Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw

2

Prognoza demograficzna do 2030 r., przygotowana przez GUS, wskazuje na
istotne zmiany, jakie będą zachodzić w wielko ci i strukturze ludno ci Polski
w kolejnych dekadach. Prawdopodobnie trwający od kilkunastu lat spadek
urodzeń nie jest jeszcze procesem zakończonym i dotyczy w coraz większym
stopniu kolejnych roczników młodzieży. W najbliższych latach należy liczyć się
z dalszym spadkiem współczynnika dzietno ci do około 1,1 w 2010 r.; potem,
w latach 2010 – 2020, można oczekiwać niewielkiego wzrostu tego współczyn-
nika do warto ci około 1,2.
Kobiety coraz później będą podejmowały decyzję o macierzyństwie. Dzisiaj
mediana wieku rodzenia dzieci wynosi około 28 lat, w ciągu najbliższych kilku
lat wzro nie do 29 lat, a około 2025 r. przekroczy 30 lat.
W dalszym ciągu będzie następował spadek umieralno ci i wzrost przeciętnej
długo ci życia, jednak odrabianie zaległo ci w tej dziedzinie w stosunku do
krajów najbardziej rozwiniętych będzie następowało wolniej niż w ostatniej
dekadzie. Przeciętne trwanie życia wzro nie z 75,1 lat w 2006 r. (70,9 lat
mężczyźni; 79,6 lat kobiety) do 77,8 lat w 2015 r. (74,6 lat mężczyźni; 81,2 lat
kobiety) oraz do 80 lat w 2030 r. (77,6 lat mężczyźni; 83,3 lat kobiety).
Zgodnie z prognozą demograficzną GUS, liczba mieszkańców Polski
będzie maleć – zwiększać się będzie dystans między liczbą zgonów a liczbą
urodzeń – zjawisko to jest obserwowane w Polsce od niedawna, wcze niej
mieli my do czynienia z nadwyżką urodzeń nad liczbą zgonów i przyrostem
ludno ci. Spadek liczby ludno ci oraz niekorzystne zmiany w relacjach między
ludno cią w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym wystąpi:
–
o ile zostaną utrzymane założone trendy w poziomie współczynnika
dzietno ci,
– będzie postępowało dalsze odkładanie urodzeń przejawiające się
przesuwaniem
redniego wieku rodzenia w kierunku coraz starszych
roczników,
– w wyniku przedłużania się przeciętnego trwania życia.
Przy takim scenariuszu, do 2020 r. liczba ludno ci zmniejszy się o milion osób,
a w następnej dekadzie (lata 2020 – 2030) o kolejne półtora miliona. W 2030 r.

3

ludno ć Polski może osiągnąć liczbę ok. 35,7 mln. Ubytek ludno ci dotknie
przede wszystkim miasta, głównie z powodu mniejszej dzietno ci w miastach
niż na wsi, ale też na skutek nowego zjawiska, jakim jest przemieszczanie się
czę ci ludno ci miejskiej na tereny wiejskie na obrzeżach miast. W stosunku do
stanu obecnego przewiduje się, że do 2030 r. liczba ludno ci w miastach
zmniejszy się w sumie o 3 miliony osób, a na wsi wzro nie o ok. pół miliona.
Zmieni się także struktura wieku ludno ci. Według prognoz GUS, redni
wiek mieszkańca Polski, który wynosi obecnie 36,7 lat, wzro nie do 2030 r.
do 45,5 lat.
Zmieniać się będzie relacja między osobami w wieku produkcyjnym

(18 – 59/64 lata) i osobami w wieku poprodukcyjnym (60/65 lat i więcej). W
2012 r. na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadać będzie około 28 osób w
wieku poprodukcyjnym (w 2006 r. były to 24 osoby), a w 2030 r. już 46 osób.
Rosnąca liczba ludzi starszych i spadek liczby osób zdolnych do pracy oznacza
przede wszystkim rosnące obciążenie pracujących kosztami utrzymania
istniejących systemów socjalnych, w tym zwłaszcza systemów emerytalnych i
opieki zdrowotnej. Najbliższe lata trzeba wykorzystać do jak największej
mobilizacji zasobów ludzkich, tak aby rynek pracy mógł udźwignąć wyzwania
starzejącej się ludno ci.
Należy tutaj zauważyć, że wbrew prognozie od 2003 r. obserwujemy korzystne
zmiany w liczbie i natężeniu urodzeń (wzrost liczby oraz intensywno ci urodzeń,
zwłaszcza w rocznikach w wieku 25 – 29 lat i 30 – 35 lat). Wynika to głównie
z realizacji odłożonych urodzeń wyżowych roczników końca lat 70-tych oraz
początku lat 80-tych. Zmiany te są korzystniejsze niż zakładała aktualna
prognoza demograficzna i wymagają wsparcia odpowiednią polityką rodzinną.
Polacy chcą mieć więcej dzieci. Polki deklarują, że chciałyby mieć więcej dzieci.
Hipotetyczny wskaźnik dzietno ci, przy uwzględnieniu tych deklaracji, powinien
wynosić 2,33, a w przypadku aspiracji mężczyzn – 2,29. Jednakże chęci te nie
są realizowane. Badania opinii publicznej wskazują, że ponad połowa Polaków
nie zamierza mieć więcej dzieci.


4

Do najważniejszych powodów rezygnacji z dziecka i kolejnych dzieci należą:
– posiadanie
zaplanowanej liczby dzieci,
– stan zdrowia i wiek pytanej osoby lub jej/jego partnera/ki, brak stałego
partnera,
– wysokie koszty utrzymania dziecka,
– obawa o przyszło ć dzieci,
– partner lub partnerka nie chce mieć więcej dzieci.
Polacy jako główne przyczyny odraczania bądź rezygnacji z rodzicielstwa
wskazują:
– obawę kobiet przed utratą pracy,
– złe warunki mieszkaniowe młodych ludzi,
– brak wsparcia ze strony państwa, m.in. w dziedzinie edukacji, wychowania,
opieki medycznej,
– obawy przed obniżeniem się materialnego poziomu życia,
– chęć robienia kariery zawodowej przez kobiety,
– trudno ci z pogodzeniem obowiązków zawodowych i rodzinnych.
Celem ustawy jest złagodzenie niektórych z wymienionych powyżej przyczyn.
Kobiety wycofują się z rynku pracy na czas wychowania dzieci. W ród kobiet,
które decydują się na nie, szczególnie w wieku 25 – 29 lat, wyraźnie obserwuje
się tendencje do wycofania się z rynku pracy w pierwszych latach życia dziecka
i powrót do aktywno ci zawodowej po jego wej ciu w wiek przedszkolny.
Powrót nie jest łatwy z wielu powodów: dezaktualizacji kwalifikacji zawodowych,
utraty kontaktu z rynkiem pracy, obawy pracodawców przed zatrudnianiem
kobiet z dziećmi, postrzeganych jako mniej dyspozycyjne. Trudno ci ze
znalezieniem pracy zniechęcają do podjęcia decyzji o urodzeniu kolejnego
dziecka. W Polsce w 2006 r. pracowało 48,2 % kobiet ( rednia UE wynosiła
57,1 %), podczas gdy celem Strategii Lizbońskiej jest podniesienie do 2010 r.
odsetka kobiet pracujących do 60 %. Dlatego też ustawa zawiera rozwiązania

5

sprzyjające rodzicom w powrocie na rynek pracy, skierowane także do ich
pracodawców.
Wydatki na politykę rodzinną w Polsce należą do najniższych w Europie.
W efekcie rosnącego udziału wydatków sztywnych w budżecie państwa,
w latach 90-tych, a także na początku obecnego stulecia, zaczęto ograniczać
wydatki na inne obszary polityki społecznej, w tym na wiadczenia rodzinne.
Między innymi wprowadzono próg dochodowy przy dostępie do wiadczeń
rodzinnych, ograniczono długo ć urlopów macierzyńskich czy też podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe kobiet pozostających
na urlopach wychowawczych. Zmiany te nie sprzyjały możliwo ci łączenia
rodzicielstwa oraz aktywno ci zawodowej. W efekcie wydatki na
politykę
rodzinną w Polsce stanowią około 0,9 % PKB, podczas gdy w Unii Europejskiej
– przeciętnie 2,1 %.
Projekt ustawy zawiera propozycje zmian, które mają sprzyjać łączeniu pracy
zawodowej i życia rodzinnego, a także usunąć niektóre bariery dotyczące
zatrudnienia kobiet.
1. Zmiana zawarta w art. 1 pkt 1 i 2 projektu

W projekcie ustawy w art. 1 pkt 1 i 2 przewiduje się podział na obligatoryjną
i fakultatywną czę ć urlopu macierzyńskiego. Zamiarem projektodawcy jest
wprowadzenie możliwo ci podjęcia przez rodziców lub opiekunów dziecka
decyzji o pozostawaniu na urlopie macierzyńskim w wymiarze wyznaczonym
przez fakultatywną czę ć urlopu (docelowo 6/8 tygodni) i zobligowanie
pracodawcy do udzielenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego.

W zmianie zawartej w art. 1 pkt 1 projektu zakłada się wydłużenie urlopu
macierzyńskiego: do 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka
przy jednym porodzie oraz do 31 tygodni – w przypadku urodzenia więcej
niż jednego dziecka przy jednym porodzie. W projektowanej ustawie
rezygnuje się zatem z trzech progów urlopu macierzyńskiego (18, 20, 28
tygodni) na rzecz dwóch (20, 31 tygodni). Zostanie tym samym zrównany
wymiar urlopu macierzyńskiego dla przypadków pierwszego i każdego
następnego porodu (w przypadku urodzenia jednego dziecka). Wydłużenie

6

urlopu macierzyńskiego ma nastąpić jednorazowo, począwszy od dnia
1 stycznia 2009 r. Ta czę ć urlopu macierzyńskiego miałaby charakter
obligatoryjny.
Wyższy wymiar urlopu macierzyńskiego przysługiwałby także pracownicom
i pracownikom korzystającym z takiego urlopu w dniu wej cia w życie
ustawy (art. 10 projektu).
Zmiana zawarta w art. 1 pkt 2 projektu polega na dodaniu art. 1821
i art. 1822, wprowadzających dodatkowy urlop macierzyński. Wymiar
dodatkowego urlopu macierzyńskiego byłby wprowadzony począwszy od
dnia 1 stycznia 2010 r. i etapowo podwyższany, w taki sposób, aby od dnia
1 stycznia 2014 r. pracownikowi przysługiwał dodatkowy urlop macierzyński
w wymiarze: do 6 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy
jednym porodzie, do 8 tygodni – w przypadku urodzenia więcej niż jednego
dziecka przy jednym porodzie.

W okresie przej ciowym, tj. w latach 2010 – 2013, wymiar dodatkowego
urlopu macierzyńskiego wynosiłby, zgodnie z art. 11 ust. 2 i 3 projektu:
a) w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie:
– w 2010 r. i 2011 r. – do 2 tygodni,
– w 2012 r. i 2013 r. – do 4 tygodni,
b)

w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym
porodzie:
– w 2010 r. i 2011 r. – do 3 tygodni,
– w 2012 r. i 2013 r. – do 6 tygodni.
Dodatkowy urlop macierzyński byłby udzielany bezpo rednio po
wykorzystaniu obligatoryjnej czę ci urlopu macierzyńskiego, na pisemny
wniosek pracownicy. Dodatkowo wprowadza się możliwo ć łączenia – na
żądanie pracownika – fakultatywnej czę ci urlopu (dodatkowego urlopu)
z pracą w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy,
przy zachowaniu prawa do zasiłku macierzyńskiego i wynagrodzenia za
pracę w czę ciach odpowiadających proporcji wymiaru czasu pracy i czasu