Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych

26

Uwzględniono propozycję Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych
i doprecyzowano zakres danych osobowych, gromadzonych w rejestrze środków przymusu
bezpośredniego, stosowanych wobec nieletnich.
Podzielić należy pogląd Wiceprezesa Sądu Apelacyjnego w Warszawie, że obserwacja
psychiatryczna nieletniego powinna być dopuszczalna nie tylko w przypadku nieletniego
podejrzanego o popełnienie czynu karalnego, ale również w odniesieniu do nieletniego
wykazującego przejawy demoralizacji. Jest to uwaga trafna, jeżeli bierze się pod uwagę treść
art. 12 upn.
Nie podzielono wątpliwości Prezesa Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, w którego
ocenie pięciodniowy okres pobytu nieletniego w policyjnej izbie dziecka po ogłoszeniu mu
postanowienia o zastosowaniu środków z art. 26 lub art. 27 upn może okazać się
niewystarczający. Liczba miejsc w schroniskach dla nieletnich pozwala bowiem na
wykonanie wszystkich niezbędnych czynności związanych z umieszczeniem nieletniego
w schronisku w okresie 5 dni. Podobnie elektroniczny system kierowania do młodzieżowych
ośrodków wychowawczych umożliwia sprawne wykonanie orzeczenia. W takich przypadkach
przedłużający się pobyt nieletnich w izbach jest wynikiem nieprawidłowości
w poszczególnych postępowaniach, nie zaś oznaką braku miejsc.
Odnośnie do obaw Prezesa Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, związanych ze
zwiększeniem wpływu do wydziałów cywilnych sądów okręgowych, należy zauważyć, że
obecnie liczba załatwień w postępowaniu poprawczym w sądach rejonowych nie przekracza
1000 spraw i maleje. Jeżeli założyć, że nawet w co trzeciej sprawie wnoszony jest środek
odwoławczy, wpływ spraw z tej kategorii nie przekroczy 6 promili całego wpływu tych
sądów.
Część uwag dotyczyła możliwości wydawania orzeczenia w sprawie nieletniego na
posiedzeniu niejawnym. W opinii sędziego wizytatora, nadesłanej przez Prezesa Sądu
Okręgowego w Katowicach, wskazano, że procedowanie w tym trybie mogłoby naruszyć
dobro nieletniego. Z kolei Wiceprezes Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie podnosił, że
sporządzenie uzasadnienia postanowienia wydanego na posiedzeniu niejawnym z urzędu
może spowodować znaczne obciążenie sędziów.
Należy zauważyć, iż wybór, czy w sprawie wyznaczyć posiedzenie jawne, czy
niejawne, będzie zawsze należeć do sądu. Wydaje się, że w niektórych przypadkach lepszy
efekt wychowawczy zostanie osiągnięty bez udziału nieletniego, choć należy przychylić się
27

do poglądu, że tego rodzaju sytuacje będą i powinny zdarzać się sporadycznie. Szczególne
znaczenie będą mieć w tym wypadku pisemne motywy rozstrzygnięcia. Należy zresztą
zauważyć, że obowiązek uzasadniania z urzędu orzeczeń wydanych na posiedzeniu
niejawnym w jeszcze większym stopniu niż obecnie zbliża to postępowanie do zasad
obowiązujących w postępowaniu cywilnym.
Propozycja Sądu Okręgowego w Katowicach, aby zamiast ujednolicenia postępowania
wprowadzić odejście od zasady terytorialnego podziału pracy w sądach i w domyśle
przekazać prowadzenie postępowania rozpoznawczego, następującego po fazie postępowania
wyjaśniającego, innemu sędziemu, nie została uwzględniona. Przede wszystkim należy mieć
na uwadze utrwaloną i powszechnie akceptowaną zasadę tożsamości personalnej sędziego
prowadzącego konkretną sprawę nieletniego. Po drugie, w chwili obecnej brak jest
możliwości kadrowych w sądownictwie rodzinnym, które w każdą sprawę nieletniego –
abstrahując od krytykowanego powszechnie zbędnego i kosztownego dublowania czynności –
angażowałoby co najmniej dwóch sędziów bez szczególnie uzasadnionej potrzeby.
Krajowa Rada Kuratorów negatywnie oceniła propozycję uzależnienia możliwości
przekazania sprawy nieletniego szkole, do której nieletni uczęszcza, albo organizacji
młodzieżowej, sportowej itp. od zgody nieletniego, w sytuacji gdy nieletni pokazał już, że nie
potrafi podejmować odpowiedzialnych decyzji.
Należy przede wszystkim zauważyć, iż tego rodzaju przekazanie sprawy jest traktowane
jako zakończenie postępowania alternatywne wobec stosowania środków wychowawczych,
w tym środków z art. 6 pkt 4, 6 lub 11 upn, podobnie jak alternatywnym w istocie sposobem
zakończenia postępowania jest skierowanie sprawy do postępowania mediacyjnego, które jest
możliwe również wyłącznie za zgodą nieletniego. Niekiedy lepsze efekty wychowawcze
przynieść może obdarzenie nieletniego zaufaniem i nawiązanie z nim współpracy – takim
właśnie sytuacjom ma służyć proponowane rozwiązanie.
W toku konsultacji społecznych zgłoszono również szereg propozycji zmierzających do
głębszych niż założone w projekcie zmian o charakterze systemowym. Wiele interesujących
propozycji w tym zakresie zgłosiła Krajowa Rada Kuratorów, jak wyraźne określenie
organów postępowania wykonawczego i zakresu ich kompetencji, obniżenie górnej granicy
wykonywania niektórych środków do 18 lat czy wprowadzenie nowych środków
wychowawczych. Charakter dostosowawczy projektowanych zmian i wyraźne zawężenie
zakresu regulacji do niezbędnych korekt nie pozwala na uwzględnienie tych propozycji.
28

Z tych samych przyczyn nie uwzględniono propozycji Fundacji Dzieci Niczyje,
zmierzających do przemodelowania pozycji procesowej pokrzywdzonego w postępowaniu
w sprawach nieletnich. Zwiększenie uprawnień pokrzywdzonego w tym postępowaniu musi
być rozważane przede wszystkim z uwzględnieniem specyficznego charakteru postępowania
w sprawach nieletnich; dyskusyjna jest również teza, iż w obecnym stanie prawnym zakres
uprawnień pokrzywdzonego jest nadmiernie ograniczony.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka zaproponowała nowelizację przepisów upn,
a także ustaw procesowych i Kodeksu karnego w związku z ujawnionymi
nieprawidłowościami, polegającymi na pociąganiu nieletnich do odpowiedzialności karnej za
składanie fałszywych zeznań. Propozycji tej nie uwzględniono, dotyczy bowiem kwestii nie
wadliwych czy nieprecyzyjnych przepisów, ale błędów w praktyce orzeczniczej. Nie ulega
bowiem wątpliwości,
że w związku z niemożnością pouczenia nieletniego
o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań nie jest możliwe przypisanie
nieletniemu popełnienia czynu karalnego, przewidzianego w art. 233 k.k. Brak takiej
możliwości w żadnym wypadku nie oznacza jednak przyzwolenia na posługiwanie się
kłamstwem. Nie uwzględniono również propozycji zmierzającej do zmiany zasad
określonych w art. 40 § 7 upn i powrót do stanu prawnego sprzed nowelizacji tego przepisu
w 2011 r. Dokonana wówczas korekta, pozwalająca na umieszczanie w policyjnych izbach
dziecka nieletnich, którzy samowolnie opuścili młodzieżowy ośrodek wychowawczy, była
realizacją powszechnego w tym czasie postulatu wprowadzenia takiej regulacji. Rozwiązanie
to sprawdza się w praktyce i dotyczy – co należy wyraźnie podkreślić – tych nieletnich, co do
których sąd uznał za uzasadnione stosowanie najsurowszego środka wychowawczego wobec
spełnienia przesłanek z art. 2 upn, nie sposób zatem podzielać obaw o zagrożenie tych
nieletnich demoralizacją.
W związku z tym, że poza ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich w projekcie
przewiduje się dokonanie zmian w ustawodawstwie jedynie w niezbędnym zakresie,
pozostającym w ścisłym związku z tą ustawą, nie uwzględniono propozycji Helsińskiej
Fundacji Praw Człowieka, aby dokonać rozszerzenia przedmiotowego w obrębie art. 3 ustawy
z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy
w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843,
z późn. zm.).
W 2013 r. przewiduje się rozpoczęcie prac legislacyjnych nad modernizacją rozwiązań
ustawowych dotyczących funkcjonowania zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich
29

w zakresie przekraczającym niezbędną interwencję ustawodawcy. W ramach tych prac
rozważone zostaną propozycje Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, dotyczące m.in.
problemu monitoringu w tych placówkach.
Projekt opracowany na podstawie przyjętych przez Radę Ministrów założeń został
przedstawiony do zaopiniowania przez Krajową Radę Sądownictwa oraz Sąd Najwyższy.
Podmioty te nie zgłosiły uwag do niniejszego projektu, a ponadto Krajowa Rada
Sądownictwa projekt ten oceniła pozytywnie.
O opinię o projekcie ustawy zwrócono się również do Krajowej Rady Kuratorów, która
do chwili obecnej nie przedstawiła stosownej opinii.
3. Wpływ regulacji na sektor finansów publicznych, w tym budżet państwa i budżety
jednostek samorządu terytorialnego
Wejście w życie ustawy nie wywoła skutków dla finansów publicznych.
4. Wpływ regulacji na rynek pracy
Regulacja nie wywrze wpływu na rynek pracy.
5. Wpływ regulacji na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na
funkcjonowanie przedsiębiorstw
Regulacja nie wywrze wpływu na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość.
6. Wpływ regulacji na sytuację i rozwój regionalny
Regulacja nie wywrze wpływu na sytuację i rozwój regionalny.










Projekt

ROZPORZ DZENIE
MINISTRA SPRAWIEDLIWO CI

z dnia
w sprawie warunków i sposobu wykonywania nadzoru nad nieletnim przez kuratorów sądowych,
warunków i sposobu wykonywania obowiązków przez organizacje młodzieżowe lub inne
organizacje społeczne, zakłady pracy i osoby godne zaufania oraz sposobu kontrolowania
obowiązków nałożonych na rodziców lub opiekuna nieletniego


Na podstawie art. 70e ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach
nieletnich (Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178, z późn. zm.) zarządza się, co następuje:

§ 1. Rozporządzenie określa:
1) warunki i sposób wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych
w zakresie sprawowania nadzoru nad nieletnim, kontrolowania wykonywania przez nieletniego
nałożonych na niego obowiązków określonego postępowania, jak również kontrolowania
wykonywania obowiązków, o których mowa w art. 7 § 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r.
o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178, z późn. zm.), zwanej
dalej: „ustawą”, nałożonych na rodziców albo opiekuna nieletniego;
2) warunki i sposób wykonywania obowiązków i uprawnień przez organizacje młodzieżowe
lub inne organizacje społeczne, zakłady pracy albo osoby godne zaufania, którym powierzono
sprawowanie nadzoru.

§ 2. Kierownik zespołu kuratorskiej służby sądowej, zwanego dalej „zespołem”, dokonuje rozdziału
spraw dotyczących nadzoru z uwzględnieniem podziału terytorialnego i obciążenia pracą.

§ 3. 1. Kurator zawodowy sprawuje osobiście nadzory w sprawach trudnych lub wymagających
bezzwłocznego podjęcia czynności.