Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw

rozstrzygnięcie o warunkowym zwolnieniu zawierające jednocześnie wyznaczenie okresu
właśnie do 6 miesięcy na przygotowanie skazanego do życia po zwolnieniu. Dotychczasowe
brzmienie w zasadzie uniemożliwia sądowi w ramach tego przepisu zmianę postanowienia
o warunkowym zwolnieniu, jeżeli po upływie 3 miesięcy wyznaczonego okresu zajdą po
stronie skazanego nowe, niekorzystne okoliczności mające istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia. Proponowana zmiana pozwoli na uniknięcie takich trudności.
Jednocześnie proponuje się dodanie § 3 stanowiącego, że na postanowienie wydane na
podstawie § 1 przysługuje zażalenie tylko wtedy, gdy przysługiwało również na
postanowienie podlegające zmianie lub uchyleniu. Propozycja ta jest konsekwencją
wprowadzenia zasady niezaskarżalności postanowień wykonawczych. Oczywiste przecież
jest, że jeżeli zażalenie przysługiwało na określone postanowienie, to powinno również
przysługiwać na postanowienie je uchylające lub zmieniające.

15. Proponowane brzmienie przepisu art. 45 K.k.w. przewiduje fakultatywną zamianę
grzywny na wykonanie pracy społecznie użytecznej, przy czym jedyną przesłanką takiej
decyzji jest fakt bezskutecznej egzekucji. Przy założeniu zwiększenia dynamiki postępowania
wykonawczego, wyeliminowano inicjatywę sądu zmierzającą do uzyskania zgody skazanego
na etapie postępowania wykonawczego w przedmiocie zamiany kary grzywny na jej formę
zastępczą w postaci pracy społecznie użytecznej. Zrezygnowano w projekcie z warunku
uzyskania zgody skazanego, sąd podejmuje decyzję w przedmiocie zamiany bez konieczności
uzyskania uprzedniej zgody. W takiej sytuacji aktualizuje się stan możliwości – wykonania
zastępczej formy kary grzywny – jako propozycja dla skazanego. Ponadto w związku
z sygnalizowanymi przez praktykę problemami „zaokrąglania” wymiaru pracy społecznie
użytecznej występującymi przy przeliczaniu ilości stawek dziennych grzywny na pracę
społecznie użyteczną, w projektowanym przepisie art. 45 § 1 przesądzono, że przy
dokonywaniu takiego przeliczenia, zaokrąglanie wymiaru pracy społecznie użytecznej
następować powinno „w górę” do pełnego miesiąca. Powyższa propozycja odnosi się także do
zamiany na prace społecznie użyteczne kary grzywny orzeczonej kwotowo.

16. Projektowany art. 46 K.k.w. zakłada ujednolicenie przesłanek zarządzenia wykonania
zastępczej kary pozbawienia wolności, które to rozstrzygnięcie staje się obligatoryjne
w sytuacji bezskuteczności egzekucji, a zarazem niewyrażenia zgody na wykonanie pracy
społecznie użytecznej na podstawie art. 45 K.k.w., bądź też negatywnego stosunku skazanego
do takiej pracy (odpowiednie rozwiązania przewiduje się także w Kodeksie karnym
skarbowym w art.186 oraz w Kodeksie wykroczeń w art. 25).


13
17. Zważywszy na fakt, że aktualnie obowiązujące rozwiązania prawne zawarte w art. 47 § 3
i 4 K.k.w. stanowią wyraz jedynie skomplikowania postępowania wykonawczego i prowadzą
do jego oczywistego wydłużenia w wyniku ponownej zamiany form wykonania grzywny (§ 3
w obowiązującym brzmieniu), bądź nieuzasadnionych ze względów kryminologicznych
zmian przelicznika kary zastępczej (§ 4 w obowiązującym brzmieniu), z rozwiązań tych
należało zrezygnować.
Należy też wskazać, że projekt rezygnuje wprost z uzyskiwania zgody skazanego na
pracę społecznie użyteczną, jako zastępczą formę wykonania grzywny. Aktualnie
obowiązujący stan prawny w tym zakresie jest daleki od konsekwencji, skoro zgody
skazanego na pracę na cel społeczny nie przewidują przepisy Kodeksu karnego dotyczące
kary ograniczenia wolności. Tego rodzaju rozwiązanie obowiązujące w zakresie kary
ograniczenia wolności, a projektowane w zakresie pracy społecznie użytecznej w zamian za
nieuiszczoną grzywnę jest zgodne z regulacjami prawa międzynarodowego dotyczącymi
zakazu pracy przymusowej. Artykuł 2 ust. 2 lit. c) Konwencji nr 29 dotyczącej pracy
przymusowej lub obowiązkowej z 28 czerwca 1930 r. (Dz. U. z 1959 r. Nr 20, poz. 122)
stanowi bowiem, że wyrażenie „praca przymusowa lub obowiązkowa” nie obejmuje wszelkiej
pracy lub usług wymaganych od jakiejś osoby w wyniku skazania jej przez władzę sądową
pod warunkiem, że ta praca lub te usługi będą wykonywane pod nadzorem i kontrolą władz
publicznych i że ta osoba nie będzie najęta lub oddana do rozporządzenia jednostkom,
prywatnym spółkom lub stowarzyszeniom. Praca społecznie użyteczna jako forma wykonania
kary, zarówno ograniczenia wolności, jak i zastępczej grzywny pozostaje również poza
zakresem regulacji Konwencji nr 105 z 25 czerwca 1957 r. o zniesieniu pracy przymusowej
(Dz. U. z 1959 r. Nr 39, poz. 240) wynikającym z jej artykułu 1. Należy też dodać, że
przepisy zawarte w art. 8 ust. 3 lit a – c Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich
i Politycznych z 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) wskazują wprawdzie,
że nie wolno nikogo zmuszać do pracy przymusowej lub obowiązkowej, jednak zastrzegają,
iż zakaz taki nie może być interpretowany jako wykluczający możliwość wykonywania
ciężkiej pracy zgodnie z wyrokiem właściwego sądu w krajach, w których pozbawienie
wolności połączone z ciężkimi robotami może być orzeczone jako kara za zbrodnie; ponadto
w rozumieniu art. 8 ust. 3 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych
wyrażenie „praca przymusowa lub obowiązkowa” nie obejmuje wszelkiej pracy lub
świadczeń niepołączonych ze skazaniem za zbrodnie, a zwykle wymaganych od osób
pozbawionych wolności na skutek prawomocnego orzeczenia sądu lub od osób w okresie
warunkowego zwolnienia od takiego pozbawienia wolności. Skoro zatem powołana
Konwencja dopuszcza możliwość znacznej dolegliwości dla skazanych, polegającej na
wykonywaniu pracy przy okazji odbywania kar pozbawienia wolności, tym bardziej
w drodze wnioskowania a maiori ad minus, dopuszczalne w świetle powołanych aktów prawa
międzynarodowego jest zastosowanie rozwiązań o zdecydowanie mniej dolegliwym

14
charakterze, jakimi są prace, których podstawą jest orzeczenie sądu, związane
z wykonywaniem kary ograniczenia wolności lub zastępczą formą wykonania grzywny.
Trzeba przy tym podkreślić, że zarówno obowiązujące regulacje dotyczące kary
ograniczenia wolności, jak i projektowane w zakresie pracy społecznie użytecznej nie
zawierają instrumentu fizycznego przymuszenia skazanego do pracy. Zawsze decyzja o tym,
czy orzeczona względem niego praca będzie wykonana czy też nie, będzie podejmowana
przez skazanego. Inną rzeczą jest to, że w sytuacji odmowy wykonania pracy społecznie
użytecznej, czy też uchylania się od jej wykonywania, konieczne stanie się wykonanie
grzywny w innej formie zastępczej – kary pozbawienia wolności.

18. Istotnym usprawnieniem ściągalności grzywny jest proponowana rezygnacja z instytucji
jej odraczania i rozkładania na raty (art. 49 i 50 K.k.w.). Odroczenie wykonania i rozkładanie
na raty kary grzywny nie poprawia skuteczności jej wyegzekwowania, a powoduje jedynie
przedłużenie czasu trwania postępowania wykonawczego. W obecnym stanie prawnym
odraczanie grzywny i rozkładanie jej na raty stanowią metodę stosowaną przez skazanych,
której celem jest przedłużenie w czasie zapłaty kary grzywny.
Praktyka wskazuje, że mimo alternatywnego ujęcia, skazani na karę grzywny
zamiennie korzystają z instytucji odroczenia grzywny i rozłożenia jej na raty, co powoduje, że
wykonanie kary odwleka się niejednokrotnie na okres wielu miesięcy. Pamiętać również
należy, że samo złożenie wniosku o rozłożenie grzywny na raty połączone z wdrożeniem
procedury w tym zakresie spowoduje faktyczne odroczenie wykonania tej kary do czasu
rozstrzygnięcia tego wniosku. Ponieważ wskazane instytucje znacząco wpływały na bieg
postępowania wykonawczego, blokując ściągalność grzywny i należności sądowych oraz
wydłużając postępowanie wykonawcze, dlatego uchyleniu podlega art. 49, 50 i art. 52 K.k.w.
Ponadto zarówno w postępowaniu karnym, jak i w postępowaniu wykonawczym
należy mieć na uwadze szybkość i nieuchronność zarówno orzeczenia, jak i wykonania kary.
Odwlekanie wykonania kary, w tym także, na skutek działań skazanego, bez dostatecznie
ważnych powodów, jest sprzeczne z zasadą osądzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki
(art. 45 ust. 1 Konstytucji), czy rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie (art. 6 ust. 1
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – Dz. U. z 1993 r. Nr 61,
poz. 284, z późn. zm.) oraz z powinnością bezzwłocznego wykonania wyroku (art. 9 § 1
K.k.w.).
Nie można także pominąć argumentu, że sprawne i szybkie wykonanie orzeczonej
kary leży w interesie samego skazanego, chociażby biorąc pod uwagę kwestie związane
z zatarciem skazania.

15
Wskazać również należy, że zgodnie dyrektywą wyrażoną w art. 58 § 2 Kodeksu
karnego, kary grzywny nie orzeka się, jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub
możliwości zarobkowe uzasadniają przypuszczenie, że sprawca nie uiści grzywny i nie będzie
jej można ściągnąć w drodze egzekucji. Wobec tego zasadne jest twierdzenie, że jeżeli
w wyroku orzeczono wobec sprawcy karę grzywny, to jego dochody, stosunki majątkowe
i możliwości zarobkowe pozwalają mu na jej uiszczenie. Projektowane zmiany zmierzają, co
wskazano wyżej, do jak najszybszego wykonania orzeczenia, wobec czego pomiędzy
wydaniem orzeczenia, a jego wykonaniem okoliczności te nie powinny ulec zmianie. Nie ma
więc podstaw do dalszego utrzymywania instytucji odroczenia wykonania kary grzywny.
Zaznaczyć też trzeba, że w przypadku zaistnienia długotrwałej przeszkody
w wykonaniu kary grzywny zastosowanie będzie miał art. 15 § 2 K.k.w. przewidujący
zawieszenie postępowania wykonawczego.

19. Zmiana treści art. 51 K.k.w. jest zmianą dostosowawczą do proponowanych rozwiązań
w zakresie kary grzywny.


20. Dokonano również koniecznych korekt w przepisach dotyczących wykonania
zasądzonych należności sądowych i kary porządkowej (art. 206 K.k.w.). Przepisy te mają
w istocie charakter norm odsyłających do przepisów regulujących wykonanie grzywny.
Regulacja z art. 206 K.k.w. była konieczna z uwagi na rezygnację z instytucji rozłożenia na
raty oraz odroczenia, podobnie jak w przypadku grzywny, odnośnie do należności
sądowych, a także odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących umorzenia należności
sądowych, do przepadku, jeżeli jego przedmiotem jest kwota pieniężna. Obecna regulacja
art. 206 § 3 K.k.w. posługuje się bowiem terminem „obowiązek uiszczenia kwoty pieniężnej”
nieznanym Kodeksowi karnemu, jak i Kodeksowi karnemu skarbowemu.

21. Proponowane zmiany przepisów Kodeksu karnego wykonawczego w zakresie wykonania
kary ograniczenia wolności, tj. art. 61 § 3, art. 62 § 4, art. 63 § 4, art. 63a § 2 i art. 64a mają
charakter dostosowawczy i wynikają z przyjętej zasady ograniczenia zaskarżalności
postanowień wydawanych w postępowaniu wykonawczym do przypadków wskazanych
w ustawie (art. 6 § 1 i art. 21 K.k.w.).

22. W projektowanym art. 65 § 1 K.k.w., zrezygnowano z grzywny jako kary zastępczej,
w razie uchylania się przez skazanego od wykonywania kary ograniczenia wolności.

16
Wydaje się bowiem, że kara łagodniejsza rodzajowo (a taką jest grzywna), nie
powinna być karą zastępczą orzekaną za uchylanie się od wykonania kary rodzajowo
surowszej. W przypadku zatem uchylania się skazanego od odbywania kary ograniczenia
wolności, sąd zarządzał będzie wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności. Waga tego
rodzaju orzeczenia wymaga zapewnienia udziału w posiedzeniu prokuratora, skazanego, jego
obrońcy, sądowego kuratora zawodowego oraz możliwości wniesienia zażalenia.

23. Zaproponowana zmiana w treści art. 79 K.k.w. ma na celu pozostawienie każdorazowo do
decyzji sądu polecenia doprowadzenia skazanego do odbycia kary bez uprzedniego wezwania
do aresztu śledczego. Wskazanie w przepisie dotychczasowym zapisu „w uzasadnionych
wypadkach” rodzi dyskusje i polemikę, co do tego, co należy uznać za taki wypadek.
Tymczasem pozostawienie ocenie sądu celowości rezygnacji z wzywania skazanego na rzecz
doprowadzenia i tak zawiera potrzebę przemyślenia decyzji, a należy przede wszystkim
pamiętać, że chodzi przecież o wykonanie prawomocnie orzeczonej kary.

Po skazaniu wyrokiem prawomocnym sąd, kierując karę do wykonania
i zobowiązując skazanego do stawienia się w wyznaczonym terminie do odbywania kary, nie
posiada wiedzy, jaka będzie decyzja klasyfikacyjna Komisji Penitencjarnej i w jakiego
rodzaju i typu zakładu karnego skazany będzie odbywał karę. Kierowanie skazanego do
stawienia się do odbycia kary w najbliższym dla jego miejsca zamieszkania zakładzie karnym
doprowadzałoby do sytuacji, że np. recydywiści zgłaszaliby się do zakładów dla
młodocianych itp., konieczne stało się więc wskazanie, że miejscem stawiennictwa skazanego
powinien być areszt śledczy położony najbliżej jego miejsca zamieszkania (art. 79 § 1
K.k.w.).
Do rzadkości należą przypadki, że sąd w wyroku określa rodzaj
i typ zakładu karnego, w którym skazany ma odbywać karę (art. 62 K.k.) – a tylko w takim
przypadku sąd mógłby wskazać skazanemu odpowiedni zakład karny, do którego ma on się
stawić.
Ponadto należy zauważyć, że zgłoszenie się do aresztu śledczego najczęściej stanowi
ułatwienie dla skazanego z uwagi na mniejsze koszty stawienia się do odbycia kary.
Kolejnym argumentem przemawiającym za celowością proponowanego uregulowania
jest często występująca w praktyce sytuacja, w której skazani nie zgłaszają się, lecz są
doprowadzani do odbycia kary. W takich przypadkach doprowadzenie do zakładu karnego,
w szczególności typu półotwartego lub otwartego, połączone byłoby z ewentualną
możliwością ucieczki doprowadzonego (zakłady te nie mają odpowiednich zabezpieczeń
ochronnych).

17