Rządowy projekt ustawy o zalegalizowaniu pobytu niektórych cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i ustawy o cudzoziemcach

koszty związane z przygotowywaniem posiłków, które z reguły stanowią czwartą część
kosztów związanych z zakwaterowaniem i wyżywieniem cudzoziemców.
Za celowe uznano również wprowadzenie możliwości zapewnienia ekwiwalentu
pieniężnego w zamian za wyżywienie, jeżeli wymagają tego względy organizacyjne.
Wprowadzenie powyższego rozwiązania pozwoli elastycznie reagować w sytuacjach, gdy
z określonych względów, np. związanych z wymogami sanitarno-epidemiologicznymi, nie
byłaby możliwa organizacja zbiorowego żywienia. W takich sytuacjach wypłacany będzie
ekwiwalent pieniężny, a cudzoziemiec samodzielne przygotuje posiłki. Taka forma
zapewnienia wyżywienia może mieć duże znaczenie w przypadku umieszczenia
cudzoziemców w obiektach o wyspecjalizowanym charakterze (np. ośrodek dla samotnych
kobiet), gdzie potrzeba ułatwienia adaptacji oraz aktywizacji cudzoziemca (samodzielne
robienie zakupów i przygotowanie posiłków) będzie brała górę nad korzyściami zbiorowego
systemu żywienia. W przypadku wyboru takiej formy realizacji świadczeń w zakresie
żywienia cudzoziemców istotne będą także korzyści finansowe, gdyż, jak wskazano wyżej,
koszty związane z przygotowywaniem posiłków, z reguły stanowią czwartą część kosztów
związanych z zakwaterowaniem i wyżywieniem cudzoziemców.
Istnieje również potrzeba zapewnienia dodatkowych form pomocy dla cudzoziemców
korzystających ze świadczenia pieniężnego. W tym celu proponuje się stworzenie podstaw
prawnych do otrzymywania przez cudzoziemców, którym wypłaca się świadczenie pieniężne,
dodatkowych świadczeń w postaci:
1) nauki
języka polskiego i podstawowych materiałów niezbędnych do nauki tego języka;
2) pomocy dydaktycznych dla dzieci korzystających z nauki i opieki w publicznych
placówkach, szkołach podstawowych, gimnazjach lub szkołach ponadgimnazjalnych;
3) pokrycia, w miarę możliwości, kosztów zajęć pozalekcyjnych i rekreacyjno-sportowych
dzieci.
W chwili obecnej tego typu pomoc przysługuje jedynie cudzoziemcom
przebywającym w ośrodku. Problem zgłaszany był m. in. przez organizacje pozarządowe,
które wielokrotnie zwracały uwagę na to, że świadczenie pieniężne jest niewystarczające, aby
cudzoziemcy przebywający poza ośrodkiem mogli przeznaczyć jego część na naukę języka
polskiego czy zakup pomocy dydaktycznych dla swoich uczących się dzieci. W przypadku
rodziny czteroosobowej wartość świadczenia na jednego członka rodziny wynosi bowiem
około 375 zł miesięcznie. Powyższa zmiana ma na celu wyrównanie szans edukacyjnych

21
cudzoziemców przebywających w ośrodkach oraz cudzoziemców korzystających ze
świadczeń pieniężnych poza ośrodkami, w tym zwłaszcza najmłodszych cudzoziemców.
Za niezbędne uznano wprowadzenie regulacji, zgodnie z którą świadczenie pieniężne
nie będzie przysługiwało cudzoziemcowi za okres, kiedy przebywał poza granicami
Rzeczypospolitej Polskiej. W obowiązującym stanie prawnym cudzoziemiec, który złożył
wniosek o nadanie statusu uchodźcy, jest obowiązany przebywać na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej do dnia doręczenia decyzji ostatecznej w sprawie o nadanie statusu
uchodźcy. Jednocześnie Polska zobowiązuje się do zapewnienia pomocy socjalnej oraz opieki
medycznej w okresie postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy. Jeżeli więc
cudzoziemiec nie wykonuje nałożonego na niego obowiązku pozostawania na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej przez cały okres postępowania w sprawie nadania statusu
uchodźcy, to po stronie państwa nie powinno być obowiązku utrzymywania takiego
cudzoziemca. Brak regulacji w tym zakresie powoduje, że cudzoziemcy, którzy korzystają
ze świadczeń poza ośrodkiem, wyjeżdżają z terytorium Polski, następnie po powrocie
ubiegają się o wypłatę świadczeń pieniężnych za okres ich nieobecności.
Dostrzeżono również konieczność doprecyzowania zasad stwierdzenia wygaśnięcia
decyzji o udzielaniu pomocy socjalnej w postaci świadczenia pieniężnego, poprzez dodanie
nowej przesłanki, pozwalającej na wydanie decyzji o wygaśnięciu udzielania pomocy w tej
formie, gdy cudzoziemiec przebywa w ośrodku, pomimo otrzymania pomocy socjalnej
w postaci świadczenia pieniężnego. Ma to na celu zapobieżenie takim sytuacjom,
gdy po otrzymaniu świadczeń pieniężnych cudzoziemcy samowolnie wracają do ośrodka
i faktycznie korzystają w sposób nieuprawniony z obu form pomocy.
Kolejne zmiany dotyczą określania okresu, na jaki przysługuje pomoc socjalna oraz
opieka medyczna. W chwili obecnej pomoc socjalną i opiekę medyczną zapewnia się
w okresie postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy i przez okres 2 miesięcy od dnia
doręczenia decyzji ostatecznej w tej sprawie, a w przypadku gdy postępowanie w sprawie
nadania statusu uchodźcy zostało umorzone – przez okres 14 dni od dnia doręczenia decyzji
ostatecznej o umorzeniu postępowania. Za zasadne uznano wyróżnienie sytuacji, gdy
po zakończeniu postępowania cudzoziemiec jest obowiązany do opuszczenia terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej. Obowiązek ten może wynikać z wcześniejszej decyzji
o wydaleniu, która nie została wykonana, lub z decyzji o odmowie nadania statusu uchodźcy,
udzielenia ochrony uzupełniającej i zgody na pobyt tolerowany. Zgodnie z art. 48 ust. 4
cudzoziemiec jest obowiązany opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w terminie

22
30 dni od dnia doręczenia decyzji ostatecznej o odmowie nadania statusu uchodźcy. Dlatego
też termin udzielania pomocy socjalnej i opieki medycznej w tym przypadku nie powinien
przekraczać tego okresu.
W celu poprawy organizacji udzielania świadczeń zasadne jest doprecyzowanie okresu
ich dostępności dla cudzoziemca. Choć w praktyce początek okresu udzielania pomocy
i opieki medycznej przypada na dzień przybycia cudzoziemca do ośrodka wyznaczonego
do spełniania funkcji ośrodka recepcyjnego, to nie znajduje to wyraźnego odzwierciedlenia
w przepisach. W projekcie przewiduje się nałożenie na cudzoziemca obowiązku stawienia się
w ośrodku po złożeniu wniosku o nadanie statusu uchodźcy za pośrednictwem organów
Straży Granicznej. Przyjęcie proponowanych zmian co do początku okresu udzielania
świadczeń zapewni spójność z tym nowym wymogiem. Co do zasady pomoc socjalna
i opieka medyczna będą przysługiwać od dnia zgłoszenia się przez cudzoziemca do ośrodka
recepcyjnego wyznaczonego przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Wyjątek od tej
zasady dotyczyć będzie opieki medycznej. W sytuacjach szczególnych związanych
z zagrożeniem życia lub zdrowia cudzoziemca niezbędne jest bowiem jej udzielenie już od
dnia złożenia przez cudzoziemca wniosku o nadanie statusu uchodźcy. Doprecyzowanie
granic czasowych rozpoczęcia udzielania świadczeń ma duże znaczenie praktyczne zwłaszcza
dla wydatkowania środków publicznych. Zgodnie z zasadą wyrażoną w ustawie o udzielaniu
cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej pomoc socjalną i opiekę
medyczną zapewnia się cudzoziemcowi od momentu złożenia przez niego wniosku o nadanie
statusu uchodźcy. Należy jednak zauważyć, że wniosek taki jest składany przede wszystkim
na granicy, za pośrednictwem Straży Granicznej. Organem właściwym do jego rozpatrzenia
jest zaś Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Zatem zanim wpłynie on do Szefa Urzędu do
Spraw Cudzoziemców i cudzoziemiec przybędzie do ośrodka recepcyjnego, upływa pewien
okres czasu. Ze względu na konieczność zaplanowania środków budżetowych
przeznaczonych na pomoc udzielaną cudzoziemcom ubiegającym się o nadanie statusu
uchodźcy, jak również racjonalne gospodarowanie tymi środkami, zasadne jest
doprecyzowanie okresu, od którego rozpoczyna się świadczenie pomocy socjalnej i opieki
medycznej.
W celu poprawy sytuacji materialnej rodzin ubiegających się o status uchodźcy
proponuje się zmianę uregulowania okresu, na jaki przysługuje pomoc socjalna oraz opieka
medyczna, w przypadku gdy w stosunku do małżonków lub ich małoletnich dzieci
przebywających w ośrodku toczą się odrębne postępowania w sprawach nadania statusu

23
uchodźcy. W obecnie obowiązującym stanie prawnym, jeżeli w stosunku do małżonków
przebywających w ośrodku toczą się odrębne postępowania w sprawach nadania statusu
uchodźcy, okresy pomocy udzielanej małżonkom i towarzyszącym im małoletnim dzieciom
kończą się jednocześnie z upływem tego okresu udzielania pomocy, który jest dłuższy.
Wobec powyższego ten przywilej dotyczy tylko sytuacji, gdy odrębne postępowania
prowadzone są wobec małżonków. Proponuje się, aby zasada dotycząca wydłużenia
udzielania pomocy dla rodzin przebywających w ośrodku obejmowała także przypadki, gdy
odrębne postępowania toczą się wobec dzieci.
Proponuje się zmienić zakres świadczeń udzielanych w ramach pomocy
w dobrowolnym powrocie. Obecnie zapewnia się przejazd tylko najtańszym środkiem
komunikacji oraz pokrywa się tylko część kosztów wyżywienia w podróży. Przewiduje się
zniesienie ograniczeń co do rodzaju środka komunikacji i pokrywanie kosztów wyżywienia
w podróży w całości. Potrzeba zmian w tym zakresie wynika z doświadczeń zebranych
w związku ze stosowaniem wymienionych przepisów. Zgodnie z ustawą za organizację
dobrowolnego powrotu odpowiada Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Tak więc w istocie
ograniczenie co do rodzaju możliwego do sfinansowania środka komunikacji dotyczyło
swobody działania nie cudzoziemca, lecz Szefa Urzędu. Nowa regulacja ułatwi organizację
podróży do kraju pochodzenia w tych sytuacjach, gdy użycie najtańszych środków
komunikacji jest mało efektywne, a czasami wręcz niemożliwe (np. w przypadku obywateli
Gruzji możliwa do zastosowania jest tylko droga lotnicza). Obecne przepisy nie uwzględniają
sytuacji szczególnych grup cudzoziemców, jak np. małoletnich, rodzin wielodzietnych, dla
których odbywanie podróży najtańszym środkiem komunikacji jest nazbyt uciążliwe
ze względu na czas jej trwania. Warto również zwrócić uwagę na fakt, że zwiększony
wydatek na przejazd cudzoziemca droższym środkiem komunikacji może często przynieść
istotne oszczędności w zakresie kosztów ponoszonych na przedłużone zakwaterowanie
i wyżywienie cudzoziemca, w sytuacji gdy organizacja podróży przy użyciu najtańszego
środka komunikacji jest utrudniona i przeciąga się w czasie. Należy przy tym podkreślić, że
każda podróż w ramach pomocy w dobrowolnym powrocie będzie organizowana możliwie
najtańszym środkiem komunikacji bez pozostawiania wyboru cudzoziemcowi co do formy
transportu.
Po wprowadzeniu opisanych wyżej zmian pomoc w dobrowolnym powrocie
i dodawana pomoc w przeniesieniu będą obejmowały pokrycie:

24
1) kosztów zakupu biletu na przejazd środkiem komunikacji publicznej do wybranego przez
cudzoziemca kraju, do którego ma prawo wjazdu, a w przypadku przekazania
cudzoziemca do innego państwa członkowskiego na podstawie rozporządzenia Rady
(WE) nr 343/2003, do państwa, do którego następuje przekazanie,
2) opłat administracyjnych związanych z uzyskaniem niezbędnych wiz i zezwoleń,
3) kosztów wyżywienia w podróży.
Niezależnie od powyższego za zasadne uznano wprowadzenie możliwości zlecania
przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców:
1) organizacji dobrowolnego powrotu – organizacjom międzynarodowym na podstawie
umów międzynarodowych,
2) prowadzenia nauki języka polskiego oraz przeniesienia cudzoziemca do innego
państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o nadanie statusu
uchodźcy na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 343/2003 – innym podmiotom,
na podstawie ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych.
Realizacja zleconych zadań będzie podlegała kontroli w oparciu o regulacje umowy
cywilnej zawartej w
wyniku postępowania o udzielenie zamówienia publicznego lub
w oparciu o rozwiązania przyjęte w umowie międzynarodowej. Pozwoli to na bardziej
fachowe i profesjonalne wykonanie tych zadań, gdyż podmioty te na co dzień zajmują się
sprawami cudzoziemców poszukujących ochrony i najlepiej znają sytuację tych osób i ich
potrzeby.
W chwili obecnej organizacja dobrowolnych powrotów realizowana przez organizacje
międzynarodowe opiera się na podstawach:
1) Porozumienia
między Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji Rzeczypospolitej
Polskiej a Międzynarodową Organizacją do Spraw Migracji (IOM) w sprawie
współpracy w zakresie dobrowolnych powrotów cudzoziemców opuszczających
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej sporządzone w dniu 12 lipca 2005 r. (M. P. Nr 3,
poz. 46). W umowie tej zostały ustalone zasady wzajemnej współpracy w sprawach
związanych z organizacją dobrowolnego powrotu cudzoziemców do kraju pochodzenia.
W imieniu Ministra zadania wykonują Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców oraz
Komendant Główny Straży Granicznej. Organy te refundują również wydatki poniesione
przez IOM w związku z wykonywaniem zadań wynikających z Porozumienia;

25