Komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego i zmianie niektórych ustaw

korzysta z innej „pomocy”. Pomoc ta zazwyczaj ogranicza się do porady prawnej lub
sporządzenia projektu pisma. Taka działalność jest zazwyczaj nieewidencjonowana. Osoba
postępująca według porady jest pozbawiona jakiejkolwiek ochrony w przypadku, kiedy
porada okaże się błędna. Podobnie – podpisując pismo sporządzone przez inną osobą – bierze
na siebie całą odpowiedzialność za jego treść. Jeżeli pismo szkodzi tej osobie, nie ma ona
praktycznie możliwości uzyskania odszkodowania od osoby, która odpłatnie sporządziła
wadliwe pismo. Mając na względzie bardzo niską prawną świadomość społeczną obywateli
jak i negatywne skutki takiej pomocy prawnej niezbędnym wydaje się wprowadzenie
mechanizmów przeciwdziałającym takim zjawiskom.
Powyższa sytuacja wymaga gruntownej zmiany poprzez zapewnienie szybkiego wzrostu
liczby osób świadczących usługi prawnicze i posiadających odpowiednie do tego
kompetencje, co w efekcie wpłynie na wzrost konkurencyjności na rynku usług prawniczych,
a co za tym idzie, na spadek cen za te usługi i zwiększenie dostępności do usług prawniczych.
Wprowadzona w projekcie ustawy grupa pełnomocników zapewni szybki wzrost liczby osób
świadczących pomoc prawną, gdyż zawód prawnika będzie można wykonywać zaraz po
ukończeniu studiów prawniczych – zdając państwowy egzamin magisterski. Nową grupę osób
świadczących (w ograniczonym zakresie) usługi prawnicze będą stanowić zatem osoby
posiadające odpowiednie kwalifikacje. Szacuje się, biorąc pod uwagę liczbę absolwentów
wydziałów prawa (corocznie ok. 8000 osób), że już w roku 2009, a więc w pierwszym roku
obowiązywania ustawy, pojawi się ok. 6000 osób świadczących usługi prawnicze,
a w kolejnych latach grupa ta będzie zwiększała się o kolejne ok. 4000 osób rocznie. Biorąc
pod uwagę natomiast dane statystyczne odnośnie liczby absolwentów studiów prawniczych w
Polsce oraz mając na uwadze wprowadzenie regulacji, z dniem wejścia w życie projektu
ponad 200 tysięcy osób zyska możliwość wykonywania wyuczonego zawodu, co do chwili
obecnej – bez żadnych racjonalnych przyczyn - nie jest możliwe. Potencjalna liczba osób
mogących świadczyć usługi prawnicze – adwokatów, radców prawnych i prawników spoza
korporacji– wyniesie ok. 240 000, a więc wzrośnie niemal ośmiokrotnie w stosunku do stanu
obecnego już w pierwszym roku obowiązywania ustawy. Prostota regulacji, jej zalety a także
pożądane skutki społeczne jednoznacznie przemawiają za koniecznością jej wprowadzenia.
Celem projektowanych zmian jest ułatwienie dostępu do pomocy prawnej poprzez nadanie
uprawnień do występowania przed sądami cywilnymi nowej kategorii osób - prawnikom
spoza korporacji. Osoby te – poprzez weryfikację ich wiedzy na egzaminie magisterskim –
będą gwarantować właściwy poziom przygotowania do świadczenia usług prawniczych,
a zarazem stanowić konkurencję dla adwokatów czy radców prawnych.
Z przeprowadzonej analizy wynika, iż zarówno procedura cywilna jak i prawo cywilne
materialne jest obowiązkowym przedmiotem zaliczanym przez studentów prawa niemal na
wszystkich wydziałach studiów prawniczych w Polsce. W 17 na 20 szkołach wyższych są to
przedmioty obligatoryjne – czyli takie, który każdy student musi zaliczyć, w 1 (Uniwersytet
Warszawski) – procedura cywilna jest przedmiotem fakultatywnym (czyli student sam
decyduje, czy chce taki przedmiot zaliczyć), w 2 (Wyższa Szkoła Handlu i Prawa
R. Łazarskiego w Warszawie i Katolicki Uniwersytet Lubelski) – fakultatywne jest prawo
rodzinne i opiekuńcze, a w drugiej także prawo rzeczowe, prawo zobowiązań i prawo
spadkowe.

Uczelnia Prawo
Cywilne
Postępowanie
Cywilne
1. Uniwersytet Warszawski



Tak Nie
2. Uniwersytet Wrocławski
Tak
Tak
3. Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Tak
Tak
4. Uniwersytet A. Mickiewicza w Poznaniu
Tak
Tak
5. UMCS w Lublinie
Tak
Tak
6. Uniwersytet M. Kopernika w Toruniu
Tak
Tak
7. Uniwersytet ląski w Katowicach
Tak
Tak
8. Uniwersytet Łódzki
Tak
Tak
9. Wyższa Szkoła Handlu i Prawa R. Łazarskiego w
Cz. Ogólna
Tak
Warszawie
10. Katolicki Uniwersytet Lubelski
Tak(bez Prawa
Tak
rodzinnego i
spadkowego)
11. Uniwersytet Gdański
Tak
Tak
12. Uniwersytet Szczeciński
Tak
Tak
13. Uniwersytet w Białymstoku
Tak
Tak
14. Uniwersytet Kard. S. Wyszyńskiego w
Tak Tak
Warszawie
15. Uniwersytet Rzeszowski
Tak
Tak
16. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Tak
Tak
17. Europejska Wyższa Szkoła Prawa i
Tak Tak
Administracji w Warszawie
18. Krakowska Szkoła Wyższa A. Frycza-
Tak Tak
Modrzewskiego
19. Akademia L. Koźmińskiego
Tak
Tak
20. Wyższa Szkoła Zarządzania i Prawa H.
Tak Tak
Chodkowskiej w Warszawie


Podkreślić jednak należy, iż znakomita większość studentów tych uczelni, gdzie przedmioty
te są fakultatywne, zdaje dobrowolnie te egzaminy doskonale zdając sobie sprawę z tego, iż
tworzą one elementarną bazę warsztatu prawniczego.
Tezę tę potwierdzają wyniki egzaminów wstępnych na aplikacje prawnicze w roku 2008,
który obejmował także problematykę z zakresu prawa cywilnego i procedury cywilnej.
Odsetek osób, które zdały egzamin w stosunku do ogółu osób przystępujących do egzaminu
(z 3 wymienionych szkół) przedstawia się następująco:
1. Uniwersytet Warszawski – 16,02 % (co było wynikiem najlepszym wśród wszystkich
szkół);
2. Wyższa Szkoła Handlu i Prawa R. Łazarskiego w Warszawie – 1,52 % (co dawało 16
wynik)
3. Katolicki Uniwersytet Lubelski – 6,09 % (co dawało 8 wynik).
wiadczy to jednoznacznie o tym, iż osoby legitymujące się tytułem magistra prawa mają
wiedzę niezbędną do tego, aby pomagać stronom – obywatelom Polski – w szeroko pojętych
sprawach cywilnych.
Celem projektodawców jest umożliwienie reprezentowania stron przez prawników spoza
korporacji, którzy pomoc prawną świadczyć będą w dowolnej, wybranej przez nich formie.
Osoby te nie będą zrzeszone w korporacji. Korporacje zakazują swoim członkom konkurencji
między sobą tzw. Kodeksami etyki (np. zakaz reklamy czy uzależniania honorarium od
wyniku sprawy – § 23 czy § 50 ust. 3 Kodeksu Etyki Adwokackiej).:
Jest to bardzo istotne z punktu widzenia uświadamiania społeczeństwu potrzeby korzystania
z usług prawnika. Z wyżej cytowanych badań wynika, że 86 procent Polaków nie korzystało
z usług prawnika w ciągu ostatnich 5 lat. Na pytanie dlaczego, 99 procent z tych osób
odpowiedziało, że nie miało takiej potrzeby. Jedynie 19 procent ankietowanych skorzystałoby
z usług prawnika, gdyby miało taką potrzebę. Częściej ankietowani korzystaliby z usług np.
krewnego (42 procent) lub znajomych (21 procent). Wyniki tych badań wydają się być bardzo
niepokojące z punktu widzenia świadomości społecznej odnośnie korzyści z korzystania
z usług prawnika.
Znamiennym jest, iż w Apelacji Warszawskiej w I połowie 2008 roku na 631 342
zarejestrowane sprawy jedynie 5932 (0,9%) dotyczyła spraw z zakresu prawa pracy. Spraw
gospodarczych było jedynie 18 507 (2,9 %). W innych apelacjach w Polsce odsetek tych
spraw wygląda niemal identycznie. Tak niski odsetek pokazuje jednoznacznie, iż w Polsce
świadomość prawna – zarówno wśród pracowników jak i przedsiębiorców – jest znikoma.
Wypadkowa niskiego odsetka osób mogących wykonywać usługi prawnicze i zakazów
wykorzystywania narzędzi marketingowych przez prawników zrzeszonych w korporacjach
zawodowych skutkuje niską świadomością społeczną odnośnie korzyści wynikających
z korzystania z usług prawnika. To zaś bezpośrednio prowadzi do setek ludzkich dramatów
i tragedii, o których codziennie donoszą media. Ten aspekt społeczny nie jest bez znaczenia
dla przyjęcia proponowanych rozwiązań.
W związku z tym, prawnikom spoza korporacji nadano uprawnienie do występowania przed
sądami cywilnymi. Z Analizy statystycznej działalności sądów w I półroczu 2008 roku
wynika, iż około 77 % wszystkich spraw załatwianych przez Sądy Rejonowe stanowią
szeroko pojęte sprawy cywilne (np. Apelacja Warszawska – 82,0 %, Apelacja Białostocka –
72,5%) . W Sądach Okręgowy udział procentowy tego typu spraw w I połowie 2008
oscylował na poziomie 55 % (np. Apelacja Warszawska – 65,7 %, Apelacja Białostocka –
46,2 %). W liczbach bezwzględnych liczba spraw cywilnych w Apelacji Warszawskiej
w I połowie 2008 roku wyniosła ponad 500 tysięcy spraw. Sądy cywilne są zatem sądami
właściwymi dla znakomitej większości spraw, w których dla obywatela pojawia się
konieczność skorzystania z pomocy prawnika i w których brak jakiejkolwiek pomocy może
rodzić bardzo poważne skutki.
Prawnikom spoza korporacji nadano także uprawnienia do występowania przed sądami
administracyjnymi. Obecnie obowiązujące rozwiązania bez racjonalnego powodu
uniemożliwiają taką aktywność. Podkreślić należy, iż zgodnie z art. 33 § 1 k.p.a.
pełnomocnikiem strony w postępowaniu administracyjnym może być każda osoba, która
posiada zdolność do czynności prawnych. Pozbawienie prawników spoza korporacji
możliwości reprezentowania stron przed sądami administracyjnymi jest z tego punktu
widzenia zupełnie nieuzasadnione.
Znamiennym także jest to, iż sędzią w sądzie administracyjnym może zostać osoba, która nie
ukończyła aplikacji sądowej (art. 6 § 1 pkt 7 ustawy Prawo o ustroju sądów
administracyjnych (Dz. U. z 2002 roku, Nr 153, poz. 1269 z późn. zm.)). Skoro do objęcia
urzędu Sędziego sądu administracyjnego nie jest konieczne odbycie aplikacji sądowej to tym
bardziej nie jest konieczne odbycie aplikacji, aby reprezentować strony przed tym sądem.
W sprawach tych za postępowanie niezgodne z prawem lub błędy proceduralne w załatwieniu
sprawy odpowiedzialność ponosi w całości Skarb Państwa (art. 417 k.c.).
Projekt wypełnia jednocześnie zalecenia Trybunału Konstytucyjnego odnośnie uregulowania
świadczenia pomocy prawnej przez osoby nienależące do korporacji prawniczych
(prawników spoza korporacji).
W wyroku z 21 maja 2001 roku w sprawie o sygn. K 30/01, Trybunał Konstytucyjny
stwierdził jednoznacznie, że ustawodawca winien otworzyć możliwość świadczenia pomocy
prawnej w ograniczonym zakresie przez osoby, które legitymują się ukończeniem wyższych
studiów prawniczych i uzyskały tytuł zawodowy magistra prawa. W wyroku z 26 listopada
2003 roku w sprawie o sygn. SK 22/02 (OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 97) Trybunał podkreślił,
że: „ustawodawca powinien zająć wyraźne stanowisko co do kwestii podstawowej, czy
i w jakim zakresie zarobkowe świadczenie pomocy prawnej może być wykonywane przez
osoby nienależące do kręgu podmiotów wpisanych na listy korporacyjne”. W tym samym
orzeczeniu Trybunał wyraził też pogląd, że „do ustawodawcy należy ocena, czy silniejsze
racje interesu publicznego przemawiają za wyłącznością świadczenia pomocy prawnej przez
członków określonych korporacji zawodowych, czy też za otwarciem tej formy aktywności –
w pewnym przynajmniej zakresie – dla osób dysponujących jedynie wyższym wykształceniem
prawniczym”. Dodał przy tym, że za pierwszym rozwiązaniem przemawiają względy
wskazujące na potrzebę ochrony możliwie wysokiego standardu świadczeń pomocy prawnej
i potrzebę istnienia nadzoru samorządowego. Za drugim przemawia zaś ochrona interesu tych
grup społecznych, których nie stać na wysoko specjalistyczną pomoc prawną świadczoną
przez adwokatów i radców prawnych.
W uzasadnieniu sprawy K 6/06 Trybunał Konstytucyjny podkreślił, iż całkowicie zgodne
z Konstytucją jest reprezentowanie klientów przed sądem przez prawników spoza korporacji.
Takie rozwiązanie, zdaniem Trybunału, „nie może być uznane za niekonstytucyjne z tego tylko
powodu, że stwarza ono możliwość świadczenia pomocy prawnej przez osoby niewykonujące
zawodu zaufania publicznego i nienależące do samorządu zawodowego.” Trybunał podkreślił
także, iż „Kwestia oceny, jakim kryteriom powinna odpowiadać świadczona pomoc prawna,
pozostaje w gestii ustawodawcy. Od decyzji ustawodawcy zależy też, czy świadczenie pomocy
poza (korporacjami) prawniczymi zawodami zaufania publicznego wymaga ubezpieczenia od
odpowiedzialności majątkowej związanej ze świadczeniem usług oraz czy i w jakim zakresie
wiąże się z obowiązkiem zachowania tajemnicy zawodowej.”
Projekt rozwija konstytucyjne zasady państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP), zasadę
wolności prowadzenia działalności gospodarczej (art. 22 Konstytucji RP), prawa do sądu (art.
45 Konstytucji RP), wolności wyboru i wykonywania zawodu (art. 65 Konstytucji RP).
Podstawami konstytucyjnymi funkcjonowania prawników spoza korporacji jest art. 22 oraz
art. 65 Konstytucji, co implikuje konieczność stosowania minimalnych ograniczeń,
proporcjonalnych do zasady wolności prowadzenia działalności gospodarczej (art. 31 ust. 3
Konstytucji RP).
Prawnicy spoza korporacji występując jedynie w sprawach majątkowych nie będą
wykonywać zawodu zaufania publicznego a prowadzić wolnorynkową firmę jak np. doradcy
kredytowi czy ubezpieczeniowi. Odróżnia to prawników spoza korporacji od adwokatów
i radców prawnych, których wolność prowadzenia działalności gospodarczej podlega
ograniczeniom z mocy art. 17 Konstytucji RP. Ograniczenie wynika z faktu, iż adwokaci
i radcowie wykonują zawód zaufania publicznego a ich powinności wobec klientów mają
zupełnie odmienny – od majątkowego – charakter. Implikuje to konieczność poddania ich
działalności weryfikacji z punktu widzenia wykonywania zawodu zaufania publicznego
i interesu publicznego (art. 17 Konstytucji RP).
Prawnicy spoza korporacji nie będą zrzeszeni w korporację prawniczą a przy wykonywaniu
zawodu nie będą poddani rygorom związanym z wykonywaniem zawodu zaufania
publicznego. W związku z tym osoby te będą traktowane przez sąd na równi
z pełnomocnikami, będącymi krewnymi czy też pracownikami strony. Np. błędy formalne
w składanych pismach nie będą wywoływały skutków tożsamych z błędami osób
wykonujących zawód adwokata czy radcy prawnego. Z tego samego względu nie przyznano
prawnikom spoza korporacji uprawnień zastrzeżonych dla osób wykonujących zawód
w korporacji (adwokata lub radcy prawnego). Chodzi tu przykładowo o możliwość
poświadczania autentyczności kopii dokumentów dla celów postępowania przed sądem.
Czynności te bowiem pozostają w ścisłym związku z wykonywaniem czynności przez osoby
wykonujące zawód zaufania publicznego.
Zmiana treści art. 99 k.p.c. usuwa wątpliwości, co do jego zgodności z zasadą równości,
wyrażoną w art. 32 Konstytucji. Treść tego przepisu uchwalana była w zupełnie odmiennej
sytuacji ustrojowej państwa – w czasach PRL. Jest reliktem przeszłości, który powinien
zostać usunięty z systemu prawnego. Brak jest bowiem jakichkolwiek racjonalnych