Komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz ustawy o giełdach towarowych

Prawa energetycznego. Chodzi o wyeliminowanie wątpliwości co do tego, który z tych
sposobów zawierania umowy ma pierwszeństwo.

Powyższe zmiana mają zostać wprowadzone poprzez dodanie nowego art. 9o w ustawie –
Prawo energetyczne. Charakter pomocniczy ma wprowadzenie w art. 3 Prawa energetycznego
trzech nowych definicji – jednostki wytwórczej, układu hybrydowego i współspalania. Definicje te
pozwolą precyzyjnie określić zakres obowiązku sprzedaży energii elektrycznej na giełdzie.

2.2. Nowe kompetencje Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki
Konsekwencją nałożenia na niektórych wytwórców energii elektrycznej obowiązku jej sprzedaży
przez giełdę jest rozszerzenie zakresu zadań Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki o
kontrolowanie wykonywania tego obowiązku (dodanie w art. 23 w ust. 2 Prawa energetycznego
pkt 4a), możliwość nałożenia na przedsiębiorstwo energetyczne kary, w przypadku nie
przestrzegania tego obowiązku (dodanie w art. 56 w ust. 1 Prawa energetycznego pkt 17) oraz
stworzenie Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki – w zakresie niezbędnym do kontroli
wykonywania przez przedsiębiorstwa energetyczne obowiązków określonych w Prawie
energetycznym – możliwości dostępu do tajemnicy zawodowej w rozumieniu ustawy z dnia 26
października 2000 r. o giełdach towarowych (dodanie w art. 54 w ust. 1 tej ustawy pkt 9).

2.3. Normy przejściowe
W projekcie przewiduje się następujące skutki prawne wejścia w życie ustawy dla umów
zawartych przed wejściem w życie obowiązku sprzedaży energii elektrycznej przez giełdę,
których treść uniemożliwiałaby lub mogłaby uniemożliwiać wykonywanie tego obowiązku:
1) Bezskuteczność (art. 3 ust. 3) – następuje z chwilą wejścia w życie art. 9o Prawa
energetycznego w odniesieniu do umów zawartych przed upływem 14 dni od dnia
ogłoszenia ustawy przez wytwórców, do których stosuje się ustawę o rozwiązaniu KDT, z
podmiotami należącymi do tej samej grupy kapitałowej. Bezskuteczność dotyka
powyższych umów w takim zakresie, w jakim uniemożliwiałyby lub mogłyby uniemożliwiać
wykonywanie obowiązku sprzedaży przez giełdę. Trwałość tego rodzaju umów i w
konsekwencji ich pierwszeństwo przez transparentnym sposobem sprzedaży energii przez
giełdę nie zasługuje na ochronę. Stroną tych umów są bowiem wytwórcy, którzy korzystają
z pomocy publicznej na podstawie ustawy o rozwiązaniu KDT. Skoro otrzymują już oni
rekompensaty za przedterminowe rozwiązanie kontraktów długoterminowych, ustawodawca
nie powinien tolerować zawierania przez tych wytwórców kolejnych umów
długoterminowych z podmiotami z tej samej grupy kapitałowej. Pamiętać bowiem należy, iż
umowy zawierane w ramach grupy kapitałowej wyłączone są mechanizmy rynkowe.
Prawdopodobne jest przy tym, iż powyższe umowy zawarte zostaną w reakcji na prace
legislacyjne nad niniejszym projektem ustawy, w celu obejścia wynikających z niej
mechanizmów zapobiegających nadużywaniu prawa do rekompensat z ustawy o
rozwiązaniu KDT.
2) Nieważność (art. 3 ust. 4) – dotyczy umów zawartych po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia
ustawy w zakresie, w jakim te umowy uniemożliwiałyby lub mogłyby uniemożliwiać
wykonywanie obowiązku sprzedaży przez giełdę. Jeśli umowa będzie miała szerszy zakres,
skuteczność pozostałej części podlegać będzie ocenie na gruncie art. 58 § 3 Kodeksu
cywilnego, czyli zasadniczo pozostanie w mocy, chyba że z okoliczności wynika, iż bez
postanowień dotkniętych nieważnością umowa nie zostałaby zawarta. Konieczność
zamieszczenia tego unormowania w przepisach przejściowych wynika z faktu, iż
nieważności nie można byłoby jeszcze wywodzić z art. 58 § 1 Kodeksu cywilnego w
związku ze sprzecznością z art. 9o Prawa energetycznego. Art. 9o Prawa energetycznego
wejdzie bowiem w życie w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy. Umowy, które
uniemożliwiałyby lub mogłyby uniemożliwiać wykonywanie obowiązku sprzedaży przez
giełdę, zawarte po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy, stanowić będą w ewidentny
sposób naruszenie woli ustawodawcy, w związku z czym powinny być w zakresie
sprzecznym z tą wolą nieważne.
3) Możliwość wydania zakazu wykonywania umowy przez Prezesa Urzędu Regulacji
Energetyki w drodze decyzji (art. 3 ust. 5) – dotyczy wszystkich umów zawartych przez
przedsiębiorstwa energetyczne przed upływem 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy, z
wyłączeniem umów zawartych przez wytwórców, do których stosuje się ustawę o
rozwiązaniu KDT, z podmiotami należącymi do tej samej grupy kapitałowej (te ostatnie
umowy staną się bezskuteczne z chwilą wejścia w życie art. 9o Prawa energetycznego –
patrz punkt 1 powyżej). W stosunku do umów, które z mocy prawa nie staną się
bezskuteczne, również istnieje ryzyko, że będą reakcją przedsiębiorstw energetycznych na
proponowane w projekcie unormowania (próba ich obejścia). W związku z tym, żeby nie
zaprzepaścić szansy na osiągnięcie celów stawianych przed ustawą, w projekcie
zaproponowano kompetencję dla Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki do wydania w
drodze decyzji zakazu wykonywania w zakresie, w jakim uniemożliwiałyby lub mogłyby
uniemożliwiać wykonywanie obowiązku sprzedaży przez giełdę, jeżeli przemawiają za tym
względy zapewnienia ochrony interesów odbiorców końcowych, skutecznej konkurencji lub
zapobieżenia nadużywaniu przez wytwórcę uprawnień wynikających z ustawy o
rozwiązaniu KDT. Tego rodzaju decyzje Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki podlegać
mają natychmiastowemu wykonaniu.

Ponadto projekt przewiduje w art. 3 ust. 1, że w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy,
przedsiębiorstwa energetyczne obowiązane do sprzedaży energii elektrycznej przez giełdę
zobowiązane będą przedłożyć Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki uwierzytelnione kopie
umów zawartych przed upływem 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy, które uniemożliwiają lub
mogą uniemożliwiać wykonywanie tego obowiązku, wraz z informacją, które postanowienia tych
umów i w jaki sposób uniemożliwiają lub mogą uniemożliwiać wykonywanie obowiązku (nie
dotyczy to umów zawartych przez wytwórców, do których stosuje się ustawę o rozwiązaniu
KDT, z podmiotami należącymi do tej samej grupy kapitałowej, które to umowy staną się
bezskuteczne z chwilą wejścia w życie art. 9o Prawa energetycznego). Jest to rozwiązanie,
które ma pozwolić regulatorowi rynku energetycznego zidentyfikować przeszkody w osiągnięciu
celów stawianych przed ustawą oraz w razie potrzeby umożliwić wydanie decyzji, o której mowa
w art. 3 ust. 5 projektu. Sankcją, w razie nieprzedstawienia w terminie uwierzytelnionych kopii
umów wraz z wymaganą informacją, będzie niemożność powoływania się na te umowy jako
okoliczność uniemożliwiającą sprzedaż energii elektrycznej przez giełdę.


Wykonywanie umowy dotkniętej bezskutecznością, nieważnością lub wbrew decyzji Prezesa
Urzędu Regulacji Energetyki, jak również samo zawarcie umowy w zakresie dotkniętym
nieważnością w związku z uniemożliwieniem realizacji ustawowego trybu sprzedaży energii na
giełdzie, wiązać się będzie z karą pieniężną nakładaną na zasadach określonych w art. 56 ust.
2 i ust. 3-7 Prawa energetycznego na przedsiębiorstwo energetyczne oraz kierownika tego
przedsiębiorstwa. Decyzja w sprawie kary podlegać ma również natychmiastowemu wykonaniu.

2.4. Kwestia konstytucyjności przepisów przejściowych
Powyższa konstrukcja powodująca z mocy bezskuteczność niektórych umów, jak również
mechanizm umożliwiający Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki władczą ingerencję w
umowy zawarte przed upływem 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy powoduje, iż nowe
unormowania mogą mieć zastosowanie do stanów faktycznych zaistniałych przed wejściem w
życie ustawy. Podkreślić jednak wyraźnie należy, iż co prawda zgodnie z utrwalonym
orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego zasada lex retro non agit, wywodzona z art. 2
Konstytucji, stanowi istotny składnik zasady zaufania obywateli do państwa, jednakże nie ma
ona charakteru bezwzględnego. Odstępstwo od tej zasady dopuszczalne jest wtedy, gdy jest to
konieczne w celu realizacji wartości konstytucyjnej, ocenionej jako ważniejsza od wartości
chronionej zakazem retroakcji, a także jeżeli przemawia za tym konieczność realizacji innej
zasady konstytucyjnej, a realizacja tej zasady nie jest możliwa bez wstecznego działania prawa
(zob. np. wyroki TK z 5 listopada 2002 r., sygn. P 7/01, OTK ZU nr 6/A/2002, poz. 80 i powołane
tam orzeczenia; z 7 lutego 2006 r., sygn. SK 45/04, OTK ZU nr 2/A/2006, poz. 15 oraz z 5
września 2007 r., sygn. P 21/06). Jak podniósł Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 9 czerwca
2003 r., sygn. SK 12/03 (OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 51), niesporne jest na tle polskiego dorobku
konstytucyjnego, że rozstrzygając o konkretnej kwestii intertemporalnej, ustawodawca ma dużą
swobodę w zakresie wyboru rozwiązania, jednak przy zachowaniu pewnych reguł
kierunkowych, mających zakotwiczenie w konstytucyjnej zasadzie zaufania do państwa i
stanowionego przez nie prawa, genetycznie związanej z ideą państwa prawnego. Te zasady
kierunkowe obejmują rygorystyczny, choć nie absolutny, zakaz retroakcji właściwej. W wypadku
retrospektywności (bezpośrednie działanie nowego prawa dla stosunków powstałych w czasie
obowiązywania prawa dotychczasowego) Trybunał Konstytucyjny uznaje, że ustawodawca
może korzystać z zasady bezpośredniego działania prawa, "jeżeli przemawia za tym ważny
interes publiczny, którego nie można wyważyć z interesem jednostki" (zob. orzeczenie z 2
marca 1993 r., sygn. K. 9/92, OTK w 1993 r., cz. I, poz. 6; podobnie wyrok z 15 lipca 1996 r.,
sygn. K. 5/96, OTK ZU nr 4/1996 poz. 30). Kolejną zasadą kierunkową jest zasada
poszanowania praw niewadliwie nabytych, zakazująca arbitralnego znoszenia lub ograniczania
praw podmiotowych przysługujących jednostce, zarówno publicznych, jak i prywatnych (wyrok z
dnia 10 grudnia 2007 r., sygn. P 43/07, OTK-A 2007/11/155). A contrario prawa wadliwie
nabyte, w wyniku rażącego nadużycia prawa podmiotowego, nie powinny zasługiwać na
bezwzględną ochronę.

Istnieje co najmniej kilka zasad konstytucyjnych, których realizacja nie jest możliwa bez
rozwiązań proponowanych w projekcie. Zgodnie z art. 2 Konstytucji, Rzeczpospolita Polska jest
demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.
Sięgając do rozumienia sprawiedliwości wynikającej ze starożytnej paremii – iustitia est
constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribiendi (sprawiedliwość to stała i niezmienna
wola oddania każdemu tego, co mu się należy) – można stwierdzić, iż brak reakcji ustawodawcy
i przyzwolenie na obecnie funkcjonujący mechanizm rekompensowania kosztów osieroconych
byłby w istocie przyznaniem na podstawie normy prawnej tego, co się nie należy. Pamiętać
bowiem trzeba, iż rekompensata finansowana jest z kieszeni odbiorców energii, w tym w
istotnym zakresie przez osoby korzystające z energii dla celów nie związanych z prowadzoną
działalnością gospodarczą czy zawodową, a więc o pozycji nieporównywalnie słabszej niż
wytwórcy energii. Transfer środków pieniężnych od odbiorców energii do nadużywających
swojej pozycji rynkowej wytwórców nie daje się pogodzić nie tylko z zasadą sprawiedliwości
społecznej, lecz również z wynikającymi z art. 32 ust 1 i 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji
zasadami równości wobec prawa i zakazu dyskryminacji oraz równej dla wszystkich ochrony
praw majątkowych. Nie istnieje bowiem żadne aksjologiczne uzasadnienie dla normy, która
arbitralnie nakazywałaby łożenia przez jeden typ podmiotów (w tym wypadku odbiorców energii)
na działalność innego typu podmiotów (w tym wypadku wytwórców energii, którzy finansowanie
kosztów osieroconych uzyskują z wysokich cen za energię elektryczną pobieranych przez grupę
kapitałową). Ponadto zgodnie z art. 76 Konstytucji władze publiczne obowiązane są chronić
konsumentów m.in. przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.

2.5. Data wejścia w życie
Zasadnicza część ustawy ma wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia. Jest to
wystarczający okres do tego, aby wytwórcy przygotowali się do wykonywania obowiązku
wynikającego z ustawy, w tym spełnili wszelkie wymogi formalne warunkujące dopuszczenie do
zawierania transakcji na giełdzie.

Wyjątek w zakresie vacatio legis dotyczy przepisów nakazujących w terminie 30 dni od dnia
wejścia w życie ustawy przedłożyć Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki uwierzytelnione
kopie umów zawartych przed dniem jej wejścia w życie, które uniemożliwiają lub mogą
uniemożliwiać wykonywanie obowiązku sprzedaży na giełdzie wraz z informacją, które
postanowienia tych umów i w jaki sposób uniemożliwiają lub mogą uniemożliwiać wykonywanie
obowiązku (art. 3 ust. 1 projektu ustawy), przewidujących bezskuteczność zawartych przed
upływem 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy z podmiotami należącymi do tej samej grupy
kapitałowejoraz nieważność umów zawartych po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy w
zakresie, w jakim uniemożliwiają lub mogą uniemożliwiać wykonywanie obowiązku sprzedaży
energii elektrycznej przez giełdę (art. 3 ust. 3 i 4 projektu ustawy). Taki sam termin wejścia w
życie ma przepis dający Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki możliwość zakazania
wykonywania umów określonych w art. 3 ust. 1 pkt 1 lit. a lub pkt 2 lit. a (art. 3 ust. 5). Chodzi o
to, aby organ regulacyjny mógł przeprowadzić postępowanie i wydać decyzję w takim terminie,
aby od daty wejścia w życie art. 9o Prawa energetycznego zakaz ten był skuteczny.
Jednocześnie przewidziano, że przed tą datą decyzja o zakazie nie podlega wykonaniu (art. 3
ust. 6 in fine). Takie samo vacatio legis mają przepisy dotyczące trybu wydawania i zaskarżania
decyzji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki.

3. Skutki proponowanych zmian
Wprowadzenie proponowanych zmian pozwala oczekiwać pozytywnych skutków społecznych,
gospodarczych, finansowych i prawnych.
Przede wszystkim wyeliminowane zostaną opisane we wcześniejszej części uzasadnienia
patologiczne zjawiska nadużywania prawa do refundacji kosztów osieroconych. Tym samym
pozwoli to na znaczącą obniżkę opłat za energię elektryczną dla odbiorców końcowych,
zwłaszcza odbiorców przemysłowych.

Obligatoryjna sprzedaż giełdowa spowoduje dodatkowo, że zostanie wykreowana referencyjna
cena energii na poziomie wytwarzania i w warunkach konkurencji. Wszystkie grupy
energetyczne znajdą się po obu stronach rynku, co praktycznie powinno uniemożliwić
manipulację w interesie jakiejś pojedynczej grupy. Wszyscy uczestnicy rynku uzyskają równy
dostęp do energii. Sztuczne ograniczanie podaży będzie miało w tej sytuacji ograniczony sens,
bowiem odcinałoby od energii w równym stopniu członków własnej grupy kapitałowej i podmioty
nie powiązane.

Można oczekiwać, że rynek stanie się w pełni transparentny w odniesieniu do marż osiąganych
przez spółki obrotu. Będą one musiały konkurować ze sobą poprzez ograniczanie kosztów i
jakość obsługi a nie przez dostęp do tańszej energii wynikający z powiązań kapitałowych z
wytwórcą.

Podkreślić przy tym należy, iż wprowadzony obowiązek dotyczy wyłącznie tzw. obrotu
pierwotnego, zatem w żadnym wypadku nie oznacza braku możliwości działania zarówno dla
niezależnych firm obrotu jak i dla alternatywnych platform. Rolę brokerów takie rozwiązanie
wręcz wzmacnia.

Projekt ustawy nie pociąga za sobą obciążenia budżetu państwa ani budżetów jednostek
samorządu terytorialnego.

4. Proponowane zmiany w świetle prawa Unii Europejskiej
Proponowane zmiany zgodne są z prawem Unii Europejskiej.