Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o transporcie kolejowym oraz ustawy o zmianie ustawy o transporcie kolejowym

UZASADNIENIE

Zakres przedmiotowy projektu ustawy odnosi się do czterech podstawowych zagadnień
związanych z wprowadzaniem nowego systemu przyznawania uprawnień na stanowisku
maszynisty na terytorium Unii Europejskiej.
Projekt w zakresie swojej regulacji zawiera przepisy umożliwiające wykonanie prawa Unii
Europejskiej zawartego w decyzji Komisji nr 2011/765/UE z dnia 22 listopada 2011 r.
w sprawie kryteriów uznawania ośrodków szkoleniowych prowadzących szkolenia zawodowe
dla maszynistów, kryteriów uznawania egzaminatorów maszynistów, jak również kryteriów
organizowania egzaminów zgodnie z dyrektywą 2007/59/WE Parlamentu Europejskiego
i Rady (Dz. Urz. UE L 314 z 29.11.2011, str. 36), zwanej dalej „decyzją Komisji
nr 2011/765/UE”.
W projekcie uregulowane zostały zasady przeprowadzania badań lekarskich
i psychologicznych maszynistów i kandydatów na maszynistów oraz obowiązki pracodawców
maszynistów w tym zakresie, przy uwzględnieniu obowiązującego prawodawstwa,
w szczególności przepisów dotyczących medycyny pracy i badań profilaktycznych
pracowników. Wprowadzono ponadto rozwiązania mające na celu wyeliminowanie praktyk
związanych z pracą maszynistów, które mają negatywny wpływ na poziom bezpieczeństwa
w transporcie kolejowym. W związku z licznymi przypadkami rozbieżności w przepisach
wewnętrznych wydawanych przez przewoźników kolejowych i zarządców infrastruktury,
regulujących zagadnienia związane z bezpieczeństwem w
transporcie kolejowym,
rozszerzono katalog zadań wykonywanych przez Prezesa UTK o wydawanie instrukcji
i wytycznych w zakresie określonych obszarów tematycznych bezpośrednio związanych
z bezpieczeństwem w transporcie kolejowym w celu ujednolicenia rozwiązań stosowanych
przez przewoźników kolejowych i zarządców infrastruktury.
Projekt ustawy zawiera również przepisy uzupełniające upoważnienia do wydania
rozporządzeń do ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r.
Nr 16, poz. 94, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o transporcie kolejowym”, obejmujące
szczegółowe zagadnienia związane z procesem szkolenia i egzaminowania maszynistów oraz
przeprowadzaniem badań lekarskich i psychologicznych. W tym zakresie projekt umożliwi
określenie w aktach wykonawczych wymagań dla kandydatów na maszynistów w odniesieniu
do zakresu tematycznego i liczby godzin szkolenia niezbędnych do nabycia uprawnień do
wykonywania czynności na tym stanowisku.
W projekcie zawarto ponadto przepisy przejściowe uwzględniające wynikający z dyrektywy
2007/59/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie
przyznawania uprawnień maszynistom prowadzącym lokomotywy i pociągi w obrębie
systemu kolejowego Wspólnoty (Dz. Urz. UE L 315 z 03.12.2007, s. 51), zwanej dalej:
„dyrektywą 2007/59/WE”, harmonogram wprowadzania nowych zasad nabywania uprawnień
maszynistów na terenie Unii Europejskiej, który został ostatecznie ustalony w wyniku wejścia
w życia decyzji Komisji nr 2010/17/WE z dnia 29 października 2009 r. w sprawie przyjęcia
podstawowych parametrów rejestrów licencji maszynisty i świadectw uzupełniających
określonych w dyrektywie 2007/59/WE (Dz. Urz. UE L 8 z 13.01.2010, str. 17), zwanej dalej
„decyzją Komisji nr 2010/17/WE”.
Wejście w życie dyrektywy 2007/59/WE zapoczątkowało proces harmonizacji zasad
przyznawania uprawnień maszynistom na poziomie Unii Europejskiej. Transpozycja do
polskiego porządku prawnego większości postanowień przedmiotowej dyrektywy nastąpiła
w ustawie z dnia 25 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o transporcie kolejowym (Dz. U.
Nr 214, poz. 1658). Szczegółowe przepisy regulujące kwestie związane z nowym systemem
przyznawania uprawnień dla maszynistów zawarto w czterech rozporządzeniach do ustawy
o transporcie kolejowym). Stosownie do przepisów przedmiotowej nowelizacji, która
w omawianym zakresie weszła w życie dnia 4 grudnia 2010 r., dokumentem uprawniającym
maszynistę do prowadzenia pociągu lub pojazdu kolejowego są: licencja maszynisty
(wydawana przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego) oraz świadectwo maszynisty
(wydawane przez przewoźnika kolejowego lub zarządcę infrastruktury kolejowej, na którego
rzecz maszynista świadczy pracę lub usługi). Warunkiem uzyskania licencji, stosownie do
postanowień art. 22 ust. 2 ustawy o transporcie kolejowym, jest spełnienie przez osobę, która
ubiega się o jej wydanie, kryteriów dotyczących: wieku, wykształcenia, stanu zdrowia,
niekaralności oraz wiedzy i umiejętności zawodowych. Jednocześnie – na podstawie art. 3

1) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie licencji maszynisty (Dz. U. Nr 66,
poz. 346, z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie świadectwa
maszynisty (Dz. U. Nr 66, poz. 347), rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 15 marca 2011 r. w sprawie
badań niezbędnych do otrzymania świadectwa maszynisty oraz zachowania jego ważności (Dz. U. Nr 66,
poz. 349) oraz rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 15 marca 2011 r. w sprawie wpisu na listę
podmiotów uprawnionych do przeprowadzania badań w celu sprawdzenia spełniania wymagań zdrowotnych,
fizycznych i psychicznych, niezbędnych do uzyskania licencji oraz świadectwa maszynisty (Dz. U. Nr 66,
poz. 348).
2

ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o transporcie kolejowym – do dnia
1 grudnia 2017 r. istnieje możliwość uzyskiwania kwalifikacji zawodowych dla wszystkich
grup kandydatów na maszynistów ubiegających się o uprawnienia do prowadzenia pojazdów
kolejowych, w oparciu o świadectwo złożenia egzaminu kwalifikacyjnego oraz prawo
kierowania pojazdem kolejowym, na podstawie utrzymanego w mocy rozporządzenia
Ministra Infrastruktury z dnia 16 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu stanowisk bezpośrednio
związanych z prowadzeniem i bezpieczeństwem ruchu kolejowego i warunków, jakie
powinny spełniać osoby zatrudnione na tych stanowiskach oraz prowadzący pojazdy
kolejowe (Dz. U. Nr 212, poz. 2152, z późn. zm.), zwanego dalej „rozporządzeniem Ministra
Infrastruktury z dnia 16 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu stanowisk”, według wymagań
określonych w tym akcie prawnym.
Osoby ubiegające się o pracę na stanowisku maszynisty, które będą nabywać uprawnienia
według nowych zasad, są obowiązane do poddania się badaniom lekarskim
i
psychologicznym przed uzyskaniem licencji maszynisty. Licencja maszynisty jest
dokumentem obowiązującym na terytorium całej Unii Europejskiej według jednolitego
wzoru, stwierdzającym, że jej posiadacz spełnia minimalne wymagania pod względem
warunków zdrowotnych, wykształcenia oraz ogólnych umiejętności zawodowych, nie
uprawnia jednakże do prowadzenia pojazdów kolejowych lub pociągów.
Biorąc pod uwagę fakt, że dyrektywa 2007/59/WE nałożyła na licencjonowanych
maszynistów obowiązek przechodzenia badań okresowych w celu zachowania ważności
licencji, taki obowiązek został również przewidziany w projektowanych przepisach ustawy
(art. 22 ust. 2b ustawy o transporcie kolejowym). Ponadto, w związku z obowiązkami
pracodawców w zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej, które wynikają z art. 229 ustawy
z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.),
pracodawcy maszynistów są obowiązani do kierowania ich na badania wstępne, okresowe
i kontrolne oraz pokrywania kosztów takich badań. W nowym systemie obowiązek ten będzie
realizowany przez określone w projekcie ustawy badania w celu uzyskania lub zachowania
ważności świadectwa maszynisty (art. 22b ust. 7a–7g ustawy o transporcie kolejowym).
Dostrzegając konieczność unikania dublowania przeprowadzania badań lekarskich
maszynistów w relatywnie krótkim odstępie czasu, projekt ustawy zakłada, że czynni
zawodowo maszyniści, którzy regularnie przechodzą badania w celu zachowania ważności
świadectwa maszynisty, będą zwolnieni z obowiązku przechodzenia badań okresowych
3

związanych z posiadaniem licencji maszynisty przez cały okres posiadania aktualnego
orzeczenia lekarskiego stwierdzającego spełnienie warunków zdrowotnych niezbędnych do
otrzymania lub zachowania ważności świadectwa maszynisty. W przypadku maszynistów,
którzy nie świadczą pracy lub usług na rzecz żadnego przewoźnika lub zarządcy i nie
posiadają aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego spełnienie warunków
zdrowotnych niezbędnych do otrzymania lub zachowania ważności świadectwa maszynisty,
warunkiem zachowania ważności licencji będzie przejście raz na 24 miesiące badań w celu
zachowania ważności licencji maszynisty i uzyskanie orzeczenia lekarskiego.
Zgodnie z art. 22 ust. 4 dyrektywy 2007/59/WE Komisja Europejska miała do dnia 4 grudnia
2008 r. przyjąć podstawowe parametry rejestrów licencji i świadectw maszynisty, od czego
uzależnione było wprowadzanie nowych zasad w stosunku do kolejnych grup maszynistów.
Ostatecznie przedmiotowe parametry zostały przyjęte w dniu 29 października 2009 r.
w przywołanej powyżej decyzji Komisji nr 2010/17/WE. W związku z tym opóźnieniem
zmianie uległ harmonogram wprowadzania w życie nowego systemu przyznawania
uprawnień maszynistom określony w dyrektywie 2007/59/WE. Projektodawca przyjął, mając
na względzie potrzebę ujednolicenia terminów wprowadzania nowych zasad przyznawania
uprawnień maszynistom w Unii Europejskiej, jak również praktykę wypracowaną w tym
względzie przez państwa członkowskie na forum grupy roboczej ds. wdrożenia dyrektywy
2007/59/WE, iż bieg terminów dotyczących obejmowania nowym systemem przyznawania
uprawnień w odniesieniu do kolejnych grup maszynistów będzie liczony od dnia
29 października 2009 r. jako daty przyjęcia podstawowych parametrów rejestrów licencji
i świadectw maszynisty.
Ostateczny harmonogram przedstawia się następująco:
1) Na podstawie art. 37 ust. 2 lit. a dyrektywy 2007/59/WE od dnia 29 października 2011 r.
(dwa lata od daty przyjęcia podstawowych parametrów rejestrów) świadectwa i licencje są
wydawane maszynistom wykonującym przewozy transgraniczne, kabotażowe lub
towarowe w innym państwie członkowskim lub pracującym w co najmniej dwóch
państwach członkowskich UE. Jednocześnie – stosownie do postanowień art. 37 ust. 3
– z obowiązku posiadania licencji i świadectwa zwolnieni są maszyniści, którzy nabyli
uprawnienia do prowadzenia pojazdów kolejowych w ruchu międzynarodowym na
podstawie prawa krajowego lub rozpoczęli szkolenie w celu uzyskania tych uprawnień
przed dniem 29 października 2011 r. Tego rodzaju uprawnienia mogą obowiązywać
najpóźniej do dnia 29 października 2018 r.
4

2) Zgodnie z art. 37 ust. 2 lit. b dyrektywy 2007/59/WE po dniu 29 października 2013 r.
wszystkie osoby, które nabywają uprawnienia maszynisty, powinny być szkolone według
nowych zasad, uzyskując po zakończeniu szkolenia licencję i świadectwo maszynisty.
Przepisy przejściowe określone w art. 37 ust. 3 określiły wyjątek od tej zasady,
umożliwiający nabywanie uprawnień na dotychczasowych zasadach osobom, które
rozpoczęły szkolenie według zasad dotychczas obowiązujących w prawie krajowym przed
dniem 29 października 2013 r.
3) Ostateczny termin, po którego upływie wszyscy maszyniści prowadzący pociągi lub
pojazdy kolejowe, z wyjątkiem grup maszynistów, wobec których zastosowano wyłączenia
przewidziane w przepisach dyrektywy, powinni posiadać licencję i świadectwo maszynisty
do dnia 29 października 2018 r.
Uwzględniając powyższy harmonogram, w art. 2 projektowanej ustawy doprecyzowano
terminy wdrażania nowego systemu przyznawania dla osób, które nabyły uprawnienia na
podstawie prawa krajowego, oraz kandydatów na stanowiska związane z prowadzeniem
pojazdów kolejowych nabywających kwalifikacje zawodowe na warunkach określonych
w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 16 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu
stanowisk, którzy docelowo zostaną objęci systemem licencji i świadectw, z jednoczesnym
wydłużeniem okresu obowiązywania nabytych w ten sposób uprawnień. Zgodnie
z dotychczasowym brzmieniem art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 2009 r. o zmianie
ustawy o transporcie kolejowym, rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 16 sierpnia
2004 r. w sprawie wykazu stanowisk, które stanowi podstawę prawną uzyskiwania
kwalifikacji zawodowych dla wszystkich grup maszynistów według zasad dotychczas
obowiązujących w Polsce, zostało utrzymane w mocy do dnia 1 grudnia 2017 r. W art. 2 pkt 1
zaproponowano wydłużenie tego okresu do dnia 29 października 2018 r. i utrzymanie w mocy
uprawnień maszynistów oraz osób zatrudnionych na innych stanowiskach związanych
z prowadzeniem pojazdów kolejowych, wykonujących pracę maszynisty (bez konieczności
posiadania licencji i świadectwa maszynisty) do tego dnia.
Wśród okoliczności przemawiających za przedłużeniem do dnia 29 października 2018 r.
okresu, w
którym możliwe jest prowadzenie pojazdów kolejowych bez konieczności
posiadania licencji i świadectwa maszynisty (art. 2 pkt 2), a także szkolenie na stanowisko
pomocnika maszynisty pojazdów trakcyjnych, należy wskazać na konieczność zachowania
ciągłości szkolenia na stanowiskach związanych z prowadzeniem pojazdów kolejowych
5