia wykonania środka dyscyplinarnego na
okres do 3 miesięcy, zamiany go na inny, skrócenia lub darowania, jeżeli wymagają tego
względy wychowawcze, przy czym jeżeli w okresie zawieszenia wykonania środka
dyscyplinarnego nieletni dopuścił się ponownie przewinienia, zawieszony środek
dyscyplinarny podlega wykonaniu, chyba że dyrektor postanowi inaczej ze względów
wychowawczych. Decyzje o uchyleniu, zawieszeniu, zamianie, skróceniu lub darowaniu
środka dyscyplinarnego sporządza się na piśmie i podaje do wiadomości nieletniemu, a jeżeli
względy wychowawcze za tym przemawiają – również innym osobom, oraz przesyła sądowi
rodzinnemu i włącza do akt osobowych nieletniego.

23

7. Zmiana ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych
Nowy, ujednolicony model postępowania w większym niż do tej pory zakresie bazuje
na modelu postępowania, obowiązującym w postępowaniu cywilnym. Jedynie w wąskim
i precyzyjnie określonym zakresie znajdą zastosowanie przepisy procedury karnej, która
w dotychczasowym stanie prawnym na podstawie art. 20 upn była stosowana w znacznym
stopniu w postępowaniu zmierzającym do orzeczenia środka poprawczego. Odejście od tej
zasady sprawia, że traci rację bytu rozdzielenie rozpoznawania środków odwoławczych od
orzeczeń sądu rodzinnego na dwa różne wydziały sądu okręgowego. Jeżeli ponadto zważyć,
że skoro – co do zasady – sprawy nieletnich w pierwszej instancji są rozpoznawane przez
wydziały cywilne sądów rejonowych (art. 12 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo
o ustroju sądów powszechnych – Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z późn. zm.) w tych sądach,
w których nie wyodrębniono wydziałów rodzinnych i nieletnich, celowe jest przekazanie do
właściwości wydziałów cywilnych sądów okręgowych także tej części spraw dotyczących
demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, które były dotąd rozpoznawane przez wydziały
karne (odwoławcze) sądów okręgowych.
8. Pozostałe regulacje
Z chwilą wejścia w życie projektowanej ustawy znajdzie ona co do zasady
zastosowanie w odniesieniu do wszystkich postępowań prowadzonych w sprawach nieletnich,
przy czym czynności procesowe dokonane przed dniem wejścia w życie ustawy są skuteczne,
gdy zostały dokonane według przepisów dotychczasowych. W szczególności zasada ta
obowiązuje w przypadku postępowania wykonawczego. W odniesieniu do postępowań
wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy, które nie zostały prawomocnie zakończone
w fazie rozpoznawczej, zastosowanie znajdą przepisy dotychczasowe. Zabieg ten jest
niezbędny dla zapewnienia przejrzystości rozwiązań, zważywszy, że do tej pory
postępowanie w sprawach nieletnich było dwufazowe, a każdą z tych faz prowadził inny
podmiot (sędzia rodzinny i sąd rodzinny).
Do czasu opracowania przez Ministra Sprawiedliwości nowych przepisów
wykonawczych do art. 70e upn, przepisy dotychczasowego rozporządzenia wykonawczego
pozostaną w mocy, jednak nie dłużej niż przez 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy.
Określone w art. 5 vacatio legis stanowi gwarancję, że podmioty zobowiązane do
stosowania ustawy będą dysponowały odpowiednim czasem na zapoznanie się ze zmianami
i przygotowanie do ich stosowania.
24

9. Zainteresowanie pracami nad projektem
Projekt założeń ustawy został zamieszczony na stronie internetowej Biuletynu
Informacji Publicznej Ministerstwa Sprawiedliwości oraz stronie internetowej Biuletynu
Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji w zakładce „Rządowy Proces
Legislacyjny” – stosownie do postanowień art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności
lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414, z późn. zm.) z chwilą
przekazania go do uzgodnień z członkami Rady Ministrów.
W trybie ww. ustawy nie zgłoszono zainteresowania pracami nad projektem.
10. Informacja dotycząca notyfikacji projektu
Projekt nie zawiera przepisów technicznych i nie podlega notyfikacji zgodnie z trybem
przewidzianym w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie
funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239,
poz. 2039, z późn. zm.).
11. Zgodność regulacji z prawem Unii Europejskiej
Projektowana regulacja nie jest objęta prawem Unii Europejskiej.

25



OCENA SKUTKÓW REGULACJI

1. Podmioty, na które oddziałuje projektowana regulacja
Projekt obejmuje kompleksowe uregulowanie spraw nieletnich oraz zasad
funkcjonowania sądów powszechnych, w tym sędziów, kuratorów sądowych, pracowników
rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych, pracowników ośrodków, placówek,
schronisk i zakładów poprawczych oraz prokuratury i Policji w zakresie stosowania
przepisów ustawy, a także nieletnich i ich rodziców albo opiekunów, a ponadto innych osób
zaangażowanych w postępowania: pełnomocników, obrońców, pokrzywdzonych, świadków
i biegłych.
2. Wyniki konsultacji społecznych
Projekt założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach
nieletnich i ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych został przekazany do
zaopiniowania Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego, Krajowej Radzie Sądownictwa,
prezesom sądów apelacyjnych, Prokuratorowi Generalnemu, Krajowej Radzie Kuratorów,
Rzecznikowi Praw Dziecka, dyrektorom zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich,
Stowarzyszeniu Sędziów „Themis”, Stowarzyszeniu Sędziów Polskich „Iustitia”,
Stowarzyszeniu Sędziów Sądów Rodzinnych w Polsce, Fundacji Dzieci Niczyje, Helsińskiej
Fundacji Praw Człowieka oraz Fundacji Mamy i Taty. Projekt przekazano również
Rzecznikowi Praw Obywatelskich do wiadomości.
Projekt został pozytywnie zaopiniowany przez Krajową Radę Sądownictwa.
W większości udzielonych odpowiedzi (Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, prezesi
sądów apelacyjnych w Lublinie, Wrocławiu i Poznaniu, Prezes Sądu Okręgowego
w Gliwicach, Młodzieżowy Ośrodek Adaptacji Społecznej w Koszalinie) informowano
o braku uwag.
Część zgłoszonych uwag uwzględniono, jak np. uwagę Prezesa Sądu Apelacyjnego
w Krakowie, proponującego, aby rozpoznawanie środków zaskarżenia na zastosowanie
środków dyscyplinarnych pozostawało w kompetencji sędziego wizytującego placówkę.