Poselski projekt ustawy o mediach publicznych

 
2
- wprowadziły do swego ustawodawstwa, tam gdzie nie zostało to dotychczas zrobione,
przepisy dotyczące misji mediów publicznych, odnoszące się w szczególności do nowych
usług komunikacyjnych, dla umożliwienia mediom publicznym pełnego wykorzystania ich
potencjału, między innymi poprzez stosowanie nowych technologii interaktywnych;
- zagwarantowały mediom publicznym, poprzez zabezpieczenie odpowiedniego finansowania
i ram instytucjonalnych, warunki niezbędne do pełnienia w sposób przejrzysty i
odpowiedzialny, funkcji powierzonej im przez państwa członkowskie w nowym środowisku
cyfrowym,
- zapewniły mediom publicznym możliwość skutecznego reagowania na wyzwania


społeczeństwa informacyjnego, przy równoczesnym respektowaniu dualnej, publiczno-
prywatnej struktury europejskiego pejzażu elektronicznych mediów i uwzględnianiu spraw
rynku i konkurencji;
- zapewniły powszechny dostęp do mediów publicznych wszystkim jednostkom i grupom
społecznym, w tym mniejszościom i osobom niepełnosprawnym oraz upośledzonym,
wykorzystując do tego różne środki techniczne.

Wśród warunków potrzebnych dla pełnienia przez media misji publicznej w społeczeństwie
informacyjnym wspomniane Zalecenia wymieniają m.in.:

1. Warunki prawne
Państwa członkowskie powinny tworzyć jasne ramy prawne dla rozwoju mediów
publicznych i realizacji ich misji. Powinny one wprowadzić do ustawodawstwa przepisy,
umożliwiające mediom publicznym wykonywanie, w możliwie najbardziej skuteczny sposób,
ich szczególnych funkcji w społeczeństwie informacyjnym, a zwłaszcza pozwalające tym
mediom na wprowadzanie nowych usług komunikacyjnych.
Państwa członkowskie powinny – w razie potrzeby z udziałem mediów publicznych - znaleźć
odpowiednie rozwiązania zgodne z ich tradycjami prawnymi umożliwiające pogodzenie
potrzeby jasnej definicji misji publicznej z potrzebą respektowania niezależności redakcyjnej
i autonomii programowej, oraz szybkie i elastyczne przystosowanie działalności służby
publicznej do zachodzących zmian.

2. Warunki techniczne

Państwa członkowskie powinny zapewnić mediom publicznym środki techniczne, niezbędne
dla realizacji ich zadań w społeczeństwie informacyjnym. Rozwijanie gamy nowych usług
umożliwi mediom publicznym dotarcie do większej liczby gospodarstw domowych, większą
produkcję programów o wysokiej jakości, spełnianie oczekiwań odbiorców i nadążanie za
rozwojem środowiska cyfrowego. Media publiczne powinny odgrywać aktywną rolę w
technologicznej innowacyjności elektronicznych mediów, jak również w procesie
przechodzenia od technologii analogowych do cyfrowych.

3. Warunki finansowe

Państwa członkowskie powinny zapewnić mediom publicznym odpowiednie środki
finansowe, umożliwiające im wypełnianie ich zadań misyjnych w społeczeństwie
informacyjnym. Tradycyjne modele finansowania, oparte na takich źródłach jak opłaty
abonamentowe, dotacje z budżetu państwa i reklama, zachowują znaczenie w nowych
warunkach.

 
3
Biorąc pod uwagę rozwój nowych technologii, państwa członkowskie mogą rozważać
korzystanie przez media publiczne z dodatkowych źródeł finansowania, z uwzględnieniem
wymogów rynku i ochrony konkurencji. W szczególności, w przypadku usług
spersonalizowanych, państwa członkowskie mogą rozważać zezwolenie mediom publicznym
na pobieranie opłat za te usługi. Państwa członkowskie mogą również wykorzystywać
inicjatywy społeczne i środowiskowe na rzecz tworzenia i finansowania nowych form
mediów publicznych. Rozwiązania te nie mogą jednak naruszać zasady uniwersalności
mediów publicznych, ani prowadzić do dyskryminacji różnych grup społecznych.
Wprowadzając nowe systemy finansowania, państwa członkowskie powinny zwracać
należną uwagę na zapewnienie, by program i zawartość służyły interesowi publicznemu i
interesowi wspólnemu.

4. Warunki organizacyjne

Państwa członkowskie powinny tworzyć dla mediów publicznych warunki organizacyjne,
które stanowią najwłaściwsze zaplecze dla pełnienia misji publicznej w środowisku
cyfrowym. Powinny przy tym zwracać właściwą uwagę na gwarancje niezależności
redakcyjnej i autonomii instytucjonalnej mediów publicznych oraz na specyfikę krajowych
systemów medialnych, jak również na zmiany organizacyjne, konieczne dla wykorzystywania
nowych sposobów produkcji i dystrybucji w środowisku cyfrowym.

Państwa członkowskie powinny zapewnić mediom publicznym takie ramy organizacyjne, aby
media te mogły skutecznie funkcjonować w nowym środowisku cyfrowym, realizować
rozszerzone zadania misji publicznej i utrzymywać swą pozycję na wysoce skoncentrowanym
rynku.

Przy organizacji dystrybucji usług misji publicznej, państwa członkowskie powinny zapewnić
mediom publicznym możliwość współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi, takimi jak
media komercyjne, właściciele praw, producenci zawartości audiowizualnej, operatorzy
platform i dystrybutorzy zawartości audiowizualnej.

Uwzględniając powyższe, przedkładany projekt ustawy o mediach publicznych w
pierwszej kolejności buduje stabilne fundamenty niezależności mediów publicznych, m.in.
przez:

1) utworzenie niezależnych od instytucji politycznych organów społecznej kontroli
mediów publicznych, których członkowie bezpośrednio lub pośrednio reprezentują
społeczeństwo obywatelskie.
2) przyjęcie zasady, że kluczowe stanowiska w wspomnianych organach oraz w
organach zarządzających jednostek mediów publicznych są obsadzane w procedurze
otwartych konkursów, zdolnych wyłonić najlepszych kandydatów,

3) wprowadzenie klarownych oraz stabilnych zasad finansowania mediów publicznych,
tak gdy chodzi o wskazanie źródła pochodzenia służących temu celowi środków
finansowych, tj, pobieranej od osób fizycznych oraz podatników podatku
dochodowego od osób prawnych tzw. powszechnej opłaty audiowizualnej, jak i
sposobu ich przydzielania poszczególnym jednostkom mediów publicznych.

 
4
Wspomniana powszechna opłata audiowizualna, zastąpiłaby obecnie funkcjonujący,
niewydolny, a nadto kosztowny w zakresie poboru, system opłaty abonamentowej, należnej
od posiadaczy odbiorników radiowych oraz telewizyjnych.

Istotą misji mediów publicznych jest wypełnianie przez nie zadań w zakresie
medialnej służby publicznej. Dlatego w projekcie, w sposób jasny i wyczerpujący,
uregulowano tak podstawowe, jak i szczegółowe zagadnienia związane z realizacją przez
jednostki mediów publicznych medialnej służby publicznej, zgodnie ze standardami
współczesnego państwa demokratycznego.

Mając na uwadze charakter zadań jednostek mediów publicznych oraz istniejące
obecnie uwarunkowania ich realizacji w praktyce, w projekcie zakłada się radykalne zmiany
w zakresie formy organizacyjnej tych jednostek. Proponuje się mianowicie całkowite odejście
od formy spółki akcyjnej i zastosowanie w to miejsce powszechnie znanej konstrukcji
państwowej osoby prawnej, działającej na podstawie ustawy oraz opartego na niej statutu.
Tak więc istniejące obecnie spółki medialne, w szczególności Telewizja Polska – Spółka
Akcyjna oraz Polskie Radio – Spółka Akcyjna, zostałyby zastąpione przez państwowe osoby
prawne Telewizja Polska i Polskie Radio, natomiast decyzje co do dalszej przyszłości tych
podmiotów (wszystkich jednostek mediów publicznych w Polsce), znalazłyby się w
wyłącznej gestii organów społecznej kontroli mediów publicznych. System tych organów,
m.in. ze względu na sposób ich kreowania oraz tryb i zasady działania oraz finansowania,
stanowi gwarancję stabilnego funkcjonowania układu mediów publicznych w Polsce, w
sposób wolny od wpływów i nacisków ze strony władz publicznych oraz partii politycznych.

Gwarancję autonomii i niezależności jednostek mediów publicznych stanowić będą
nie tylko zasady i tryb ich tworzenia, ale również sposób zarządzania tymi jednostkami. W
tym zakresie projekt również proponuje radykalne zmiany, tj. kadencyjność dyrektorów
wszystkich jednostek mediów publicznych, którzy jako jednoosobowe organy kierują nimi i
reprezentują je na zewnątrz. Stanowiska dyrektorów byłyby przy tym obsadzane wyłącznie w
drodze konkursu, spośród kandydatów legitymujących się wysokimi kwalifikacjami,
zapewniającymi prawidłowe sprawowanie funkcji monokratycznego organu zarządzającego
jednostką mediów publicznych. Wprowadzenie jednoosobowych organów zarządzających
stworzy także w pełni przejrzyste zasady odpowiedzialności za działalność danej jednostki.

Przedstawione
powyżej rozwiązania o charakterze podstawowym, znalazły swoje
potwierdzenie oraz rozwinięcie w szeregu szczegółowych rozwiązaniach projektu ustawy o
mediach publicznych, omówionych poniżej w pkt. II. uzasadnienia.

II.
Systematyka przepisów ustawy

Obszerna materia regulacji ustawowej została ujęta w IX Działów, w których, po przepisach
wstępnych (Dział I), omówiona została kolejno problematyka organów społecznej kontroli
jednostek mediów publicznych (Dział II-V) organizacja, zasady działania i finansowania
jednostek mediów publicznych (Dział VI i VII) oraz zasady pobierania powszechnej opłaty
audiowizualnej (Dział VIII). W ostatnim dziale ustawy (Dział IX) zamieszczone zostały
zmiany w przepisach obowiązujących, będące konsekwencją rozwiązań proponowanych w
ustawie, oraz niezbędne przepisy przejściowe, dostosowujące i końcowe.

Omówienie podstawowych rozwiązań ustawy
 
5

Dział I. Przepisy wstępne - art. 1–2

W Dziale I określono najogólniej materię regulacji (art. 1) oraz zamieszczono (art. 2)
słowniczek terminów i pojęć używanych w ustawie. Słowniczek ten w wielu punktach
nawiązuje do terminów znanych i mających dość jasno zakreślony zakres znaczeniowy, jak
np. „audycja” (art. 2 pkt 2), czy „program” (art. 2 pkt 13).

W ustawie posłużono się także pojęciami nowymi lub terminologią używaną już
wprawdzie w specjalistycznym języku z dziedziny mediów, jednakże albo w ogóle
dotychczas nie występującą w języku prawnym (tekstach ustaw) albo też o nie dość
precyzyjnym zakresie znaczeniowym. W każdym z tych przypadków niezbędne było ich
zdefiniowanie.

Przykładem pierwszej ze wspomnianych grup terminów, które wymagały
zdefiniowania ich w słowniczku niejako od podstaw, jest fundamentalne dla całej ustawy
pojęcie „medialnej służby publicznej” (art. 2 pkt 7), czy pojęcie „nowych mediów’ (art. 2 pkt
10). Przykładem drugiej grupy pojęć są m.in. pojęcia „mediów obywatelskich” (art. 2 pkt 8),
„produkcji niezależnej” (art. 2 pkt 12) czy różnych rodzajów reklam (art. 2 pkt 19-22).
Zdefiniowano także terminy o swoiście „technicznym” charakterze, jak np. „audiodeskrypcja”
czy „treść” (art. 2 pkt 23).

Dział II. Organy społecznej kontroli jednostek mediów publicznych – art. 3-10

W Dziale II. ustawy, w pierwszej kolejności (Rozdział 1 art. 3) określono organy, których
zadaniem będzie sprawowanie społecznej kontroli nad działalnością jednostek mediów
publicznych. Są to organy nowe, nie mające w istocie, jak dotychczas, żadnego odpowiednika
w obowiązującym systemie prawnym. Organami tymi są:

1) Komitet Mediów Publicznych w zakresie reprezentacji społeczeństwa obywatelskiego i
jego interesów wobec mediów publicznych, zwany dalej „Komitetem”,

2) Rada Mediów Publicznych w zakresie wypełniania przez jednostki mediów
publicznych zadań medialnej służby publicznej,

3) Fundusz Mediów Publicznych w zakresie wspierania produkcji programów i treści
realizujących medialna służbę publiczną, .

Szczegółowe zasady ich tworzenia, zakres zadań i kompetencji oraz tryb funkcjonowania
uregulowano, w odniesieniu do każdego z tych organów w dalszej części projektu ustawy (w
odrębnych Działach III-V). Natomiast w kolejnych rozdziałach omawianego Działu II ustawy
uregulowano szereg zagadnień wspólnych dla wszystkich wspomnianych organów, a w
szczególności konkursowy tryb obsady stanowisk i ściśle związane z tym kwestie wymagań
kwalifikacyjnych osób uczestniczących w takich konkursach (Rozdział 2) oraz inne
zagadnienia związane z członkostwem w tych organach.


W odniesieniu do ogólnych wymagań kwalifikacyjnych w art. 4 projektu przyjęto
m.in. zasadę, że członkiem organów społecznej kontroli jednostek mediów publicznych mogą
być jedynie osoby mogące w pełnym zakresie uczestniczyć w życiu publicznym (stąd wymóg
obywatelstwa polskiego, pełnej zdolności do czynności prawnych i korzystania z pełni praw
 
6
publicznych) niekarane oraz wyróżniające się autorytetem, wiedzą i doświadczeniem w
dziedzinie mediów, kultury, edukacji lub w działalności na rzecz społeczeństwa
obywatelskiego, a w odniesieniu do stanowisk związanych z gospodarowaniem środkami
publicznymi, kwalifikacjami i doświadczeniem zawodowym w tej dziedzinie.

W dążeniu do obsady stanowisk przez osoby o możliwie jak najwyższych
kwalifikacjach i umiejętnościach oraz doświadczeniu zawodowym przydatnym dla pełnienia
określonej funkcji, przewidziano także możliwość wprowadzenia, przez organ prowadzący
konkurs, dodatkowych wymagań kwalifikacyjnych wobec kandydatów, a w szczególności
dotyczących wykształcenia, stażu pracy, osiągnięć i doświadczeń zawodowych, kompetencji i
predyspozycji kierowniczych, znajomości języków obcych, jak również przygotowania przez
kandydata prezentacji jego zamierzeń na stanowisku, o które kandydat się ubiega.

Przyjęto także, że utrata wymaganych kwalifikacji przez osobę pełniącą funkcję
członka danego organu, skutkuje wygaśnięciem tego członkostwa (art. 9 ust. 1 pkt 3).

Omówione wymagania znajdą także zastosowanie m.in. do dyrektorów jednostek
mediów publicznych i ich zastępców (art. 4 ust. 2).

Wprowadzono jednocześnie (art. 4 ust. 4 i 5) generalnie ujęte zakazy łączenia
członkostwa we władzach organów społecznej kontroli mediów publicznych z zatrudnieniem
w jednostce mediów publicznych, administracji publicznej oraz z pełnieniem wyboru lub
powołania funkcji publicznej w organach władzy publicznej, a ponadto z zatrudnieniem w
instytucjach kultury oraz podmiotach wykonujących działalność gospodarczą w zakresie
produkcji programów audiowizualnych. Zakazy te mają na celu zapewnienie niczym
nieskrępowanego wykonywania mandatu w omawianych organach, wolnego od
jakichkolwiek bezpośrednich wpływów władz publicznych. Wykluczone będzie tu także
prowadzenie przez osoby pełniące funkcje we władzach organów społecznej kontroli mediów
działalności gospodarczej w dziedzinie produkcji medialnej, a także bezpośrednie związki
takich osób z podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w zakresie produkcji
programów audiowizualnych. Sankcją za naruszenie wspomnianych zakazów będzie
wykluczenie ze składu organu albo odwołanie z zajmowanego stanowiska (art. 9 ust. 1 pkt 4).

Zwrócić należy także uwagę na regulację zawartą w przepisie art. 9 ust. 1 pkt 4,
zgodnie z którym wyłącza się lub odwołuje ze składu organu członka, który sprzeniewierzył
się zasadom bezstronności lub zasadom medialnej służby publicznej. Przepis tej treści ma na
celu zapobieganie naruszaniu w praktyce działalności właściwych organów zasad
sprawowania medialnej służby publicznej, przez sankcjonowanie takich zachowań
pozbawieniem członkostwa w organie.

Konkursowy tryb obsady stanowisk przyjęto w projekcie w odniesieniu do
członkostwa w Radzie Mediów Publicznych, Dyrektora Biura Funduszu Mediów Publicznych
oraz dyrektorów wszystkich jednostek mediów publicznych (art. 5 ust. 1).

Nie znaczy to, że pozostałe organy społecznej kontroli jednostek mediów publicznych,
które nie podlegają obsadzie w drodze otwartego konkursu, są tworzone w sposób dowolny.
Przeciwnie, projekt proponuje w tym zakresie szczególne rozwiązania, mające na celu m.in.
swoiste „uspołecznienie” procesu kreacji składu osobowego tychże organów i
zagwarantowanie ich społecznej i środowiskowej reprezentatywności (o czym niżej).