Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

Po pierwsze, projekt przewiduje usunięcie dotychczasowego wyłączenia możliwości
prowadzenia mediacji w postępowaniu uproszczonym (art. 1838 § 4). Wyłączenie to w tym
zakresie poddawane było dość powszechnej krytyce w literaturze, w szczególności
wskazywano, że sprawy drobne, należące do postępowania uproszczonego, w sposób
szczególny mogą nadawać się do postępowania mediacyjnego.
Po drugie, projekt poszerza stosowanie zasady swobodnego wyboru przez strony
osoby mediatora. Z tych względów uchyleniu podlega przepis art. 436 § 3, zgodnie z którym
mediatorami mogą być kuratorzy sądowi oraz osoby wskazane przez ośrodki diagnostyczno-
-konsultacyjne. Uchylenie art. 436 § 3 spowodowało konieczność dokonania stosownych
zmian w treści art. 436 § 4 oraz art. 570². Proponowane zmiany nie wprowadzają zakazu
bycia mediatorem przez kuratorów sądowych ani też osoby wskazane przez rodzinne ośrodki
diagnostyczno-konsultacyjne. Obowiązujące przepisy dotyczące mediacji pozwalają, aby to
same strony uzgodniły, że mediatorem ma być osoba będąca kuratorem sądowym czy też
osoba wskazana przez rodzinny ośrodek diagnostyczno-konsultacyjny. Kuratorzy sądowi oraz
osoby wskazane przez rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne mogą także starać się
o wpis na listy mediatorów prowadzone przez organizacje społeczne i zawodowe, które
informacje o listach stałych mediatorów przekazują prezesom sądów okręgowych.
Z uwagi na szczególny charakter spraw rodzinnych, w tym o rozwód i separację,
projekt wskazuje preferowane wykształcenie stałego mediatora. Wykształcenie z zakresu
psychologii, pedagogiki, socjologii lub prawa wydaje się gwarantować odpowiednie
przygotowanie teoretyczne do zrozumienia istoty konfliktu rodzinnego oraz małżeńskiego,
ponadto do pomocy stronom w analizie potrzeb, wzajemnych oczekiwań, a następnie
wypracowania porozumienia.
9.
Sprawy o ustanowienie kuratora dla osoby prawnej
Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 603, kuratora dla osoby prawnej
ustanawia sąd opiekuńczy, w którego okręgu osoba ta ma lub miała ostatnią siedzibę. Chodzi
tu o kuratora dla osoby prawnej ustanawianego na podstawie art. 42 K.c., którego należy
odróżnić od kuratora ustanawianego na podstawie art. 26 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r.
o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186, z późn. zm.). Obie
instytucje służą podobnym celom, jednak o ile w pierwszym wypadku do ustanowienia
kuratora właściwy jest sąd rejestrowy, o tyle w drugim wypadku art. 603 wskazuje, iż
właściwy funkcjonalnie jest sąd opiekuńczy. Sądem opiekuńczym jest sąd rejonowy (art. 568
§ 1). Art. 568 § 2 wskazuje dodatkowo, że sądem opiekuńczym w sprawach małoletnich jest

15
sąd dla nieletnich (obecnie sąd rodzinny, czyli wydział rodzinny i nieletnich sądu
rejonowego). Zgodnie z dominującym poglądem i praktyką sądów wszystkie czynności
zastrzeżone dla sądu opiekuńczego dokonuje sąd rodzinny. Z tych względów co najmniej
w części kraju orzekanie w przedmiocie kuratora dla osoby prawnej jest powierzone sądom
rodzinnym. Niemniej zgodnie dostrzega się jednak, że przedmiot sprawy z art. 42 K.c.
odbiega od celów i funkcji wyodrębnionego sądownictwa rodzinnego, które jest
nieprzygotowane do prowadzenia tego rodzaju spraw. De lege lata można bronić poglądu, że
właściwy w tym zakresie jest wydział cywilny sądu rejonowego. Zważywszy jednak na
funkcjonalne powiązanie przedmiotu orzekania z przedmiotem kognicji sądów rejestrowych
i w szczególności – wskazane podobieństwo instytucji kuratora dla osoby prawnej
z kuratorem ustanawianym na podstawie art. 26 powołanej ustawy, najlepszym wydaje się
rozwiązanie, aby właściwy w tym zakresie był sąd rejestrowy. W proponowanym ujęciu sąd
ten nie działałby jako sąd opiekuńczy, a zatem do art. 603 należało przenieść te immanentne
dla sądu opiekuńczego rozwiązania, które powinny nadal znajdować zastosowanie
w sprawach o ustanowienie kuratora dla osoby prawnej, a mianowicie: możliwość wszczęcia
postępowania z urzędu oraz natychmiastowa wykonalność postanowienia.
W związku z powyższą zmianą pozostaje zmiana art. 568, który w dotychczasowym
brzmieniu pomija zmiany organizacyjne sądownictwa dokonane już w latach 80-tych
(powołanie sądów rodzinnych, które orzekają w sprawach opiekuńczych – nie tylko osób
małoletnich).
10. Skład sądu w postępowaniu zabezpieczającym
Obecnie nie ma szczególnego uregulowania składu sądu w postępowaniu
zabezpieczającym. Jest to rozwiązanie niewłaściwe, gdyż stosowanie ogólnych reguł
o składzie sądu (art. 47 w zw. z art. 13 § 2) prowadzi do tego, że w sprawach, w których
obowiązuje skład kolegialny, w tym z udziałem ławników, postanowienie o udzieleniu
zabezpieczenia nie może być wydane przez sąd jednoosobowo (por. uchwałę SN z dnia
27.02.2008 r., III CZP 139/07, Biul. SN 2008, nr 2, s. 11). Nowy art. 735 § 2 zmierza do
usunięcia tej niedoskonałości.
Przepis ten znajdzie zastosowanie także do zarządzeń sądu opiekuńczego
wydawanych w trybie nagłym (art. 569 § 2).
11.
Inne zmiany Kodeksu postępowania cywilnego
Pozostałe zmiany Kodeksu postępowania cywilnego obejmują:

16
− podwyższenie wysokości grzywny (art. 163 K.p.c.) celem jej urealnienia;
w związku z tym pozostaje zmiana art. 545 § 4,
− wyłączenie możliwości wielokrotnego odroczenia ogłoszenia wyroku
i przyznanie uprawnienia do ogłoszenia także sprawozdawcy (art. 326 § 1 i 2),
− wyraźne uregulowanie dopuszczalności zażalenia na postanowienie sądu
pierwszej instancji w przedmiocie zwrotu kosztów procesu (art. 394 § 1 pkt 5
– obecne brzmienie tego przepisu nie jest w tym zakresie wystarczające),
− regulację dotyczącą skutków następczego uiszczenia pierwotnie niezapłaconej
opłaty stałej od wniosku w postępowaniu wieczysto-księgowym i rejestrowym
(art. 5111 § 2).
12.
Zmiany ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
Zmiany te związane są z omówionymi wcześniej zmianami Kodeksu postępowania
cywilnego (por. także pkt I 10 i 11 powyżej).

III. Wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 maja 2008 r. (sygn. akt
P 18/07, Dz. U. z 2008 r. Nr 96, poz. 619).
Powołanym powyżej wyrokiem Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż art. 3701 K.p.c.
jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W świetle
art. 3701 K.p.c. apelację sporządzoną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika
patentowego, niespełniającą wymagań określonych w art. 368 § 1 pkt 1 − 3 i 5, sąd pierwszej
instancji odrzuca bez wzywania do usunięcia tych braków, zawiadamiając o tym właściwy
organ samorządu zawodowego, do którego należy pełnomocnik.
Zaskarżony przepis utracił moc obowiązującą z dniem 5 czerwca 2008 r., tj. z dniem
ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. W konsekwencji oznacza to, że
wynikająca z zakwestionowanego przepisu dyrektywa odrzucenia apelacji bez wzywania do
uzupełnienia stwierdzonych w niej braków, została wyeliminowana z systemu
obowiązującego prawa, powodując tym samym powrót do uregulowania o charakterze
ogólnym.
Zauważyć jednak należy, iż niekonstytucyjną regulację ustawodawca nakazuje
stosować odpowiednio przy odrzucaniu apelacji przez sąd drugiej instancji. Zgodnie
z obowiązującym art. 373 K.p.c. „Sąd drugiej instancji odrzuca na posiedzeniu niejawnym

17
apelację, jeżeli ulegała ona odrzuceniu przez sąd pierwszej instancji. Jeżeli dostrzeże braki, do
których usunięcia strona nie była wezwana, zażąda ich usunięcia. W razie nieusunięcia
braków w wyznaczonym terminie apelacja ulega odrzuceniu. Art. 3701 stosuje się
odpowiednio.”. Podkreślenia wymaga przy tym, iż art. 373 K.p.c. nie stanowił przedmiotu
pytania prawnego Sądu Okręgowego, stanowiącego przyczynek do wydania przedmiotowego
wyroku. W związku z tym Trybunał Konstytucyjny, rozpatrując sprawę w zakresie
postawionego pytania, nie odniósł się w wyroku do konstytucyjności art. 373 K.p.c. Jednakże
w treści uzasadnienia Trybunał Konstytucyjny podniósł, iż zakwestionowany w pytaniu
prawnym przepis odpowiednio odnosi się również do zażaleń, co powinno zostać
uwzględnione przez wszystkich uczestników obrotu prawnego przy ustalaniu skutków
prawnych wyroku Trybunału dotyczącego art. 3701 K.p.c.
Tym samym uzasadnionym jest dokonanie zmiany w treści art. 373 K.p.c., który
in fine odsyła do niezgodnej z Konstytucją RP normy prawnej. Zmiana polega na usunięciu
z treści przepisu art. 373 K.p.c. odesłania do odpowiedniego stosowania niekonstytucyjnej
regulacji z art. 3701 K.p.c.

IV. Przepisy dotyczące wyłączeń spod egzekucji w celu zabezpieczenia wykonywania
świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz zapewnienia
minimum egzystencji dłużnikom, pobierającym świadczenia z pomocy społecznej.

Projekt zawiera zmiany w przepisach art. 829 i 831 K.p.c. Pierwszy z wymienionych
przepisów wskazuje przedmioty niepodlegające egzekucji z przyczyn humanitarnych

i społecznych. Natomiast przepis art. 831 precyzuje sumy, świadczenia, prawa

i wierzytelności, które nie podlegają egzekucji z uwagi na ich specjalne przeznaczenie lub
specyficzny charakter.
Projekt wprowadza przez dodany pkt 8 w art. 829 wyłączenie spod egzekucji
produktów leczniczych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 września 2001 r. − Prawo
farmaceutyczne (Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271) niezbędnych do funkcjonowania zakładu
opieki zdrowotnej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach
opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89, z późn. zm.) przez okres trzech miesięcy
oraz niezbędne do jego funkcjonowania wyroby medyczne w rozumieniu przepisów ustawy
z dnia 20 kwietnia 2004 r. o wyrobach medycznych (Dz. U. Nr 93, poz. 896, z późn. zm.).

18
Proponowane rozwiązanie jest szczególnie istotne ze względów społecznych, gdyż
powszechny sprzeciw budzi egzekucja kierowana do ruchomości stanowiących wyposażenie
placówek służby zdrowia. Wskazać należy, że istotą ograniczeń egzekucji wymienionych
w art. 829 K.p.c. jest ich niezbędność dla dłużnika, co de facto sprowadza się do
bezpośredniego ratowania życia i zdrowia ludzkiego. Nie ulega wątpliwości, że
do prawidłowej ochrony życia i zdrowia pacjentów placówki służby zdrowia powinny mieć
zapewnione niezbędne gwarancje do prawidłowego wykonywania swoich zadań.
Rozszerzono katalog przedmiotowy w art. 831 § 1, wyłączając spod egzekucji
świadczenia z pomocy społecznej, aby zagwarantować dłużnikom, pobierającym takie
świadczenia, przyznane ustawowo minimum środków do egzystencji. Uregulowanie to
obejmuje wszystkie świadczenia, zdefiniowane w art. 36 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r.
o pomocy społecznej (Dz. U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728 i Nr 171, poz. 1056).
Istotna zmiana dotyczy dodania do przepisu art. 831 § 1 K.p.c. nowego punktu 7. Jest
ona związana z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 stycznia 2007 r., sygn. akt
P 5/05, w którym Trybunał stwierdził, że przepis art. 831 § 1 pkt 4 K.p.c. jest niezgodny
z art. 20, art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji RP.
Zgodnie z zaskarżonym i następnie uchylonym przez Trybunał Konstytucyjny
przepisem art. 831 § 1 pkt 4 K.p.c. egzekucji nie podlegały wierzytelności przypadające
dłużnikowi od państwowych jednostek organizacyjnych z tytułu dostaw, robót lub usług
przed ukończeniem dostawy, roboty lub usługi w wysokości nieprzekraczającej 75 %
każdorazowej wypłaty, chyba że chodziło o wierzytelności pracowników dłużnika z tytułu
pracy wykonywanej przy tychże dostawach, robotach lub usługach. W ocenie Trybunału
przepis ten w przeszłości spełniał istotną rolę jako jeden z instrumentów zapewniających
realizację umów zawartych przez państwowe jednostki organizacyjne, co pozostawało
w ścisłym związku z ochroną majątku państwowego i miał stworzyć instrument prawny
zabezpieczający interesy tych jednostek w stosunkach umownych. W uzasadnieniu Trybunał
przybliżył przesłanki uznania art. 831 § 1 pkt 4 K.p.c. za niezgodny z Konstytucją.
„Konieczność ochrony wybranych podmiotów w postępowaniu egzekucyjnym ustawodawca
dostrzegał od samego początku obowiązywania Kodeksu postępowania cywilnego. Ochronie
dłużników na gruncie postępowania cywilnego służą rozmaite środki natury procesowej,
określone w części trzeciej, tytule I, dziale V „Ograniczenia egzekucji” wskazanej ustawy.
Zauważyć należy, że ograniczenia te łączą pewne cechy uznane przez ustawodawcę za
prawnie istotne. Mając na celu zabezpieczenie egzystencji dłużnika, wyłączone są spod

19