Komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego i zmianie niektórych ustaw

Druk nr 2603

Warszawa, 29 kwietnia 2009 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Komisja Nadzwyczajna "Przyjazne

Państwo" do spraw związanych z
ograniczaniem biurokracji
NPP-020-109-2009


Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej


Na podstawie art. 32 ust. 2 regulaminu Sejmu Komisja Nadzwyczajna
"Przyjazne Państwo" do spraw związanych z ograniczaniem biurokracji wnosi
projekt ustawy:

- o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania cywilnego i zmianie
niektórych ustaw.

Do reprezentowania stanowiska Komisji w pracach nad projektem ustawy
został upoważniony poseł Mirosław Sekuła.*)

Przewodniczący Komisji


(-) Mirosław Sekuła



*) W dniu 18 listopada 2009 r. Komisja dokonała zmiany posła przedstawiciela
wnioskodawców. Do reprezentowania stanowiska Komisji został upoważniony poseł Jacek alek.

projekt
USTAWA
z dnia
o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego i zmianie niektórych ustaw.

Art.1 W ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U.
Nr 43, poz. 296, z późn. zm.) wprowadza się następujące zmiany:
1) art. 87 § 1 otrzymuje brzmienie:
„Art. 87. § 1. Pełnomocnikiem może być osoba która ukończyła wyższe studia prawnicze w
Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane
w Rzeczypospolitej Polskiej objęta ubezpieczeniem od odpowiedzialności cywilnej za szkody
wyrządzone przy wykonywaniu tej czynności, a w sprawach własności przemysłowej także
rzecznik patentowy, a ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz
osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w
zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub
zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.”;
2) w art. 87 po § 6 dodaje się § 7 i 8 w brzmieniu:
„§7. W sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego pełnomocnikiem może być
jedynie adwokat lub radca prawny.
§8. Minister właściwy do spraw instytucji finansowych w porozumieniu z Ministrem
Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Polskiej Izby Ubezpieczeń, określi, w drodze
rozporządzenia, szczegółowy zakres ubezpieczenia, o którym mowa w § 1 oraz minimalną
sumę gwarancyjną, biorąc w szczególności pod uwagę specyfikę wykonywanej czynności.”;
3) w art. 87(1):
a) § 1 otrzymuje brzmienie:
„§ 1. W postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez osobę
która ukończyła wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskała tytuł
magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej. Zastępstwo to
dotyczy także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem
Najwyższym, podejmowanych przed sądem niższej instancji.”,

b) § 2 otrzymuje brzmienie
„§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się w postępowaniu o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o
ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oraz gdy stroną, jej organem, jej
przedstawicielem ustawowym lub pełnomocnikiem jest sędzia, prokurator, notariusz albo
profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, a także gdy stroną, jej organem lub jej
przedstawicielem ustawowym jest osoba która ukończyła wyższe studia prawnicze w
Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane
w Rzeczypospolitej Polskiej lub radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.”;
4) art. 99 otrzymuje brzmienie:
„Art. 99. Stronom reprezentowanym przez pełnomocnika zwraca się koszty w wysokości
należnej według przepisów o wynagrodzeniu adwokata.”.
Art. 2 W ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, z póżn. zm.) wprowadza się następujące
zmiany:
1) w art. 35 §1 otrzymuje brzmienie:
„§ 1. Pełnomocnikiem strony może być osoba która ukończyła wyższe studia prawnicze w
Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane
w Rzeczypospolitej Polskiej, a ponadto inny skarżący lub uczestnik postępowania, jak
również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w
stosunku przysposobienia, a także inne osoby, jeżeli przewidują to przepisy szczególne.”;
2) w art. 175 § 1 otrzymuje brzmienie:
„§ 1. Skarga kasacyjna powinna być sporządzona przez osobę która ukończyła wyższe studia
prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne studia
prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej, z zastrzeżeniem § 2 i 3.”;

3) w art. 194 § 4 otrzymuje brzmienie:
„§ 4. Zażalenie, którego przedmiotem jest odrzucenie skargi kasacyjnej, powinno być
sporządzone przez osobę która ukończyła wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej
Polskiej i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w
Rzeczypospolitej Polskiej. Przepis art. 175 § 2 i 3 stosuje się odpowiednio.”;
4) w art. 205 § 1 i 2 otrzymują brzmienie:
„§ 1. Do niezbędnych kosztów postępowania prowadzonego przez stronę osobiście zalicza
się poniesione przez stronę koszty sądowe, koszty przejazdów do sądu strony oraz
równowartość zarobku utraconego wskutek stawiennictwa w sądzie. Suma kosztów przejazdu
i równowartość utraconego zarobku nie może przekraczać wynagrodzenia jednego adwokata
lub radcy prawnego.
§ 2. Do niezbędnych kosztów postępowania strony reprezentowanej przez pełnomocnika
zalicza się jego wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych
przepisach i wydatki jednego adwokata lub radcy prawnego, koszty sądowe oraz koszty
nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony.”.

Art.3 Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
UZASADNIENIE
Projekt umożliwia prawnikom spoza korporacji reprezentowanie swoich klientów przed
sądami cywilnymi (w sprawach majątkowych) oraz administracyjnymi. W tych sprawach
każdy błąd w sztuce prawnika może być w 100 procentach naprawiony przez wypłatę
ubezpieczenia z obowiązkowej polisy OC. Tak jak np. sprawca stłuczki za pomocą posiadanej
polisy OC likwiduje straty poszkodowanemu. Nadzór korporacji prawniczych nad takimi
prawnikami jest zupełnie zbędny i niekonieczny.
Polacy reprezentują sami swoje interesy przed sądami nie posiadając do tego niezbędnej
wiedzy.
Z danych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, iż w roku 2005 do sądów polskich wpłynęło
9.581.613 spraw, z czego: 2.218.272 spraw karnych, 4.873.875 spraw cywilnych, 1.077.219
spraw rodzinnych, 255.767 spraw z zakresu prawa pracy, 212.151 spraw z zakresu
ubezpieczeń społecznych, 944.329 spraw gospodarczych.
Szeroko pojętych spraw cywilnych, objętych regulacją projektu, było 6.286.122, co stanowiło
66 procent wszystkich spraw.
Zgodnie z danymi Naczelnej Rady Adwokackiej adwokaci reprezentowali z wyboru strony
w 93.736 sprawach cywilnych. Jedynie w 1,5 % spraw Polacy korzystali z usług adwokatów
(1,96 % w sprawach karnych). Polacy w przytłaczającej większości spraw sami reprezentują
swoje interesy.
Badania przeprowadzone przez TNS OBOP na zlecenie Krajowej Izby Radców Prawnych
w 2009 roku pokazały, że zdecydowana większość Polaków nie ma żadnej wiedzy z zakresu
prawa. Tylko 18 % zapytanych wiedziało, że wyrok sądu I instancji nie jest ostateczny
i można się od niego odwołać, bowiem postępowanie sądowe w Polsce jest dwuinstancyjne.
Ze znajomością pojęć prawnych jest jeszcze gorzej. Aż co trzeci Polak nie wie np., co to jest
pozew.
wiadomość prawna obywateli jest zatem zatrważająco niska, a samodzielne
bronienie swoich słusznych racji przed sądem zazwyczaj nie kończy się sukcesem. Cierpi na
tym przede wszystkim wizerunek wymiaru sprawiedliwości.
Aż 84 proc. Polaków zgadza się z opinią, ze bogaty zawsze wybroni się przed sądem, bo stać
go na najlepszych adwokatów lub sowite łapówki, 70 proc. akceptuje pogląd, że adwokaci
bardziej dbają o swój zysk niż o interes klienta. Dwie trzecie uznało za prawdziwy sąd, iż
wymiar sprawiedliwości nie jest sprawiedliwy, faworyzuje przestępców, a gnębi
pokrzywdzonych.
Te same badania pokazały, iż ponad 50% Polaków uważa, że wynagrodzenia prawników nie
są adekwatne do ich pracy i są zdecydowanie za wysokie. Badania niezależnej organizacji
ekonomicznej RIAD (International Association of Legal Expenses Insurance - Regulation of
the legal proffesion and acces to law. An economic perspective.) potwierdzają, iż ceny usług
świadczonych przez profesjonalnych prawników (adwokatów i radców) w 12 badanych
krajach były wyższe od 2 do 6 razy niż ceny identycznych usług świadczonych przez
doradców. Co więcej, jakość usług doradców nie była gorsza.
Z powyższego wynika, iż dostęp do pomocy prawnej w Polsce jest w chwili obecnej
utrudniony, bo usługi te są drogie. Sytuacja taka jest przede wszystkim wynikiem braku
konkurencyjności na rynku usług prawniczych oraz niewielka ilość osób świadczących
pomoc prawną (adwokatów i radców prawnych) w stosunku do liczby mieszkańców.
W Polsce na 100 tys. mieszkańców przypada ok. 68 osób świadczących pomoc prawną
(jedynie 19 z nich może reprezentować w sprawach karnych), podczas gdy (w oparciu
o raport Europejskiej Komisji ds. Skuteczności Wymiaru Sprawiedliwości CEPEJ z 2006 r.)
np. na Węgrzech liczba ta wynosi ok. 90, w Niemczech ok. 150, w Anglii z Walią ok. 201, w
Portugalii ok. 213, w Irlandii ok. 230, we Włoszech ok. 260, w Hiszpanii ok. 260, w Grecji
ok. 308, na Litwie - 37, w Mołdawi - 33, w Gruzji - 22 a w Federacji Rosyjskiej – 39.
Powyższe dane wskazują wyraźnie jak mała, w porównaniu ze wskazanymi państwami
w Europie, jest w Polsce liczba adwokatów i radców prawnych w stosunku do mieszkańców.
Niższy wskaźnik niż w Polsce w tym zakresie odnotowuje się natomiast w Azerbejdżanie – 6.
Dodatkowo zaznaczyć należy, że wskazana liczba osób świadczących pomoc prawną
w Polsce jest faktycznie dużo niższa z uwagi na to, iż spośród osób wpisanych na listy
korporacji adwokatów i radców prawnych, a więc zaliczanych do osób świadczących usługi
prawnicze, nie wszyscy wykonują aktualnie wskazane zawody (spośród 8965 adwokatów
tylko 7054 wykonuje zawód, tj. ok. 79% adwokatów wpisanych na listy, natomiast spośród
25 400 radców prawnych zaledwie 18 953 wykonuje zawód, tj. ok. 75% radców prawnych
wpisanych na listy). Ponadto na ocenę dostępności społeczeństwa do pomocy prawnej wpływ
ma także okoliczność, że około połowa (ok. 10 600) spośród wszystkich radców prawnych
wykonuje zawód radcy na podstawie stosunku zatrudnienia, co często oznacza, że nie
świadczy pomocy prawnej dla osób fizycznych (jakkolwiek przepisy na to zezwalają).
Uwzględniając powyższe (tj. zmniejszając liczbę osób świadczących pomoc prawną w Polsce
o liczbę radców prawnych wykonujących zawód na podstawie stosunku zatrudnienia)
wskaźnik liczby osób świadczących pomoc prawną na 100 tys. mieszkańców wynosi ok. 49,
a zatem jest bardzo niski.
Analizując rynek usług prawniczych w Polsce nie można pominąć faktu, że usługi te obecnie
są świadczone również przez dodatkową (obok adwokatów i radców prawnych) grupę osób
liczącą ok. 5-10 tyś., które świadczą usługi prawnicze na podstawie ustawy z dnia 2 lipca
2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. Od osób tych nie wymaga się ani
odpowiedniej wiedzy, gdyż brak jest wymogu posiadania wykształcenia wyższego, tym
bardziej prawniczego, ani jakiejkolwiek praktyki. Osoby te nie mogą jednak reprezentować
swoich klientów przed sądem na zasadach takich, jak osoby wykonujące zawód adwokata
czy radcy prawnego, a zatem ich wpływ na konkurencyjność rynku usług prawniczych
i dostępność do tych usług jest znikomy.
Korzystanie z porad prawnych tych osób nie daje zatem żadnych gwarancji uzyskania
kompetentnej pomocy prawnej i może narazić na szkody osoby z nich korzystające.
Takie rozwarstwienie rynku usług prawniczych jest niekorzystne z punktu widzenia
kreowania „szarej strefy” usług prawniczych. W Polsce jedynie 1,5 % obywateli korzysta z
usług adwokata z wyboru w sprawach cywilnych. Jednak pozostały znaczny odsetek osób