Rządowy projekt ustawy o zalegalizowaniu pobytu niektórych cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i ustawy o cudzoziemcach

wiarygodne przyczyny nielegalnego wjazdu lub pobytu. Za zasadne uznano zmianę tego
przepisu, tak aby wynikało z niego, że nie jest możliwe zatrzymanie cudzoziemców, którzy
przybyli bezpośrednio z terytorium, na którym ich życiu lub wolności zagrażało
niebezpieczeństwo prześladowania lub ryzyko wyrządzenia poważnej krzywdy, przedstawili
wiarygodne przyczyny nielegalnego wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
i wniosek o nadanie statusu uchodźcy złożyli niezwłocznie po przekroczeniu granicy.
Za uzasadnione uznano również dokonanie zmian w zakresie przepisów określających
tryb umieszczania cudzoziemca ubiegającego się o nadanie statusu uchodźcy w strzeżonym
ośrodku lub areszcie w celu wydalenia oraz przedłużania pobytu w takim ośrodku lub
areszcie. Obecne brzmienie przepisów rozdziału 6 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom
ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej budzi szereg wątpliwości w zakresie
ustalenia właściwości organów do występowania z wnioskiem do sądu o umieszczenie
cudzoziemca w strzeżonym ośrodku (lub zastosowania wobec niego aresztu w celu
wydalenia), a także występowania z wnioskiem o przedłużenie pobytu cudzoziemca
w obiektach detencyjnych administrowanych przez Straż Graniczną.
W obecnie obowiązującym stanie prawnym Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców
może wystąpić do Straży Granicznej lub Policji z wnioskiem o zatrzymanie cudzoziemca
ubiegającego się o nadanie statusu uchodźcy lub osoby, w imieniu której cudzoziemiec ten
występuje, w przypadku gdy ich zachowanie zagraża bezpieczeństwu, zdrowiu lub życiu
innych cudzoziemców przebywających w ośrodku dla cudzoziemców ubiegających się
o nadanie statusu uchodźcy lub pracownikom ośrodka. Zgodnie z art. 87 ust. 3 ww. ustawy
zatrzymania cudzoziemca w powyższym przypadku dokonuje, na wniosek Szefa Urzędu do
Spraw Cudzoziemców, Straż Graniczna lub Policja, ale to Szef Urzędu do Spraw
Cudzoziemców występuje do sądu z wnioskiem o umieszczenie ww. cudzoziemca
w strzeżonym ośrodku lub areszcie w celu wydalenia. Dotychczasowa praktyka stosowania
tych przepisów pokazała, że taki mechanizm współdziałania organów nie jest wystarczająco
sprawny i szybki. Właściwszym rozwiązaniem organizacyjnym jest, aby organy, które
dokonały zatrzymania cudzoziemca, występowały też z wnioskiem do sądu o umieszczenie
go w strzeżonym ośrodku lub zastosowania wobec niego aresztu w celu wydalenia.
Ponadto proponuje się, aby zatrzymanie przez Straż Graniczną cudzoziemca w razie
uzasadnionego podejrzenia o możliwości nadużycia postępowania w sprawie nadania statusu
uchodźcy następowało na wniosek Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Wprowadzenie
takiego trybu postępowania wynika z tego, że to Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców, jako

16
organ właściwy w sprawach nadawania statusu uchodźcy, rozpatrując wniosek i mając wgląd
do akt danego postępowania, może ocenić, czy wniosek wskazuje na okoliczności
usprawiedliwiające rozpatrywanie go w kierunku nadania statusu uchodźcy lub udzielenia
ochrony uzupełniającej, czy też został złożony tylko i wyłącznie w celu uchylenia się od
wykonania decyzji o wydaleniu. Naturalnie przesłanka ta podlega sprawdzeniu
w postępowaniu przed sądem, który decyduje o umieszczeniu cudzoziemca w strzeżonym
ośrodku lub areszcie w celu wydalenia.
Kolejna zmiana ma polegać na odebraniu organom Policji kompetencji w zakresie
zatrzymania cudzoziemca oraz umieszczenia go w strzeżonym ośrodku lub areszcie w celu
wydalenia w postępowaniu w sprawie nadania statusu uchodźcy. Zgodnie z aktualnym stanem
prawnym rola Policji w zakresie uregulowanym przepisami ustawy o udzielaniu
cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ogranicza się do przypadków
zatrzymywania cudzoziemców, którzy złożyli już wniosek o nadanie statusu uchodźcy
w Rzeczypospolitej Polskiej, lub osób, w imieniu których cudzoziemiec występuje, oraz
ewentualnego przedłużania pobytu w strzeżonym ośrodku lub areszcie w celu wydalenia,
jeżeli takowy środek w stosunku do cudzoziemców zastosowano. Należy jednak zauważyć, że
w większości przypadków – co do zasady – cudzoziemcy zatrzymywani są przez Straż
Graniczną z chwilą składania wniosku, z uwagi na fakt, iż to do kompetencji (tylko
i wyłącznie) właściwych organów Straży Granicznej należy przyjmowanie wniosków
o nadanie statusu uchodźcy – zarówno na granicy, jak i na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej.
Ponadto – zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej – to organ przyjmujący wniosek o nadanie statusu
uchodźcy w Rzeczypospolitej Polskiej wykonuje szereg czynności dotyczących cudzoziemca
(ustala tożsamość wnioskodawcy i osoby, w imieniu której wnioskodawca występuje,
fotografuje wnioskodawcę i osobę, w imieniu której wnioskodawca występuje, oraz pobiera
od nich odciski linii papilarnych), a także uzyskuje informacje dotyczące kraju pochodzenia,
wiz lub zezwoleń na pobyt wydanych wnioskodawcy i
osobie, w imieniu której
wnioskodawca występuje, przez organy innych państw, trasy przejazdu do granicy i miejsca
przekroczenia granicy, ubiegania się przez wnioskodawcę lub członka jego rodziny o nadanie
statusu uchodźcy w innym państwie, imienia i nazwiska, daty i miejsca urodzenia, adresu
miejsca zamieszkania i stopnia pokrewieństwa członka rodziny wnioskodawcy, który
przebywa na terytorium innego państwa członkowskiego. Organ przyjmujący wniosek ustala

17
także, czy wnioskodawca i osoba, w imieniu której wnioskodawca występuje, posiadają
dokumenty uprawniające do przekroczenia granicy lub czy przebywają na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej legalnie oraz wykonują pozostałe czynności związane z faktem
złożenia przez cudzoziemca wniosku (np. wydanie tymczasowego zaświadczenia tożsamości
cudzoziemca, ewentualne przeprowadzenie kontroli osobistej oraz bagażu). W świetle
powyższego to organ przyjmujący wniosek posiada informacje dotyczące cudzoziemca,
pozwalające ustalić, czy zachodzą okoliczności uzasadniające zatrzymanie i umieszczenie
cudzoziemca w strzeżonym ośrodku lub areszcie w celu wydalenia. Podobnie w sytuacji
wnioskowania o przedłużenie pobytu cudzoziemca w strzeżonym ośrodku lub areszcie w celu
wydalenia, to organ, w którego właściwości pozostają cudzoziemcy umieszczeni

we wskazanych placówkach, posiada informacje o etapach postępowania o nadanie statusu
uchodźcy oraz zna inne okoliczności uzasadniające dalszy pobyt cudzoziemca w ośrodku
detencyjnym. Należy także zauważyć, że administrowanie strzeżonymi ośrodkami oraz
aresztami w celu wydalenia należy – od dnia 1 stycznia 2009 r. – do wyłącznej kompetencji
właściwych organów Straży Granicznej. Biorąc powyższe pod uwagę, za zasadne uznano
przeprowadzenie zmian mających na celu usprawnienie postępowania w sprawach
zatrzymywania cudzoziemców składających wniosek o
nadanie statusu uchodźcy
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz ich pobytu w strzeżonym ośrodku lub areszcie
w celu wydalenia, poprzez przyznanie wyłącznych kompetencji w tym zakresie Straży
Granicznej, z uwagi na rolę, jaką pełnią jej organy w procesie składania przez cudzoziemców
wniosków o ochronę oraz podczas pobytu cudzoziemca w strzeżonym ośrodku lub areszcie
w celu wydalenia.
Dostrzeżono również potrzebę wprowadzenia wyjątku od zasady osobistego odbioru
dokumentu podróży przewidzianego w Konwencji Genewskiej. Zgodnie z obowiązującym
stanem prawnym cudzoziemiec, któremu nadano status uchodźcy, odbiera dokument podróży
przewidziany w Konwencji Genewskiej osobiście, a jedyny wyjątek dotyczy małoletniego.
Przepis nie przewiduje działania w sytuacjach szczególnych, gdy zdarzenia losowe
(np. choroba, wypadek za granicą) nie pozwalają na osobisty odbiór dokumentu. Proponuje
się wprowadzenie odstępstwa od tej zasady w wyjątkowych sytuacjach losowych i działanie
poprzez pełnomocnika na podstawie pełnomocnictwa szczególnego. W tym przypadku nie
będzie stosowany przepis dotyczący sprawdzania przez osobę odbierającą dokument
za pomocą czytnika elektronicznego, czy dane osobowe i dane biometryczne zamieszczone
w tym dokumencie są zgodne ze stanem faktycznym.

18
W projekcie proponuje się ponadto wprowadzenie zmian do rozdziału 5 ustawy
dotyczącego pomocy dla osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. Proponowane
regulacje mają na celu zwiększenie pomocy dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie
statusu uchodźcy, a także zakresu i dostępności świadczeń dla cudzoziemców. Jedną
z propozycji mających na celu zwiększenie zakresu świadczeń dla cudzoziemców jest
wprowadzenie możliwości udzielenia pomocy w przypadku przeniesienia się cudzoziemca do
innego państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o nadanie statusu
uchodźcy na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 343/2003. Zgodnie z przyjętą przez
rozporządzenie zasadą państwem odpowiedzialnym za rozpatrzenie wniosku o nadanie
statusu uchodźcy jest to państwo, w którym cudzoziemiec po raz pierwszy złożył wniosek
o nadanie statusu uchodźcy. Jednakże rozporządzenie Rady (WE) nr 343/2003 wprowadziło
możliwość przejmowania takiej odpowiedzialności przez inne państwa członkowskie,
głównie ze względu na zachowanie jedności rodziny, potrzebę połączenia członków rodziny.
W świetle obowiązujących przepisów cudzoziemcowi, który złożył wniosek o nadanie
statusu uchodźcy, oraz osobie, w imieniu której ten cudzoziemiec występuje, zapewnia się
pomoc socjalną i opiekę medyczną oraz można zapewnić pomoc w dobrowolnym powrocie
do kraju, do którego mają prawo wjazdu. Proponowana zmiana ma dotyczyć rozszerzenia
możliwości zapewnienia pomocy również w przypadku przeniesienia do innego państwa
członkowskiego na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 343/2003. Zgodnie z tym
rozporządzeniem cudzoziemiec, który udaje się do innego państwa członkowskiego w celu
rozpatrzenia wniosku o nadanie statusu uchodźcy, podlega albo przekazaniu pod konwojem
albo przemieszcza się samodzielnie. W pierwszym przypadku koszty związane z podróżą
cudzoziemca ponosi Straż Graniczna, która doprowadza go do granicy. W drugim zaś
cudzoziemiec samodzielnie powinien opłacić podróż. Zważywszy jednak na kondycję
finansową tej grupy cudzoziemców, w praktyce często potrzebne bywa znaczące wsparcie
finansowe ze środków publicznych. Stąd propozycja stworzenia możliwości udzielenia
pomocy ze środków pozostających w dyspozycji Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców.
Wprowadzenie możliwości udzielania pomocy w razie przeniesienia się cudzoziemca
do innego państwa członkowskiego na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 343/2003,
zwanej dalej „pomocą w przeniesieniu”, pociąga za sobą konieczność uregulowania sposobu
skorzystania przez cudzoziemca z tej formy pomocy. Przyjęto, że udzielanie pomocy
w dobrowolnym powrocie oraz w przeniesieniu będzie odbywało się na podobnych zasadach.
Rozszerzenie zakresu świadczeń nastąpi także poprzez odstąpienie od obecnych zasad

19
udzielania pomocy socjalnej cudzoziemcom składającym ponownie wniosek o nadanie
statusu uchodźcy po skorzystaniu z pomocy w dobrowolnym powrocie. Wprowadzenie zmian
w tym zakresie spowoduje, że wszystkim cudzoziemcom, którzy złożyli wniosek o nadanie
statusu uchodźcy, będzie przysługiwała pomoc socjalna i opieka medyczna na zasadach
ogólnych. Przyjęcie takiego rozwiązania ma na celu zapewnienie cudzoziemcom
podstawowych środków utrzymania na terytorium Polski podczas oczekiwania na wydanie
decyzji statusowej. Praktyka pokazuje, że wskazana grupa cudzoziemców nie jest w stanie
pokryć kosztów pobytu na terytorium Polski we własnym zakresie, jeżeli przysługuje im tylko
opieka medyczna i pomoc socjalna w postaci świadczenia pieniężnego wypłacanego
w 1/3 wysokości. Dla przykładu, obecnie osoba samotna otrzymuje tylko 250 zł miesięcznie,
a czteroosobowa rodzina – 500 zł (co daje w przeliczeniu 125 zł na jedną osobę).
Proponuje się rozszerzenie przypadków, w których możliwe jest wypłacanie
ekwiwalentu pieniężnego w zamian za wyżywienie. Przewiduje się, że ekwiwalent pieniężny
będzie przysługiwał w zamian za wyżywienie dziecka, do ukończenia przez nie 6 lat, lub
za wyżywienie ucznia szkoły podstawowej, gimnazjum lub szkoły ponadgimnazjalnej.
Zmiana ta ma na celu wydłużenie okresu wypłacania ekwiwalentu pieniężnego w zamian
za wyżywienie i zapewnienie płynnego przejścia pomiędzy ekwiwalentem przyznawanym
ze względu na wiek dziecka a późniejszym ekwiwalentem szkolnym. Zmiany te mają
szczególne znaczenie w przypadku małych dzieci. Należy podkreślić, że dzieci kilkuletnie
muszą mieć zapewnione wyżywienie dostosowane do ich potrzeb, uwzględniające
różnorodność składników koniecznych do prawidłowego rozwoju. Posiłki powinny być
podawane tym dzieciom częściej i w mniejszych porcjach. Tych warunków nie da się spełnić
w ramach wyżywienia zbiorowego. Wprowadzenie zmian w tym zakresie ma również
zapewnić wyżywienie dzieciom w sytuacji, gdy z racji zajęć szkolnych nie jest możliwe
żywienie zbiorowe na stołówce w ośrodku dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie
statusu uchodźcy. Ponadto użyte w obecnie obowiązującej ustawie wyrażenie „dziecko
uczęszczające do szkoły, gimnazjum lub szkoły ponadgimnazjalnej” budziło wątpliwości
odnośnie do tego, czy taki ekwiwalent przysługuje w okresie, kiedy dziecko faktycznie nie
uczęszcza do szkoły ze względu np. na przerwę wakacyjną. Zastosowanie określenia „uczeń
szkoły podstawowej, gimnazjum lub szkoły ponadgimnazjalnej” precyzyjnie wskazuje,
że ekwiwalent pieniężny będzie wypłacany w całym roku kalendarzowym, bez wyłączenia
okresów wakacyjnych. Poza walorem motywującym cudzoziemców do działania,
proponowane zmiany przyniosą także oszczędności dla budżetu państwa, gdyż w przypadku
wypłaty ekwiwalentu pieniężnego w zamian za wyżywienie dzieci, nie będą ponoszone

20