Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo atomowe oraz o zmianie niektórych innych ustaw

Prawo atomowe zamieszczono przeniesiony z uchylanego art. 67 ust. 1 tej ustawy obowiązek
kierownika kontrolowanej jednostki organizacyjnej umożliwienia organom dozoru jądrowego
przeprowadzenie kontroli i zapewnienia odpowiednich warunków do jej przeprowadzenia.
Z przepisu art. 4 ust. 1 dyrektywy 2009/71/Euratom wynika, iż państwa członkowskie
UE powinny utrzymywać krajowe ramy prawne, organizacyjne i regulacyjne bezpieczeństwa
jądrowego obiektów jądrowych, które między innymi powinny zapewniać koordynację
między właściwymi organami państwa. Obiekty jądrowe podlegają nadzorowi i kontroli
w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej sprawowanemu przez organy
dozoru jądrowego. Nie należy jednak zapominać o tym, iż obiekty jądrowe podlegają
też kontroli i nadzorowi w zakresie niejądrowych, można rzec „konwencjonalnych” aspektów
swojej działalności.
Przy wykonywaniu nadzoru i kontroli w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony
radiologicznej obiektów jądrowych organy dozoru jądrowego współdziałają z innymi
organami administracji z
uwzględnieniem właściwości i kompetencji tych organów,
w szczególności z Urzędem Dozoru Technicznego w zakresie bezpieczeństwa technicznego
urządzeń technicznych zainstalowanych i
funkcjonujących w obiektach jądrowych,
Państwową Strażą Pożarną, organami inspekcji ochrony środowiska, organami nadzoru
budowlanego, organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz Państwowej Inspekcji Pracy.
W związku ze złożonością kontroli zwłaszcza w elektrowniach jądrowych w projektowanych
przepisach art. 66 ust. 3 – 7 ustawy – Prawo atomowe zamieszczono postanowienia
odnoszące się do określenia zasad koordynacji i współpracy różnych organów administracji
w zakresie kontroli działalności związanej z narażeniem na działanie promieniowania
jonizującego z uwzględnieniem właściwości i kompetencji tych organów. Przepisy te tworzą
system koordynacji kontroli i nadzoru nad obiektami jądrowymi, zwany dalej „systemem
koordynacji”. Wymiana informacji pomiędzy organami i służbami zaangażowanymi
w kontrolę i nadzór nad działalnością jednostek organizacyjnych prowadzących działalność
związaną z budową, rozruchem, eksploatacją oraz likwidacją obiektów jądrowych,
organizowanie wspólnych kontroli i szkoleń, współpraca w zakresie tworzenia i opiniowania
aktów prawnych oraz zaleceń technicznych i inne działania podejmowane w ramach systemu
koordynacji mogą przynosić korzyści nie tylko zaangażowanym organom i służbom
na wszystkich poziomach określonych w projektowanym art. 66 ust. 5 ustawy – Prawo
atomowe, ale także kontrolowanym jednostkom organizacyjnym, np. poprzez unikanie
nakładania się kontroli przeprowadzanych przez różne inspekcje. Istotne jest to,
77 
że projektowany system koordynacji w żaden sposób nie uszczupli uprawnień organów
objętych koordynacją wynikających z przepisów ustrojowych kształtujących ich sytuację
prawną.
Powierzenie kierowania systemem koordynacji Prezesowi PAA wynika z faktu,
że jest on centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach
bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej. W związku z tym w projektowanym art.
66 ust. 6 ustawy – Prawo atomowe wyposażono go w szereg niezbędnych do kierowania
systemem koordynacji uprawnień, wśród których jest m.in. możliwość zwoływania posiedzeń
przedstawicieli organów współdziałających oraz zapraszania na te posiedzenia przedstawicieli
innych organów i służb, a także laboratoriów, organizacji eksperckich, biegłych i ekspertów,
którzy mogą służyć pomocą i przyczyniać się do zwiększenia efektywności systemu
koordynacji. Temu ostatniemu celowi służyć mogą także powoływane zgodnie
z projektowanym art. 66 ust. 7 ustawy – Prawo atomowe zespoły do spraw szczegółowych
zagadnień związanych z koordynacją kontroli i nadzoru nad działalnością obiektów
jądrowych.
58.
Art. 1 pkt 32 projektu.
W projektowanym art. 66a ustawy – Prawo atomowe uregulowano procedurę
udzielania przez Prezesa PAA autoryzacji laboratoriów i organizacji eksperckich, z których
pomocy będą mogły korzystać organy dozoru jądrowego w trakcie przeprowadzania kontroli
elektrowni jądrowej. Warunki, które powinny spełniać te laboratoria i organizacje eksperckie
zostały określone w taki sposób, aby zapewnić niezależność autoryzowanych jednostek
od podmiotów zaangażowanych w projektowanie, budowę lub eksploatację elektrowni
jądrowej, a także wysoki poziom wykonywanych w trakcie kontroli czynności. Autoryzacja
w określonym zakresie będzie przeprowadzana jedynie na wniosek zainteresowanego
laboratorium lub organizacji eksperckiej. Prezes PAA będzie dokonywał autoryzacji oraz
zmiany jej zakresu w drodze decyzji administracyjnej, mając możliwość nie tylko oceny
wniosku i dokumentów przedłożonych przez wykonawcę, ale także przeprowadzenia kontroli
wstępnej u wnioskodawcy w celu weryfikacji spełniania wymaganych warunków. Odmowa
autoryzacji w określonym zakresie nie będzie oznaczać, że Prezes PAA nie będzie w ogóle
współpracował z danym laboratorium, czy organizacją ekspercką. W projektowanym art. 66a
ust. 6 ustawy – Prawo atomowe przewidziano możliwość uzgodnienia z wnioskodawcą
innego zakresu autoryzacji niż określony we wniosku i ponownego wszczęcia procedury
autoryzacji. Autoryzowane jednostki będą wpisywane do prowadzonego przez Prezesa PAA
78 
rejestru, a dane z tego rejestru będą udostępniane za pośrednictwem Biuletynu Informacji
Publicznej. Dzięki temu zapewniona będzie jawność i przejrzystość procesu autoryzacji
i kontroli. Z art. 5 ust. 2 dyrektywy 2009/71/Euratom wynika, iż właściwy organ regulacyjny
w sprawach bezpieczeństwa jądrowego powinien być operacyjnie oddzielony od innych
organów lub organizacji zaangażowanych w promowanie lub wykorzystanie energii jądrowej,
w tym produkcję energii elektrycznej, w celu zapewnienia jego faktycznej niezależności
w regulacyjnym procesie decyzyjnym. Wobec powyższego istotne jest, żeby laboratoria
i
organizacje eksperckie wspierające organ regulacyjny (w Polsce – Prezesa PAA)
w
wykonywaniu nadzoru i kontroli nad elektrowniami jądrowymi były niezależne
od podmiotów zaangażowanych w projektowanie, budowę lub eksploatację elektrowni
jądrowej. Stąd projektowane rozwiązania.
59.
Art. 1 pkt 33 projektu.
Przepisy nawiązujące do zakresu uchylanego art. 67 ust. 1, 3 i 4 ustawy – Prawo
atomowe zostały zamieszczone w projektowanych przepisach, odpowiednio: art. 66 ust. 2,
67e ust. 2 i 68b ust. 1 tej ustawy. Nie zdecydowano się utrzymać przepisu art. 67 ust. 2
ustawy – Prawo atomowe, zobowiązującego pracowników kontrolowanej jednostki
organizacyjnej do udzielania pisemnych lub ustnych wyjaśnień w sprawach dotyczących
przedmiotu kontroli. Uznano, że wystarczające będzie przyznanie organom dozoru jądrowego
uprawnienia do żądania takich wyjaśnień, wynikającego z projektowanego art. 66 ust. 1 pkt 6
ustawy – Prawo atomowe.

60.
Art. 1 pkt 34 projektu.
W projektowanym art. 67a ustawy – Prawo atomowe wprowadzono zasadę
dokonywania czynności kontrolnych w obecności kierownika jednostki organizacyjnej
lub osoby przez niego upoważnionej oraz wyjątki od niej. Rozwiązania te przyjęto na wzór
art. 80 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, z modyfikacjami wynikającymi
ze specyfiki dozoru jądrowego. Modyfikacje te dotyczą głównie przypadków, w których
czynności kontrolne można wykonywać bez żadnej asysty. W przypadku, gdy inspektor
dozoru jądrowego przeprowadzający kontrolę zadecyduje o przesłuchaniu pracownika
kontrolowanej jednostki organizacyjnej bez udziału innych osób, wprowadzenie wyjątku
od tej zasady jest oczywiste. Wystąpienie podejrzenia poważnego naruszenia wymagań
bezpieczeństwa jądrowego lub ochrony radiologicznej wymaga szybkiej weryfikacji
ze względu na związane z tym niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia lub środowiska
79 
i nie zawsze jest możliwe znalezienie osoby mogącej pełnić rolę świadka czynności
kontrolnych. Zgoda kierownika kontrolowanej jednostki organizacyjnej na wykonywanie
czynności kontrolnych podczas nieobecności jego lub osoby przez niego upoważnionej
stanowi ułatwienie nie tylko dla organu dozoru jądrowego, ale także dla pracowników
kontrolowanej jednostki, którzy nie będą w ten sposób odrywani od wykonywania swoich
obowiązków. Prowadzenie kontroli ciągłej w elektrowni jądrowej w obecności kierownika
jednostki eksploatującej lub osoby przez niego wyznaczonej byłoby bardzo uciążliwe
dla tej jednostki i w praktyce mogłoby wymagać zatrudnienia osoby, której głównym
zadaniem byłoby asystowanie inspektorowi dozoru jądrowego przy wykonywaniu czynności
kontrolnych.
Projektowany art. 67b ustawy Prawo atomowe wprowadzono w celu zapewnienia
możliwości zachowania w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości
pracownika w przypadku, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że udzielenie organom dozoru
jądrowego informacji w sprawach objętych kontrolą przez tę osobę mogłoby ją narazić
na
jakikolwiek uszczerbek lub zarzut z powodu udzielenia tej informacji. W takich
przypadkach inspektor dozoru jądrowego powinien mieć możliwość wydania postanowienia
o
zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości
tego pracownika. Okoliczności te powinny pozostać wyłącznie do wiadomości organów
dozoru jądrowego. Protokół przesłuchania pracownika, którego ma dotyczyć to
postanowienie będzie mógł być udostępniany kierownikowi kontrolowanej jednostki
organizacyjnej tylko w sposób uniemożliwiający ujawnienie okoliczności umożliwiających
ujawnienie tożsamości tego pracownika. Kierownikowi kontrolowanej jednostki przyznano
prawo do wniesienia zażalenia do Głównego Inspektora Dozoru Jądrowego na postanowienie
w sprawie zachowania w tajemnicy okoliczności pozwalających na ujawnienie tożsamości
pracownika udzielającego informacji. Trzydniowy termin na złożenie tego zażalenia pozwoli
na szybkie rozstrzygnięcie sprawy. Postępowanie dotyczące zażalenia, ze względu na
charakter sprawy, powinno się toczyć bez udziału kierownika kontrolowanej jednostki
organizacyjnej oraz być objęte tajemnicą służbową. W razie uwzględnienia zażalenia protokół
przesłuchania pracownika kontrolowanej jednostki organizacyjnej powinien podlegać
zniszczeniu.
Wytyczne Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej dotyczące prowadzenia
kontroli dozorowych w obiektach jądrowych zawarte w dokumencie. „Regulatory Inspection
of Nuclear Facilities and Enforcement by the Regulatory Body, SAFETY GUIDE No. GS-G-
80 
1.3” jako jedną z istotnych technik prowadzenia kontroli podają prowadzenie niezależnych
pomiarów i testów. Projektowany art. 67c ustawy – Prawo atomowe zawiera kompletny
mechanizm umożliwiający pobieranie próbek w celu prowadzenia pomiarów. Przewidywane
jest wykorzystywanie zewnętrznych ekspertów i laboratoriów pomiarowych w celu
rozszerzenia możliwości technicznych dozoru jądrowego. Przyjęto zasadę, iż próbki do badań
powinno się pobierać w ilości niezbędnej do przeprowadzenia właściwego badania
laboratoryjnego, bez wskazywania konkretnych liczb, bowiem zależy to od konkretnego
przypadku. Proponuje się, aby udokumentowanie tej czynności następowało w protokole
pobrania próbek sporządzanym przez inspektora dozoru jądrowego. Protokół powinien
być sporządzany w trzech egzemplarzach, z których jeden będzie pozostawiany kierownikowi
kontrolowanej jednostki organizacyjnej, drugi będzie dołączany do próbki kierowanej
do badań, natomiast trzeci będzie pozostawiany w dokumentacji inspektora dozoru
jądrowego. Zapakowanie próbek w sposób zapobiegający zmianom wpływającym
na ich jakość będzie należało do obowiązków kierownika kontrolowanej jednostki
organizacyjnej ze względu na to, że jednostki wykonujące działalność związaną z narażeniem
na promieniowanie jonizujące posiadają odpowiedni sprzęt i przeszkolonych pracowników.
Ze względu na konieczność zapobiegania niedozwolonej manipulacji przy próbkach
projektowane przepisy przewidują, że czynność pakowania próbek powinna odbywać się
pod
nadzorem inspektora dozoru jądrowego, który powinien dokonać zaplombowania
tych próbek. Przesłanie próbek wraz z protokołem ich pobrania oraz sporządzonym przez
inspektora dozoru jądrowego wnioskiem o przeprowadzenie badań do wskazanego przez
inspektora dozoru jądrowego laboratorium powinno należeć do obowiązków jednostki
organizacyjnej, w której te próbki zostały pobrane. Równocześnie z pobraniem próbki
do badań trzeba będzie zapakować i opieczętować oraz pozostawić na przechowanie
w kontrolowanej jednostce organizacyjnej w warunkach uniemożliwiających zmianę jakości,
próbkę kontrolną – w ilości odpowiadającej ilości próbki pobranej do badań. Próbka
kontrolna powinna być przechowywana w kontrolowanej jednostce organizacyjnej do dnia
otrzymania orzeczenia o wyniku badań. Po przeprowadzeniu badań laboratorium
przeprowadzające badania laboratoryjne powinno sporządzać orzeczenie o wyniku badań
próbek pobranych podczas kontroli przez inspektora dozoru jądrowego i przekazywać to
orzeczenie inspektorowi dozoru jądrowego, który wystąpił z wnioskiem oraz kierownikowi
kontrolowanej jednostki organizacyjnej.
Projektowany art. 67 d ustawy – Prawo atomowe przewiduje, że koszty badań
laboratoryjnych oraz innych czynności wskazanych przez organy dozoru jądrowego, a także
81