Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

egzekucji sądowej przedmioty stanowiące tzw. minimum egzystencji oraz jego dochód. Taka
ochrona dłużników przejawia cechy funkcji ochronnej państwa. Również i wierzyciel ma
interes w ochronie egzystencji dłużnika, pozbawienie bowiem tego drugiego środków
umożliwiających egzystencję choćby na minimalnym poziomie, mogłoby uniemożliwić
a
przynajmniej w znacznym stopniu utrudnić prowadzenie dalszej egzekucji, aż do
zaspokojenia pełnej kwoty wierzytelności. Relewantną cechą ograniczeń egzekucji
ustanowionych w części trzeciej, tytule I, dziale V ustawy jest ich cel – ochrona egzystencji
dłużnika.
Tymczasem zupełnie inny cel przyświecał ustawodawcy przy wprowadzaniu do
tekstu wskazanego aktu normatywnego art. 831 § 1 pkt 4. Przepis ten spełniał istotną rolę jako
jeden z instrumentów zapewniających realizację umów zawartych przez państwowe jednostki
organizacyjne, co pozostawało w ścisłym związku z ochroną majątku państwowego.
W ramach tych umów podmioty sektora państwowego były zaopatrywane w określone
surowce, towary, półfabrykaty, niezbędne do wykonania określonych zadań i produkcji.
Zapewnieniu ciągłości i rytmiczności tych dostaw oraz świadczenia usług miało służyć
wyłączenie spod egzekucji wierzytelności przypadających ich kontrahentom z tytułu
wykonania wymienionych umów. Ich zajęcie mogłoby bowiem pozbawić dostawcę
zainteresowania lub możności realizacji umowy, co prowadziłoby do utrudnień
w wykonywaniu zadań planowanych przez państwowe jednostki organizacyjne. Zasadniczym
celem omawianego przepisu było stworzenie instrumentu prawnego zabezpieczającego
interesy państwowych jednostek organizacyjnych w stosunkach umownych. W konsekwencji
oznaczało to ewidentne uprzywilejowanie podmiotów sektora państwowego.”
Według Trybunału przepis ten został uznany za niezgodny z art. 20 Konstytucji RP
i wyrażoną w nim zasadą społecznej gospodarki rynkowej, gdyż uprzywilejowuje
wierzytelności przypadające dłużnikowi od państwowych jednostek organizacyjnych,
skutkiem czego jest preferowanie publicznych podmiotów państwowych przy zawieraniu
umów spośród wszystkich podmiotów. Powoduje to nieuzasadnione uprzywilejowanie
wybranej kategorii podmiotów życia gospodarczego, gdyż ustrój Rzeczypospolitej Polskiej
nie wprowadza systemu preferencyjnego dla własności państwowej. Trybunał uznał także, iż
przepis jest niezgodny z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa (art. 32 ust. 1
Konstytucji RP), gdyż podmioty charakteryzujące się tymi samymi cechami relewantnymi
powinny być przez państwo traktowane podobnie, zaś różnicowanie ich sytuacji prawnej bez

20
uzasadnionej przyczyny znajdującej uzasadnienie w przepisach rangi co najmniej ustawowej
jest sprzeczne z tą zasadą.
Jednocześnie jednak Trybunał dostrzegł potrzebę stworzenia gwarancji
prawidłowego zasilania pieniężnego systemu świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze
środków publicznych na zasadach wskazanych w art. 68 Konstytucji. Projektowana regulacja
art. 831 § 1 pkt 7 uwzględnia powyższą sugestię Trybunału Konstytucyjnego. Projektowany
przepis uprzywilejowuje wierzytelności przypadające dłużnikowi z budżetu państwa lub od
Narodowego Funduszu Zdrowia z tytułu udzielania świadczeń opieki zdrowotnej
w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027) przed
ukończeniem udzielania tych świadczeń. Tak więc projektowana regulacja (odmiennie niż
przepis art. 831 § 1 pkt 4 uznany przez TK za niekonstytucyjny) uprzywilejowuje
wierzytelności szczególnego rodzaju, a więc nie określoną grupę dłużników – ze względu na
charakter, czy rodzaj własności w oparciu o jaki prowadzona jest przez nich działalność.
Projektowana regulacja art. 831 § 1 pkt 7 ma na celu zabezpieczenie sprawności przepływu
środków do podmiotów zobowiązanych do świadczeń w zakresie ochrony zdrowia, ciążących
na odpowiednich jednostkach organizacyjnych w wykonaniu obowiązków wynikających
z art. 68 Konstytucji. Co warte podkreślenia, proponowany przepis nie różnicuje w żaden
sposób podmiotów, z którymi zawarto umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej
– nie ma zatem znaczenia, czy jest to podmiot publiczny, czy też niepubliczny. Wydaje się, że
projektowanej regulacji nie można postawić zarzutu niezgodności z art. 20 Konstytucji RP.
Publiczny system finansowania ochrony zdrowia ma bowiem charakter quasi
monopolistyczny – podmioty zainteresowane finansowaniem udzielanych przez siebie
świadczeń zdrowotnych ze środków publicznych mogą zawrzeć umowy z NFZ lub organem
reprezentującym budżet państwa. Wymaga podkreślenia, że w odróżnieniu od uznanego za
niekonstytucyjny przepisu art. 831 § 1 pkt 4, projektowany przepis odnosi się wyłącznie do
dłużników, którzy nie działają w pełni na zasadach społecznej gospodarki rynkowej, lecz
uczestniczą w niej na warunkach szczególnych, jako obciążeni obowiązkami wykonywania
świadczeń z zakresu opieki zdrowotnej, w celu realizacji obowiązków państwa, wynikających
z art. 68 Konstytucji.
Należy też wskazać, że projektowane w art. 831 § 1 pkt 7 ograniczenie:
– po pierwsze, nie wyłącza całkowicie możliwości prowadzenia egzekucji
z wierzytelności wskazanych w tym przepisie (co do zasady pozostawia poza

21
wyłączeniem 25 % z każdorazowej wpłaty, na pokrycie wszelkich zadłużeń, zaś
z pozostałej części dozwala na egzekucję niektórych długów),
– po wtóre, nie istnieje inny, skuteczny mechanizm gwarancji przepływu środków
do tych podmiotów, a więc ograniczenie jest niezbędne do wprowadzenia
w demokratycznym państwie prawnym dla realizacji obowiązków wynikających
z art. 68 Konstytucji,
− po trzecie, rozwiązanie to nie narusza istoty prawa własności, bowiem nie
niweczy możliwości uzyskania zaspokojenia z majątku dłużnika,
− po czwarte, jego wprowadzenie jest niezbędne ze względu na ochronę zdrowia
publicznego, gdyż ma stanowić gwarancję zachowania przez dłużników
zdolności do wykonywania świadczeń zdrowotnych.

Odnosząc się natomiast do zasady równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji),
stwierdzić należy, że wynika z niej nakaz równego traktowania podmiotów prawa w obrębie
określonej kategorii – posiadających wspólną cechę istotną. Brak przeszkód, aby odmiennie
traktować podmioty nieposiadające cechy relewantnej. Z utrwalonej linii orzecznictwa
Trybunału wynika, że cecha istotna powinna być ustalana wg kryteriów, które powinny:
− pozostawać w bezpośrednim związku z celem i zasadniczą treścią przepisów
oraz służyć realizacji tych celów i treści,
− wykazywać się proporcjonalnością,
− pozostawać w związku z innymi wartościami, zasadami lub normami
konstytucyjnymi uzasadniającymi odmienne traktowanie podmiotów podobnych.
Uprzywilejowanie wierzytelności przypadających z budżetu państwa i NFZ ma
ścisły związek z wartościami, zasadami lub normami konstytucyjnymi uzasadniającymi
odmienne traktowanie podmiotów podobnych. Ma ten przepis bowiem na celu zapewnienie
realizacji praw wynikających z art. 68 Konstytucji, tj. świadczeń z zakresu opieki zdrowotnej,
opłacanych ze środków publicznych oraz zapobieżenie niemożności realizacji finansowania
systemu ochrony zdrowia (przy braku możliwości pozyskiwania środków z innych źródeł,
w
ramach prowadzonej działalności), a w konsekwencji zapobieżenie likwidacji
pracodawców. Tego rodzaju ograniczenie egzekucji jest niezbędne w demokratycznym
państwie prawa i pozostaje w funkcjonalnym związku z realizacją wartości wskazanych
w art. 31 ust. 1 Konstytucji.

22
Należy podkreślić, że celem przyjętego rozwiązania, stanowiącego formalnie
przywilej egzekucyjny dłużnika udzielającego świadczeń z zakresu opieki zdrowotnej, nie jest
w istocie ochrona tegoż dłużnika, ale ochrona innych podmiotów – osób trzecich. Chodzi
mianowicie przede wszystkim o podmioty korzystające ze świadczeń opieki zdrowotnej
– osoby fizyczne, których zdrowie, a nawet niejednokrotnie życie mogłoby zostać zagrożone
w sytuacji całkowitego powstrzymania przepływu środków przeznaczonych na ochronę
zdrowia. W tym kontekście nie można zgodzić się, aby osoby trzecie ponosiły skutki
ekonomicznych problemów podmiotu świadczącego usługi z zakresu ochrony zdrowia,
albowiem pozostawałoby to w sprzeczności z zasadą sprawiedliwości społecznej, znajdującej
wsparcie w art. 68 Konstytucji.
Projektowane rozwiązanie nie narusza też istoty stosunku cywilnoprawnego
łączącego podmiot udzielający świadczeń opieki zdrowotnej z jego kontrahentem
(wierzycielem). Założenia o charakterze aksjologicznym wymuszają modyfikację tej
cywilnoprawnej relacji; racje ekonomiczne wierzyciela muszą ustąpić przed racjami
związanymi z ochroną dóbr osobistych pacjentów takich jak życie i zdrowie. Podobną
technologię rozwiązania kolizji praw podmiotowych obserwować można także na przykładzie
prawa własności lokalu i praw najemców − w szeregu przyjętych rozwiązań w
obowiązującym stanie prawnym − ekonomiczny interes właściciela ograniczany jest socjalno-
społecznym interesem najemcy (np. uprawnienie do otrzymania lokalu socjalnego).
Wskazane przyczyny o charakterze aksjologicznym w pełni uzasadniają
projektowane wyróżnienie grupy dłużników udzielających świadczeń opieki zdrowotnej
w kontekście wskazanego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.
Należy wskazać, że przedmiotowa kwestia była analizowana przez Radę
Legislacyjną, która stwierdziła, że przepis ten spełnia wszystkie kryteria zgodności
z Konstytucją wskazane w cytowanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego. W szczególności
nie dyskryminując, ani żadnego dłużnika (ma on zastosowanie wobec publicznych jak
i niepublicznych ZOZ), ani też żadnego wierzyciela. Nie przyznaje również żadnej kategorii
podmiotów szczególnych uprawnień. Wprowadzenie projektowanego ograniczenia egzekucji
jest niezbędne w celu należytego wyważenia realizacji praw podmiotowych, które pozostają
w kolizji.
Dodatkowo wskazać należy, że przepis pozostaje w bezpośrednim związku
z pozostałymi regulacjami dotyczącymi wyłączeń spod egzekucji, o których mowa

23
w art. 831 § 1 K.p.c. Sumy, świadczenia, prawa i wierzytelności wymienione w tym przepisie
nie podlegają egzekucji z uwagi na ich specjalne przeznaczenie lub specyficzny charakter.
Zmiana art. 831 § 2 K.p.c. jest jedynie konsekwencją dodania nowych punktów
w § 1 tego przepisu.
Uchylenie art. 831 § 3 wiąże się z opisanym wyżej wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego (sygn. akt P 5/05), przepis ten utracił bowiem znaczenie normatywne na
skutek derogacji wyrokiem Trybunału art. 831 § 1 pkt 4 K.p.c.



24