Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego

Druk nr 2616

Warszawa, 4 grudnia 2009 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Marszałek Senatu


Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej


Szanowny Panie Marszałku

Zgodnie z art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r. mam zaszczyt powiadomić Pana Marszałka, że Senat na 45.
posiedzeniu w dniu 3 grudnia 2009 r.. podjął uchwałę w sprawie wniesienia do
Sejmu projektu ustawy


- o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania karnego.

Projekt ustawy stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu
prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego
Jednocześnie pragnę poinformować, że Senat upoważnił senatora Piotra
Zientarskiego do reprezentowania Senatu w dalszych pracach nad tym projektem.
W załączeniu przesyłam opinię Komitetu Integracji Europejskiej o
pozostawaniu projektu ustawy poza obszarem prawa Unii Europejskiej.

Z poważaniem

(-) Bogdan Borusewicz
U C H W A Ł A
SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
z dnia 3 grudnia 2009 r.
w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania karnego
Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania karnego.
Jednocześnie upoważnia senatora Piotra Zientarskiego do reprezentowania Senatu w
pracach nad projektem.
MARSZAŁEK SENATU
Bogdan BORUSEWICZ
p r o j e k t
USTAWA
z dnia
o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego
Art. 1.
W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555,
z późn. zm.1)) wprowadza się następujące zmiany:
1) art. 434 § 3 otrzymuje brzmienie:
"§ 3. Sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego także w wypadku skazania z
zastosowaniem art. 343 lub art. 387 Kodeksu postępowania karnego albo art. 156
Kodeksu karnego skarbowego, jeżeli środek odwoławczy wniesiono na korzyść
oskarżonego, zaskarżając rozstrzygnięcie co do winy lub co do kary lub środka
karnego, objęte uprzednim porozumieniem.";
2) art. 443 otrzymuje brzmienie:
"Art. 443. W razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania wolno w dalszym
postępowaniu wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy, gdy
orzeczenie to było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego albo na korzyść
oskarżonego w warunkach określonych w art. 434 § 3. Nie dotyczy to orzekania o
środkach wymienionych w art. 93 i 94 Kodeksu karnego.".
Art. 2.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

1) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1999 r. Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 50, poz. 580,
Nr 62, poz. 717, Nr 73, poz. 852 i Nr 93, poz. 1027, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071 i Nr 106, poz. 1149, z 2002 r.
Nr 74, poz. 676, z 2003 r. Nr 17, poz. 155, Nr 111, poz. 1061 i Nr 130, poz. 1188, z 2004 r. Nr 51, poz. 514,
Nr 69, poz. 626, Nr 93, poz. 889, Nr 240, poz. 2405 i Nr 264, poz. 2641, z 2005 r. Nr 10, poz. 70, Nr 48, poz.
461, Nr 77, poz. 680, Nr 96, poz. 821, Nr 141, poz. 1181, Nr 143, poz. 1203, Nr 163, poz. 1363, Nr 169, poz.
1416 i Nr 178, poz. 1479, z 2006 r. Nr 15, poz. 118, Nr 66, poz. 467, Nr 95, poz. 659, Nr 104, poz. 708 i 711,
Nr 141, poz. 1009 i 1013, Nr 167, poz. 1192 i Nr 226, poz. 1647 i 1648, z 2007 r. Nr 20, poz. 116, Nr 64, poz.
432, Nr 80, poz. 539, Nr 89, poz. 589, Nr 99, poz. 664, Nr 112, poz. 766 i Nr 123, poz. 849, z 2008 r. Nr 27,
poz. 162, Nr 100, poz. 648, Nr 107, poz. 686, Nr 123, poz. 802, Nr 182, poz. 1133, Nr 208, poz. 1308, Nr 214,
poz. 1344, Nr 225, poz. 1485, Nr 234, poz. 1571 i Nr 237, poz. 1651 oraz z 2009 r. Nr 8, poz. 39, Nr 20, poz.
104, Nr 28, poz. 171, Nr 68, poz. 585, Nr 85, poz. 716, Nr 127, poz. 1051, Nr 144, poz. 1178 i Nr 168, poz.
1323.
UZASADNIENIE
1. Ustawa wykonująca wyrok Trybunału Konstytucyjnego
Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 kwietnia 2009 r. (sygn. akt P 22/07),
stwierdzającego niezgodność art. 434 § 3 i art. 443 zdanie pierwsze in fine ustawy z dnia 6
czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z
Konstytucją.
Zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc
powszechnie obowiązującą i są ostateczne.
Sentencja wyroku opublikowana została w Dz. U. Nr 68, poz. 585 (dzień publikacji
wyroku - 6 maja 2009 r.). Pełny tekst wyroku, wraz uzasadnieniem - w OTK Z.U. z 2009 r.
Nr 4A, poz. 55.
2. Przedmiot i istota rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego
2.1. Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z art. 42 ust. 2 Konstytucji - art. 434
§ 3 i art. 443 zdanie pierwsze in fine ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania
karnego w zakresie, w jakim dopuszczają możliwość orzeczenia na niekorzyść oskarżonego w
sytuacji zaskarżenia wyroku, wydanego z zastosowaniem art. 387 k.p.k., wyłącznie na korzyść
oskarżonego w oparciu o zarzuty nieobjęte porozumieniem zawartym w trybie art. 387 k.p.k.
2.2. W art. 434 i art. 443 k.p.k. statuowany jest zakaz reformationis in peius. Zakaz ten
oznacza, że sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy
wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy (art. 434 § 3). Podobnie, w razie przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania wolno w dalszym postępowaniu wydać orzeczenie
surowsze niż uchylone tylko wtedy, gdy orzeczenie to było zaskarżone na niekorzyść
oskarżonego albo gdy zachodzą okoliczności określone w art. 434 § 3 (art. 443). Jeśli więc
wyrok zaskarżył tylko skazany, to sąd nie może w dalszym postępowaniu wydać
wyroku mniej korzystnego dla skazanego, niż wyrok zaskarżony.
2
Zakaz reformationis in peius pełni funkcje gwarancyjne. Zabezpiecza on oskarżonemu
swobodę zaskarżenia wyroku, uwalniając go jednocześnie od obawy (ryzyka) orzeczenia na
jego niekorzyść. Nie dopuszcza bowiem do przełamania kierunku zaskarżenia w sytuacji
wniesienia jedynie środka zaskarżenia na korzyść oskarżonego.
Od powyższej zasady istnieją jednak wyjątki. Jeden z tych wyjątków dotyczy
skazania konsensualnego. Zgodnie z art. 387 § 1 k.p.k. "oskarżony, któremu zarzucono
występek, może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej
kary lub środka karnego bez przeprowadzania postępowania dowodowego". Zakwestionowane
przepisy przewidują, iż jeśli skazany zaskarży wyrok konsensualny, zakaz reformationis in
peius nie obowiązuje. Wyjątek ten ma na celu ograniczenie ochrony oskarżonego związanej z
zakazem reformationis in peius w sytuacjach, gdy w istocie zrywa on porozumienie procesowe,
podważając wyrok, którego było ono podstawą.
Artykuł 42 ust. 2 Konstytucji stanowi, iż "Każdy, przeciw komu prowadzone jest
postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania". TK
stwierdził, że prawo to należy rozumieć szeroko. Jednocześnie wskazał, że nie może być ono
traktowane jako absolutne, czy niepodlegające ograniczeniom.
Rozważając problem, czy zakaz reformationis in peius jest istotnym elementem prawa
do obrony z art. 42 ust. 2 Konstytucji i jako taki nie podlega ograniczeniom możliwym na
gruncie art. 31 ust. 3 Konstytucji, TK uznał, że zakaz ten swe źródło czerpie przede
wszystkim z regulacji ustawowej - kodeksowej, a nie z Konstytucji; "konstytucyjnej zasadzie
nulla poena sine lege nie można przypisywać zakresu kodeksowej formuły niepogarszania
sytuacji oskarżonego". Z drugiej jednak strony, TK zwrócił uwagę na to, że "zakaz
reformationis in peius jest zakorzeniony w prawie do obrony, statuowanym w art. 42 ust. 2
Konstytucji, a ponadto - spójność systemu prawa karnego nie pozwala ignorować pewnych
instytucji przy interpretacji innych".
Należy zwrócić uwagę, że zakaz ten z natury rzeczy nie ma charakteru absolutnego i
podlega automatycznemu wyłączeniu w sytuacji, gdy jednocześnie wniesiono środek
odwoławczy na niekorzyść oskarżonego. Warunkiem obowiązywania zakazu reformationis
in peius jest właśnie brak wniesienia środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego.
Trudno zatem uznać, że zakaz orzekania na niekorzyść oskarżonego należy do samej istoty
konstytucyjnego prawa do obrony, a więc co do zasady może podlegać ograniczeniom.
Zakaz naruszania istoty prawa lub wolności konstytucyjnej, o którym mowa w art. 31 ust. 3
in fine Konstytucji, nie dotyczy elementów powiązanych z prawem lub wolnością, które
mogą być przez ustawodawcę zwykłego zmieniane bez unicestwienia rdzenia danego