Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o transporcie kolejowym oraz ustawy o zmianie ustawy o transporcie kolejowym

w kontekście zjawiska luki pokoleniowej w kolejnictwie i stale rosnącej średniej wieku wśród
pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach. Według szacunków Ministerstwa
Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, spośród około 17,5 tys. osób posiadających
uprawnienia do prowadzenia pojazdów trakcyjnych w Polsce ponad połowa znajduje się
w przedziale wiekowym 46–60 lat. Mając na względzie aktualną sytuację opisaną w Ocenie
Skutków Regulacji, związaną z niedoborem maszynistów na rynku pracy oraz specyfiką
dwustopniowego systemu szkolenia realizowanego dotychczas w Polsce, w którym
stanowisko pomocnika maszynisty pojazdów trakcyjnych zasadniczo przygotowuje do
wykonywania pracy na stanowisku maszynisty pojazdów trakcyjnych (w systemie licencji
i świadectw szkolenie realizowane jest bezpośrednio na stanowisko maszynisty, bez
konieczności uprzedniego uzyskiwania uprawnień pomocnika), należy precyzyjnie określić
termin, do którego można rozpoczynać szkolenia na dotychczasowych zasadach. Dla osób
zatrudnionych na stanowisku pomocnika maszynisty pojazdów trakcyjnych projektowana
ustawa wyznaczy ramy czasowe, przeznaczone na dokończenie realizowanego cyklu
szkolenia (obecnie pracę na stanowisku pomocnika maszynisty pojazdów trakcyjnych
wykonuje w Polsce około 1 tys. osób, a około 100 kolejnych jest w trakcie szkolenia na to
stanowisko). Należy wziąć pod uwagę także długość procesu szkolenia na stanowiska
związane z prowadzeniem pojazdów kolejowych. W zależności od wykształcenia
i doświadczenia zawodowego posiadanego przez kandydata szkolenie na stanowisko
maszynisty wraz z okresem przeznaczonym na nabycie uprawnień pomocnika może trwać
średnio od 13 do 22 miesięcy.
Wprowadzenie w Polsce nowego systemu przyznawania uprawnień dla maszynistów wiąże
się ze spełnieniem kilku podstawowych warunków ze strony podmiotów zaangażowanych
w proces szkolenia. Przewoźnicy kolejowi i zarządcy infrastruktury są obowiązani do
opracowania nowych procedur wewnętrznych związanych w szczególności z procesem
wydawania świadectw maszynistów. Podmioty zainteresowane prowadzeniem ośrodka
szkolenia i egzaminowania maszynistów muszą m.in. zapewnić odpowiednich instruktorów
i
egzaminatorów oraz uzyskać wpis do rejestru prowadzonego przez Prezesa UTK.
W związku z modyfikacją zakresu badań lekarskich dla licencjonowanych maszynistów
w
stosunku do aktualnie realizowanych odpowiednie działania dostosowujące muszą
przeprowadzić także podmioty uprawnione do przeprowadzania badań maszynistów.
Podmioty te obowiązane są również do uzyskania wpisu na listę prowadzoną przez Prezesa
UTK. Powyższe okoliczności przemawiają za koniecznością wprowadzenia rozwiązań
6

proponowanych w art. 2, które umożliwią płynne przejście do systemu licencji i świadectw
w sposób zgodny z wymogami określonymi w art. 37 ust. 2 i 3 dyrektywy 2007/59/WE.
Po dniu 29 października 2018 r. wszyscy prowadzący pojazdy kolejowe, z wyjątkiem
prowadzących pojazdy kolejowe po funkcjonalnie wyodrębnionych liniach przeznaczonych
dla ruchu pasażerskiego, prowadzący pojazdy kolejowe wyłącznie w obrębie bocznicy
kolejowej oraz prowadzący pojazdy kolejowe specjalne, które nie są przeznaczone do
samodzielnej jazdy po czynnych torach (określone rodzaje maszyn torowych), których
wyłączenie zawiera art. 18 ust. 5 ustawy o transporcie kolejowym, będą obowiązani do
posiadania licencji maszynisty i świadectwa odpowiedniej kategorii na zasadach określonych
w ustawie o transporcie kolejowym, przepisach wykonawczych do niej oraz w bezpośrednio
stosowanych aktach prawa UE.

Omówienie szczegółowych rozwiązań przyjętych w projekcie ustawy
Art. 1 pkt 1 lit. a – wprowadzono definicję pojazdu kolejowego specjalnego, którym
ustawodawca posługuje się m.in. przy określaniu kategorii świadectwa maszynisty (art. 22b
ust. 2 ustawy o transporcie kolejowym).
Art. 1 pkt 1 lit. b – nowa definicja usługi trakcyjnej wynika ze zmian wprowadzonych
w art. 1 pkt 4 ustawy zmieniającej i stanowi w tym zakresie dostosowanie prawa polskiego do
prawa Unii Europejskiej. wiadczenie usług trakcyjnych powinno być zastrzeżone wyłącznie
dla przewoźnika kolejowego posiadającego certyfikat bezpieczeństwa, co wynika m.in.
z definicji przedsiębiorstwa kolejowego (w prawie polskim – „przewoźnik kolejowy”)
określonej w dyrektywie 2004/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia
2004 r. w sprawie bezpieczeństwa kolei wspólnotowych oraz zmieniającej dyrektywę Rady
95/18/WE w sprawie przyznawania licencji przedsiębiorstwom kolejowym, oraz dyrektywę
2001/14/WE w sprawie alokacji zdolności przepustowej infrastruktury kolejowej i pobierania
opłat za użytkowanie infrastruktury kolejowej oraz certyfikację w zakresie bezpieczeństwa
(Dz. Urz. UE L 220 z 21.06.2004, str. 16), zgodnie z którą przedsiębiorstwo kolejowe
oznacza przedsiębiorstwo zdefiniowane w dyrektywie 2001/14/WE oraz każde publiczne lub
prywatne przedsiębiorstwo, którego działalność polega na dokonywaniu transportu towarów
i/lub pasażerów koleją, z zastrzeżeniem, że przedsiębiorstwo to musi zapewnić trakcję;
obejmuje to także takie przedsiębiorstwa, które zapewniają wyłącznie trakcje.
7

Art. 1 pkt 2 lit. a tiret pierwsze – przepis uzupełniono przez określenie, iż do zadań Prezesa
UTK należy także przywracanie licencji maszynisty, co może nastąpić w przypadku ustania
okoliczności uzasadniających jej zawieszenie.
Art. 1 pkt 2 lit. a tiret drugie i trzecie – w przepisie wprowadzono zmiany wynikające
z
ujednolicenia nazewnictwa podmiotu wykonującego czynności w zakresie szkolenia
i egzaminowania maszynistów (por. uwagi do art. 1 pkt 3 lit. a), a także podmiotu
uprawnionego do przeprowadzania badań i wydawania orzeczeń lekarskich dla maszynistów
i kandydatów na maszynistów. Uzupełniono ponadto katalog zadań Prezesa UTK
w
odniesieniu do sprawowania nadzoru nad podmiotami wskazanymi w zdaniu
poprzedzającym.
Art. 1 pkt 2 lit. a tiret czwarte – do katalogu zadań wykonywanych przez Prezesa UTK
dodano wydawanie instrukcji i wytycznych w zakresie określonych obszarów tematycznych
bezpośrednio związanych z bezpieczeństwem w transporcie kolejowym w celu ujednolicenia
rozwiązań stosowanych przez przewoźników kolejowych i zarządców infrastruktury (zob.
uzasadnienie do art. 1 pkt 4). Przedmiotowe instrukcje i wytyczne będą podlegać zgłoszeniu
Komisji Europejskiej w trybie określonym dla krajowych przepisów bezpieczeństwa, zgodnie
z art. 17a ust. 8 ustawy o transporcie kolejowym.
Art. 1 pkt 2 lit. b – w celu zapewnienia powszechnej dostępności do instrukcji i zaleceń
opracowywanych przez Prezesa UTK wprowadzono obowiązek ich publikacji w Biuletynie
Informacji Publicznej na stronie podmiotowej Urzędu Transportu Kolejowego.
Art. 1 pkt 3 – zmiana porządkowa w związku ze zmianą nazwy podmiotu wykonującego
czynności szkolenia i egzaminowania maszynistów.
Art. 1 pkt 4 – podstawowymi dokumentami o charakterze wewnętrznym, w oparciu o które
każdy przewoźnik i zarządca prowadzi działalność związaną z realizacją procesu
przewozowego w transporcie kolejowym, mającymi bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo,
są instrukcje (regulacje wewnętrzne), które obejmują swoim zakresem tematycznym
szczegółowe zagadnienia związane w szczególności z: eksploatacją urządzeń, budowli
i pojazdów kolejowych czy wykonywaniem czynności na określonych stanowiskach pracy.
Zgodnie z § 3 rozporządzenia Ministra Transportu z dnia 19 marca 2007 r. w sprawie systemu
zarządzania bezpieczeństwem w transporcie kolejowym (Dz. U. Nr 60, poz. 407, z późn.
zm.), w oparciu o te regulacje każdy przewoźnik i zarządca tworzy własny system
8

zarządzania bezpieczeństwem. W związku z licznymi przypadkami rozbieżności
w regulacjach wewnętrznych wydawanych przez przewoźników kolejowych i zarządców,
omawiany przepis stanowi, iż przy opracowywaniu regulacji wewnętrznych stanowiących
podstawę systemu zarządzania bezpieczeństwem należy uwzględniać wytyczne i instrukcje
wydawane przez Prezesa UTK.
Art. 1 pkt 5 lit. a – w ostatnich latach na rynku kolejowym w Polsce stosowaną przez
niektórych przewoźników kolejowych praktyką jest korzystanie z usług maszynistów na
podstawie umów cywilnoprawnych, za pośrednictwem agencji zatrudnienia lub innych
przedsiębiorców wyspecjalizowanych w zapewnianiu personelu kolejowego. Na
występowanie takich przypadków wskazano m.in. w raportach Państwowej Komisji Badania
Wypadków Kolejowych oraz w wystąpieniach Związku Zawodowego Maszynistów
Kolejowych w Polsce. Mając na uwadze, iż w takich sytuacjach trudno stwierdzić, czy
maszynista przystępuje do wykonywania czynności na tym stanowisku z zachowaniem
wymaganego okresu nieprzerwanego odpoczynku, niezbędnego do bezpiecznego
prowadzenia pociągów, jak również z zapewnieniem odpowiedniego poziomu przygotowania
zawodowego, który powinien być stale monitorowany przez przewoźnika kolejowego
w ramach ustanowionego systemu zarządzania bezpieczeństwem, projektodawca, mając także
na względzie konieczność zapewnienia zgodności z prawem UE w tym zakresie (zob. uwagi
do art. 1 pkt 1 lit. a), zaproponował, aby działalność polegającą na zapewnieniu obsługi
maszynistów mogli wykonywać wyłącznie przewoźnicy kolejowi posiadający ważny
certyfikat bezpieczeństwa.
Art. 1 pkt 5 lit. b – mając na uwadze, że przepisy dyrektywy 2007/59/WE (art. 2 ust. 3 lit. d)
umożliwiają zwolnienie z obowiązku posiadania licencji i świadectwa maszynisty osób
prowadzących pojazdy kolejowe po torach zamkniętych, po których nie jest prowadzony ruch
kolejowy (np. w trakcie prac remontowych), projektodawca zaproponował rozszerzenie
katalogu przypadków, w których możliwe będzie prowadzenie pojazdu kolejowego bez
licencji i świadectwa maszynisty, oraz uregulowanie statusu wskazanej w zdaniu
poprzedzającym grupy prowadzących pojazdy kolejowe, w przepisach wydanych na
podstawie art. 22d.
Art. 1 pkt 6 – wprowadzenie uprawnienia dla Prezesa UTK do cofnięcia certyfikatów
bezpieczeństwa dla przewoźników kolejowych, którzy nie stosują się do wymagań
bezpieczeństwa określonych w instrukcjach i wytycznych wydawanych przez ten organ.
9

Art. 1 pkt 7 – projektowany przepis ma na celu upoważnienie ministra właściwego do spraw
transportu do określenia, w drodze rozporządzenia, wykazu instrukcji i wytycznych
wydawanych przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, których wprowadzenie do
stosowania jest niezbędne dla zapewnienia jednolitych warunków wykonywania działalności
na sieci kolejowej Rzeczypospolitej Polskiej przez przewoźników kolejowych i zarządców
infrastruktury kolejowej. Obecnie każdy przewoźnik kolejowy i zarządca infrastruktury
kolejowej jest obowiązany do opracowania przeciętnie od 13 do 36 wewnętrznych procedur
operacyjnych dostosowanych do specyfiki funkcjonowania określonego podmiotu,
regulujących techniczne zagadnienia związane z realizacją procesu przewozowego. Są to
głównie procedury dotyczące eksploatacji pojazdów kolejowych, ich podzespołów i urządzeń
istotnych dla bezpieczeństwa ruchu kolejowego. W ocenie projektodawcy minister właściwy
do spraw transportu powinien, w drodze rozporządzenia, określać wykaz instrukcji
i wytycznych wydawanych przez Prezesa UTK, mając na uwadze konieczność eliminowania
potencjalnych rozbieżności, które mogą negatywnie oddziaływać na poziom bezpieczeństwa
ruchu kolejowego w skali całej sieci kolejowej. Rozporządzenie wydane na podstawie
projektowanego upoważnienia ustawowego będzie podlegać zgłoszeniu Komisji Europejskiej
w trybie określonym dla krajowych przepisów bezpieczeństwa, zgodnie z art. 17a ust. 8
ustawy o transporcie kolejowym.
Art. 1 pkt 8 lit. a – zmiana wynikająca z wprowadzenia art. 1 pkt 1 (wskazanie, że Prezes
UTK jest organem właściwym do przywracania licencji maszynisty).
Art. 1 pkt 8 lit. b – zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego
2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach (Dz. U. poz. 184)
minimalna liczba godzin kształcenia zawodowego w zawodzie technik transportu kolejowego
obejmuje co najmniej 450 godzin nauczania w zakresie organizacji i prowadzenia ruchu
pociągów, a w zawodzie technik elektroenergetyk transportu szynowego – co najmniej
400 godzin nauczania w zakresie budowy i eksploatacji środków transportu szynowego.
Ramowy program szkolenia na licencję maszynisty określony w rozporządzeniu składa się
obecnie z 267 godzin szkolenia i zawiera ogólne treści dotyczące znajomości faktów, zasad,
procesów i pojęć wymaganych do wykonywania czynności na stanowisku maszynisty, ze
szczególnym uwzględnieniem zasad prowadzenia ruchu kolejowego i sygnalizacji, a także
budowy i eksploatacji pojazdów kolejowych. Ramowy program szkolenia jest zasadniczo
przeznaczony dla kandydatów na maszynistów nieposiadających wykształcenia
kierunkowego. Mając na uwadze powyższe uwarunkowania oraz konieczność wprowadzania
10