Rządowy projekt ustawy o zalegalizowaniu pobytu niektórych cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i ustawy o cudzoziemcach

brzmienie budziło wątpliwości interpretacyjne tej natury, że jedynie zmiana tych przepisów
pozwoli na właściwe stosowanie zawartych w nich norm prawnych.
Dotychczasowe doświadczenia, w tym również organizacji pozarządowych, wskazują,
że pomoc udzielana cudzoziemcom ubiegającym się o nadanie statusu uchodźcy na podstawie
obowiązujących przepisów ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej niejednokrotnie jest niewystarczająca. Mając na względzie sytuację
tych cudzoziemców, w świetle dotychczasowej praktyki zaistniała potrzeba wprowadzenia
regulacji, które poprawią poziom udzielanej cudzoziemcom pomocy i zwiększą dostępność
świadczeń dla cudzoziemców. Jednocześnie należało wprowadzić takie rozwiązania, które
uniemożliwią nadużywanie przez cudzoziemców pomocy udzielanej w trakcie postępowania
w sprawie nadania statusu uchodźcy, a tym samym uniemożliwią niepotrzebne obciążenie
Skarbu Państwa.
Doprecyzowania wymagały przepisy regulujące postępowanie w sprawie nadania
statusu uchodźcy w celu usprawnienia tego postępowania oraz usunięcia wątpliwości
powstałych w trakcie stosowania ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, zgłaszanych zarówno przez organy administracji publicznej, jak
i organizacje pozarządowe. Konieczne były również zmiany organizacyjne związane
z odebraniem organom Policji kompetencji w zakresie zatrzymania cudzoziemca oraz
umieszczenia go w strzeżonym ośrodku lub areszcie w celu wydalenia, jak również
przedłużaniem pobytu w takim ośrodku lub areszcie i przyznaniem wyłącznych kompetencji
w tym zakresie organom Straży Granicznej. Pozwoli to na przejrzyste i niebudzące żadnych
wątpliwości wskazanie właściwości odpowiednich organów do występowania z wnioskiem
do sądu o umieszczenie cudzoziemca w strzeżonym ośrodku (lub zastosowania wobec niego
aresztu w celu wydalenia), a w szczególności do występowania z wnioskiem o przedłużenie
pobytu cudzoziemca w obiektach detencyjnych administrowanych przez Straż Graniczną.
Proponuje się również zmiany w zakresie wydawania decyzji o przekazaniu
i o umorzeniu postępowania w przypadku istnienia okoliczności uzasadniających przekazanie
cudzoziemca na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 343/2003. W świetle
obowiązujących przepisów, jeżeli w toku postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy
zachodzą okoliczności uzasadniające przekazanie cudzoziemca lub osoby, w imieniu której
on występuje, innemu państwu członkowskiemu, odpowiedzialnemu za rozpatrzenie wniosku
o nadanie statusu uchodźcy na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 343/2003 to
na organie prowadzącym postępowanie ciąży obowiązek wydania decyzji o ich przekazaniu

11
i o umorzeniu postępowania. Takie brzmienie przepisu sugeruje swoisty automatyzm
działania organu, w sytuacji gdy zachodzą okoliczności uzasadniające przekazanie
cudzoziemca lub osoby, w imieniu której on występuje, innemu państwu członkowskiemu.
W tym miejscu należy podkreślić, że aby przekazanie mogło dojść do skutku, oprócz istnienia
okoliczności uzasadniających przekazanie, konieczne jest wyrażenie zgody przez dane
państwo członkowskie na przejęcie odpowiedzialności za rozpatrzenie wniosku o nadanie
statusu uchodźcy, a w niektórych sytuacjach wyrażenie zgody członka rodziny
przebywającego w tym państwie. Może zatem mieć miejsce taka sytuacja, że pomimo
istnienia okoliczności uzasadniających przekazanie cudzoziemca innemu państwu
członkowskiemu na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 343/2003, nie dojdzie do
porozumienia między Rzeczpospolitą Polską a innym państwem członkowskim w zakresie
przejęcia odpowiedzialności za rozpatrzenie wniosku o nadanie statusu uchodźcy. Konieczne
wówczas będzie przeprowadzenie postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy
i wydanie decyzji merytorycznej. Zasadne jest w związku z tym wprowadzenie uregulowania,
zgodnie z którym decyzja o przekazaniu wnioskodawcy lub osoby, w imieniu której on
występuje, innemu państwu członkowskiemu, odpowiedzialnemu za rozpatrzenie wniosku
o nadanie statusu uchodźcy na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 343/2003
i o umorzeniu postępowania była wydawana tylko wówczas, gdy państwo członkowskie
zgadza się na przejęcie tych osób.
Z doświadczeń zebranych w trakcie obowiązywania ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r.
o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wynika, że brak
regulacji nakładającej na cudzoziemca wnioskującego o nadanie statusu uchodźcy obowiązek
stawienia się, w określonym przepisami czasie, w ośrodku dla cudzoziemców prowadzonym
przez Szefa Urzędu, skutkuje znacznym utrudnieniem w prowadzeniu postępowania
(trudności z doręczaniem pism, przeprowadzeniem przesłuchania), przedłużaniem czasu jego
trwania, a także dezorganizuje system udzielania świadczeń socjalnych i opieki medycznej.
W związku z powyższym proponuje się wprowadzenie takiego obowiązku (podobne
rozwiązanie funkcjonuje w Czechach), przy czym za realny termin jego wypełnienia przyjęto
2 dni od dnia przyjęcia wniosku przez organ przyjmujący wniosek.
W wyniku wprowadzenia obowiązku stawienia się cudzoziemca w ośrodku po
przyjęciu wniosku, proponuje się uzupełnienie zakresu czynności organu przyjmującego
wniosek o nadanie statusu uchodźcy o informowanie wnioskodawcy o adresie ośrodka,
w którym musi się on stawić.

12
Z projektowanym obowiązkiem stawienia się cudzoziemca w ośrodku łączy się także
propozycja uzupełnienia przesłanek umorzenia postępowania w sprawie nadania statusu
uchodźcy. Zgodnie z obowiązującymi przepisami umorzenie postępowania w sprawie
o nadanie statusu uchodźcy może nastąpić w przypadku, gdy cudzoziemiec opuścił ośrodek
dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy na okres dłuższy niż 7 dni
bez usprawiedliwionej przyczyny. Przepis ten może mieć zastosowanie tylko w odniesieniu
do cudzoziemców, którzy przebywali w ośrodku, a następnie go opuścili. Przepisy ustawy
o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie przewidują
w chwili obecnej umorzenia postępowania z powodu niestawienia się (w ogóle) cudzoziemca
do ośrodka.
Za konieczne uznano również wskazanie okresu ważności zaświadczenia wydawanego
cudzoziemcowi ubiegającemu się o nadanie statusu uchodźcy, jeżeli po upływie 6 miesięcy
od dnia złożenia wniosku o nadanie statusu uchodźcy nie została wydana decyzja w pierwszej
instancji i przyczyna niewydania decyzji w tym terminie nie leży po stronie cudzoziemca
(tj. do dnia, w którym decyzja w sprawie o nadanie statusu uchodźcy stanie się ostateczna).
Dodatkowo proponuje się zmianę treści tego zaświadczenia poprzez niewskazywanie
przewidywanego terminu zakończenia postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy.
Ma to przede wszystkim na celu usunięcie wątpliwości interpretacyjnych dotyczących
możliwości podejmowania czy też kontynuowania legalnego zatrudnienia przez cudzoziemca
ubiegającego się o nadanie statusu uchodźcy lub jego małżonka, w sytuacji gdy:
1) nadal nie została wydana decyzja w pierwszej instancji przez Szefa Urzędu do Spraw
Cudzoziemców, a termin przewidywanego zakończenia postępowania o nadanie statusu
uchodźcy wskazany w zaświadczeniu już upłynął lub
2) po wydaniu decyzji w pierwszej instancji po upływie 6 miesięcy toczy się w jego sprawie
postępowanie odwoławcze przed organem drugiej instancji.
Sformułowanie „przewidywany termin zakończenia postępowania w sprawie nadania statusu
uchodźcy” jest jedynie terminem orientacyjnym, który często w praktyce bywa przekraczany.
Bywają także takie sytuacje, w których organ rozpatrujący wniosek o nadanie statusu
uchodźcy po przekroczeniu sześciomiesięcznego terminu, wyznacza przewidywany termin
zakończenia sprawy i z różnych przyczyn nie dotrzymuje go, wyznaczając jednocześnie
kolejny termin. Ponadto wprowadzenie rozwiązania polegającego na tym, że zaświadczenie
jest ważne do dnia, w którym decyzja w sprawie o nadanie statusu uchodźcy stanie się
ostateczna, tj. także w trakcie procedury odwoławczej, ma na celu wsparcie procesu

13
integracyjnego uchodźców, którzy poprzez podjęcie pracy w Polsce łatwiej i szybciej
integrują się w naszym kraju. Integracja ekonomiczna jest podstawowym wymiarem procesu
integracji, który pozwala i zachęca cudzoziemca do integracji w pozostałych wymiarach:
społecznym, politycznym czy kulturowym.
Za niezbędne uznano również wprowadzenie rozwiązania polegającego
na nieorzekaniu o wydaleniu w decyzji o odmowie nadania statusu uchodźcy, jeżeli
cudzoziemiec jest już obowiązany do opuszczenia terytorium RP na podstawie decyzji
o wydaleniu, która nie została wykonana. Stosownie do obowiązujących przepisów, w decyzji
odmawiającej nadania statusu uchodźcy cudzoziemcowi lub osobie, w imieniu której ona
występuje, orzeka się również o ich wydaleniu, jeżeli nie istnieją okoliczności uzasadniające
udzielenie ochrony uzupełniającej albo zgody na pobyt tolerowany. Jedyny wyjątek, jaki
przewiduje ustawa w obowiązku zamieszczania takiego orzeczenia, jest obecnie przypadek,
w którym cudzoziemiec jest już obowiązany do opuszczenia terytorium Polski na podstawie
decyzji o wydaleniu, której wykonanie zostało wstrzymane w związku ze wszczęciem
postępowania o nadanie statusu uchodźcy bądź złożeniem przez cudzoziemca kolejnego
wniosku o nadanie statusu uchodźcy. Wstrzymanie decyzji o wydaleniu w związku
z wszczęciem postępowania o nadanie statusu uchodźcy następuje z mocy prawa. Natomiast
gdy cudzoziemiec złożył kolejny wniosek o nadanie statusu uchodźcy, Szef Urzędu do Spraw
Cudzoziemców może wstrzymać wykonanie decyzji o wydaleniu, jeżeli przemawia za tym
słuszny interes strony, nie jest to sprzeczne z interesem społecznym i złożenie kolejnego
wniosku nie nastąpiło w celu opóźnienia wydania decyzji o wydaleniu czy też opóźnienia lub
zakłócenia wykonania takiej decyzji. W takim przypadku cudzoziemiec musi wystąpić
z wnioskiem o wstrzymanie wykonania decyzji o wydaleniu.
Wprowadzenie rozwiązania polegającego na nieorzekaniu o wydaleniu w decyzji
o
odmowie nadania statusu uchodźcy, jeżeli cudzoziemiec jest już obowiązany do
opuszczenia terytorium RP na podstawie decyzji o wydaleniu, która nie została wykonana,
pociąga za sobą konieczność dokonania zmian w tym zakresie w innych przepisach.
Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym, małoletniego bez opieki, wobec którego
w decyzji o odmowie nadania statusu uchodźcy orzeczono o wydaleniu, pozostawia się
w placówce opiekuńczo-wychowawczej do czasu przekazania go organom lub organizacjom
kraju pochodzenia, do których zadań statutowych należą sprawy małoletnich. Poza regulacją
tak brzmiącego przepisu pozostają przypadki, gdy w decyzji o odmowie nadania statusu
uchodźcy nie orzeka się o wydaleniu. Jest oczywiste, że bez względu na to, czy małoletni po

14
zakończeniu postępowania o nadanie statusu uchodźcy będzie podlegał wydaleniu z mocy
orzeczenia zawartego w decyzji kończącej to postępowanie, czy też na podstawie
wcześniejszej decyzji o wydaleniu, jego pozycja nie powinna się różnić. W obu przypadkach
powinien pozostawać w placówce opiekuńczo-wychowawczej do czasu przekazania
go organom lub organizacjom kraju pochodzenia. Zmieniona norma prawna powinna objąć
wszystkie te sytuacje.
Z doświadczeń związanych z wydaleniami cudzoziemców po zakończeniu
postępowania o nadanie statusu uchodźcy wynika potrzeba uregulowania kwestii ponoszenia
kosztów takich wydaleń. Ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej nie zawiera wyraźnych regulacji w tej materii a w zakresie
orzekania o wydaleniu odsyła jedynie do przepisów ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r.
o cudzoziemcach, dotyczących postępowania w sprawie wydalenia. Rozważając zasadność
przyjęcia do cudzoziemców podlegających wydaleniu po zakończeniu postępowania
uchodźczego, rozwiązań stosowanych do orzekania o kosztach wydalenia na podstawie
ustawy o cudzoziemcach, uznano, że nie przyniosą one pożądanych efektów. Należy
zauważyć, że egzekucja należności z tytułu kosztów wydalenia od tej grupy cudzoziemców
jest czysto iluzoryczna, skoro ze względu na ich trudną sytuację materialną po opuszczeniu
kraju pochodzenia państwo udziela im pomocy socjalnej i opłaca świadczenia medyczne na
zasadach określonych w ustawie. Dlatego też proponuje się, aby to z ustawy o udzielaniu
cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wynikała zasada, zgodnie
z którą koszty wydalenia cudzoziemca są finansowane z budżetu państwa z części, której
dysponentem jest minister właściwy do spraw wewnętrznych. Nierealnym byłoby założenie,
że cudzoziemiec ubiegający się o nadanie statusu uchodźcy w Polsce i korzystający na tej
podstawie z pomocy udzielanej przez państwo polskie będzie w stanie pokryć koszty swojego
wydalenia w przypadku zakończenia postępowania orzeczeniem o wydaleniu.
W celu usunięcia wątpliwości interpretacyjnych proponuje się zmianę redakcji
przepisu, zgodnie z którym zatrzymania można dokonać w przypadku, gdy wnioskodawca lub
osoba, w imieniu której wnioskodawca występuje, nielegalnie przekroczyli lub usiłowali
przekroczyć granicę, chyba że przybyli bezpośrednio z terytorium, na którym istnieją
okoliczności uzasadniające ich obawę przed prześladowaniem w rozumieniu art. 13 lub
doznaniem poważnej krzywdy w rozumieniu art. 15, i wjechali na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej lub przebywają na tym terytorium bez zezwolenia, pod warunkiem
że wniosek o nadanie statusu uchodźcy zostanie złożony niezwłocznie i przedstawione będą

15