Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

Warszawa, 6 maja 2010 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140-26 (5)/10






Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej




Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec poselskiego
projektu ustawy:
- o zmianie ustawy – Kodeks karny (druk
nr 2741).

Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra
Sprawiedliwości do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac
parlamentarnych.


(-) Donald Tusk




Stanowisko Rządu
w sprawie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny
(druk sejmowy nr 2741)

Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny przewiduje nowelizację
przepisów Rozdziału XIX Kodeksu karnego, polegającą na wprowadzeniu trzech
nowych typów przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, określonych w przepisach
nowego artykułu, oznaczonego jako art. 160a, w następującym brzmieniu:

„Art. 160a § 1. Kto doprowadza do zapłodnienia ludzkiej komórki jajowej poza
organizmem matki (zapłodnienie in vitro),
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Kto dokonuje eksperymentów na embrionach powstałych w sposób opisany w § 1,
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 5 lat albo karze 25 lat
pozbawienia wolności.
§ 3. Kto uprawia handel embrionami powstałymi w sposób opisany w § 1,
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. „

Zgodnie z
uzasadnieniem projektu, celem regulacji jest unormowanie
nieuregulowanych dotychczas w polskim porządku prawnym zagadnień związanych
z zapłodnieniem pozaustrojowym, w oparciu o założenie, że tworzenie zarodków
ludzkich poza organizmem matki, winno być objęte całkowitym zakazem.
Konsekwencją przyjętego założenia stało się skonstruowanie w projekcie typów
przestępstw, obejmujących: doprowadzenie do zapłodnienia in vitro (występek
zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 3), eksperyment na embrionach
powstałych w
następstwie zapłodnienia in vitro (zbrodnia zagrożona karą
pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karą 25 lat pozbawienia

2
wolności) oraz handel embrionami powstałymi w taki sposób (zbrodnia zagrożona
karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3).
Na wstępie trzeba zauważyć, że projekt w identycznym kształcie i o dalece
podobnym uzasadnieniu, był już przedmiotem debaty parlamentarnej, będącej
następstwem ustawodawczej inicjatywy obywatelskiej obejmującej nowelizację
Kodeksu karnego (druk sejmowy nr 2249).
Rząd w przyjętym w dniu 9 września 2009 r. stanowisku dokonał obszernej
analizy projektu i wskazał, z jakich przyczyn uprzednią propozycję legislacyjną
trudno uznać za uzasadnioną, a podniesione wówczas argumenty nie straciły nic ze
swej aktualności.
Przede wszystkim trzeba podkreślić, że niekwestionowaną jest potrzeba
kompleksowej regulacji w dziedzinie bioetyki, obejmującej również kwestie
zapłodnienia pozaustrojowego. Konieczne jest także przygotowanie odpowiednich
rozwiązań legislacyjnych w związku z podpisaniem, nieratyfikowanej dotychczas
przez Rzeczypospolitą Polską Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty
Ludzkiej w dziedzinie zastosowania biologii i medycyny zawartej w dniu 7 maja 1999 r.
w Oviedo.
Zarządzeniem z dnia 6 października 2009 r. Minister Zdrowia powołał
Zespół do spraw Konwencji o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej
w odniesieniu do zastosowań biologii i medycyny: Konwencja o prawach człowieka
i biomedycynie oraz implementacji przepisów dyrektyw 2004/23/WE,
2006/17/WE i 2006/86/WE dotyczących bezpieczeństwa i jakości w zakresie
pobierania, przechowywania i udostępniania komórek rozrodczych, gonad, tkanek
zarodkowych i płodowych oraz narządów rozrodczych lub ich części.
Zadaniem tego zespołu będzie nie tylko analiza przepisów tych aktów
prawnych, ale także wypracowanie kierunków zmian obowiązującego
ustawodawstwa, wraz z opracowaniem i przedstawieniem Ministrowi Zdrowia

3
projektu ustawy normującej kwestie będące przedmiotem w/w aktów prawa
międzynarodowego.
Podkreślenia wymaga jednak, że przedstawioną propozycję nowelizacji
Kodeksu karnego trudno uznać za dostatecznie uzasadnioną racjami społecznymi
oraz kryminalnopolitycznymi jak też za korespondującą z obecnym stanem
medycyny oraz innych nauk i spójną z rozwiązaniami prawnymi już
funkcjonującymi w zakresie prawa karnego.

Objęte projektem poselskim rozwiązania przewidują oddziaływanie na
wskazaną sferę związaną z zagadnieniami zapłodnienia pozaustrojowego jedynie
instrumentami prawa karnego. Rozwiązanie takie musi budzić wątpliwości, z uwagi
na niewykazanie przez projektodawców wynikającej z zasady traktowania prawa
karnego jako ultima ratio, konieczności posłużenia się instrumentami tej gałęzi
prawa.
W demokratycznym państwie prawa prawo karne stanowi instrument ultima
ratio polityki społecznej, którym ustawodawca może się posłużyć tylko wówczas,
gdy istniejące instytucje prawne, w szczególności należące do innych niż prawo
karne gałęzi prawa, okazały się niewystarczające dla zapewnienia odpowiedniego
stopnia ochrony określonego dobra prawnego, adekwatnego do jego wartości oraz
wagi interesu społecznego lub jednostkowego z nim powiązanego.
Zgodnie z tą zasadą ustanawianie ograniczeń konstytucyjnych praw

i wolności wymaga właściwego rozpoznania określonego problemu społecznego,
a następnie wykazania, że określone dobro prawne wymaga wzmożonej ochrony,
w szczególności zaś wykazania, że istniejące bądź możliwe do wprowadzenia
instrumenty prawne innych gałęzi prawa ochrony tej nie zapewniają, bądź nie są
w stanie zapewnić albo nie zapewniają jej na dostatecznym poziomie. Ustawodawca
jest również związany wymaganiami dotyczącymi doboru instrumentów prawnych,
przy pomocy których chce oddziaływać, gdyż zapewniając pożądany stopień
ochrony dobra prawnego instrumenty te powinny być jak najmniej ingerować
w prawa i wolności jednostki. Każdorazowa kryminalizacja określonych zachowań

4
powinna być zatem poprzedzona wnikliwą analizą sytuacji faktycznej w tym
zakresie oraz relewantnego stanu prawnego, jak również analizą
i rozpoznaniem potrzeb w zakresie ochrony dobra jednostkowego lub społecznego.

Projekt w swoim uzasadnieniu jednak takiej analizy nie przedstawia,
projektodawcy wskazują jedynie na naruszenie godności człowieka w związku
z dopuszczeniem zabiegów in vitro oraz uznają, że fakt, iż „organizm ludzki w fazie
embrionalnej” znajduje się poza ciałem kobiety stanowi dla niego zawsze
bezpośrednie zagrożenie życia. Projektodawcy podnoszą również, że w związku
z zapłodnieniem metodą in vitro dochodzi do wielu „bulwersujących nadużyć moralnych”,
chociaż nie zostały przedstawione konkretne informacje, dane ani analizy, także
naukowych i medycznych, które wspierałyby wysunięte w tym zakresie tezy.
Metody lecznicze stosowane w leczeniu niepłodności można podzielić na
trzy grupy: farmakologiczne, zabiegowe oraz techniki wspomaganego rozrodu.
To w ramach owych technik funkcjonuje wzbudzająca najwięcej kontrowersji,
przede wszystkim o charakterze światopoglądowym, metoda zapłodnienia
pozaustrojowego i przeniesienia embrionu do organizmu kobiety, zwana metodą in
vitro.
Efektem wejścia w życie przepisów projektowanej ustawy byłby całkowity
zakaz stosowania takiej metody, wynikający z kryminalizacji doprowadzenia do
zapłodnienia in vitro. Konsekwencją tego rodzaju regulacji byłoby zatem objęcie
odpowiedzialnością karną tych wszystkich osób, które w chwili wejścia w życie
proponowanej ustawy rozpoczęłyby przygotowania do procedury zapłodnienia
pozaustrojowego, czyli kobiety i mężczyzny bezdzietnych lub pragnących dziecka,
dawców gamet oraz wszystkich osób personelu medycznego, które biorą udział
w tej procedurze. Projektowany występek jest skonstruowany bowiem w sposób
aktualizujący odpowiedzialność karną nie tylko osób, które dokonają takiego
zapłodnienia, ale także tych wszystkich osób, które w osiągnięciu takiego rezultatu
będą współdziałać (a więc także kobiety i mężczyzny, którzy będą dawcami
komórek, a których zachowanie będzie mogło być rozpatrywane jako podżeganie