Rządowy projekt ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym

z własnym roszczeniem (np. w przypadku dochodzenia bardzo małych kwotowo roszczeń od
jednego sprawcy szkody) i dzięki temu zwiększa efektywność ochrony sądowej.

Cele, którym służy postępowanie grupowe, są istotne nie tylko dla samych
zainteresowanych stron sporu, ale także wymiaru sprawiedliwości jako takiego. Przede
wszystkim należy wskazać na takie zalety postępowania grupowego, jak ekonomia wymiaru
sprawiedliwości czy ujednolicenie rozstrzygnięć w podobnych sprawach.
Przez postępowanie grupowe osiąga się odciążenie sądów od rozpatrywania wielu
podobnych spraw różnych podmiotów oraz zmniejszenie kosztów postępowania (np. wspólne
postępowanie dowodowe).
W
państwach członkowskich UE powszechnie podkreśla się, że korzyści płynące
z wprowadzenia instytucji postępowania grupowego obejmują poprawienie funkcjonowania
wspólnego rynku (przez podniesienie bezpieczeństwa prawnego nabywcy – konsumenta),
rozszerzenie zakresu dostępu do wymiaru sprawiedliwości (ponad 70 % ankietowanych
obywateli krajów członków UE deklaruje, że skorzystałoby z ochrony sądowej w drobnych
sprawach, jeżeli mogłyby być one wytaczane wspólnie z innymi osobami).
Przepisów o postępowaniu grupowym nie zdecydowano się włączyć do Kodeksu
postępowania cywilnego, zakładając, że ta nowa instytucja postępowania cywilnego wymaga
sprawdzenia w praktyce. Zdobyte w ten sposób doświadczenia mogą zaś doprowadzić do
zmian w regulacji. Ze względu na potrzebę zapewnienia stabilizacji Kodeksu postępowania
cywilnego, i tak zbyt często zmienianego, uznano, że lepiej będzie, jeżeli w początkowym
okresie obowiązywania przepisów o postępowaniu grupowym będą one zawarte poza
kodeksem.

W projekcie zakłada się, że w postępowaniu grupowym wystąpią cztery stadia:
– postępowanie w przedmiocie dopuszczalności postępowania,
– ustalenie zakresu podmiotowego i przedmiotowego sprawy, dochodzonej przez co najmniej
10 podmiotów, kończące się postanowieniem sądu w przedmiocie składu grupy,
– rozpoznanie sprawy kończące się wydaniem orzeczenia co do istoty sprawy,
– wykonanie orzeczenia, w tym w zakresie kosztów postępowania.

II. Projekt w art. 1 zawiera definicję ustawową ,,postępowania grupowego”, zgodnie
z którą jest to sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone przez co

3
najmniej 10 osób roszczenia jednego rodzaju oparte na jednakowej podstawie faktycznej lub
prawnej, jeżeli istotne okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie są wspólne dla
wszystkich roszczeń. Jak zatem wynika z przepisu, postępowanie grupowe odnosi się tylko do
przypadków, w których z grupą mamy do czynienia po stronie powodowej.
Korzystając z doświadczeń związanych z instytucją współuczestnictwa formalnego,
projektodawca przesądza, że więź istniejąca między osobami – członkami grupy – ma być
oparta na jednakowej podstawie faktycznej (np. korzystanie z usług jednego banku, kuracja
tym samym medykamentem, zamieszkiwanie w strefie oddziaływania zakładu) albo na
jednakowej podstawie prawnej, a ponadto zachodzić musi tożsamość ,,istotnych”
okoliczności faktycznych uzasadniających poszczególne roszczenia podmiotów (np.
związanie umową o przewóz i uczestniczenie w jednym wypadku drogowym). Ocena, czy
więź istniejąca między podmiotami skutkuje możliwością połączenia ich w grupę
i dopuszczenia rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, każdorazowo będzie należała
do sądu, badającego wstępnie pozew. Projekt jest w tym zakresie elastyczny, umożliwiając
dochodzenie roszczeń o różnym charakterze (pieniężnych lub niepieniężnych).
Roszczenie powoda w sprawach o roszczenia pieniężne może zmierzać do wydania
przez sąd wyroku ograniczającego się do ustalenia odpowiedzialności pozwanego, bez
orzekania o jego wysokości (art. 2 ust. 3). Taka sytuacja może zaistnieć, jeżeli okoliczności
dotyczące poszczególnych członków grupy są na tyle zróżnicowane, że nie jest możliwe
ujednolicenie wysokości roszczeń poszczególnych osób. Po wydaniu przez sąd wyroku
ustalającego odpowiedzialność pozwanego, każdy z członków grupy może w indywidualnym
procesie dochodzić przysługującego mu roszczenia, a wyrok wydany w postępowaniu
grupowym pełni w procesie indywidualnym rolę prejudykatu. Wyrok, który uwzględnia
powództwo o ustalenie odpowiedzialności, nie jest zatem wyrokiem wstępnym w rozumieniu
art. 318 K.p.c., gdyż kończy on postępowanie całkowicie grupowe w pierwszej instancji,
podczas gdy po wydaniu wyroku wstępnego toczy się jeszcze dalsze postępowanie co do
wysokości roszczenia. W przypadku, o którym mowa w art. 2 ust. 1, powód nie jest
obowiązany wykazywać interesu prawnego w ustaleniu odpowiedzialności pozwanego. Nie
stosuje się zatem art. 189 K.p.c. Wykazywanie interesu prawnego w tym przypadku jest
zbędne, albowiem zawsze chodzi tylko o to, że członkowie grupy chcą mieć możliwość
dochodzenia swoich roszczeń o świadczenie indywidualnie.
W przypadku gdy w postępowaniu grupowym ma być dochodzone roszczenie
o zasądzenie kwoty pieniężnej, członkowie grupy muszą zgodzić się na ryczałtowe określenie

4
wysokości należnego im odszkodowania, tzn. na jego ujednolicenie (standaryzację),
rezygnując z ewentualności dochodzenia swojego roszczenia indywidualnie i z jego
zaspokojenia w szerszym zakresie. Postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne
jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia dla każdego członka grupy została
ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Wysokość roszczeń może
być ujednolicona w podgrupach (art. 2 ust. 2), jeżeli okoliczności dotyczące poszczególnych
członków grupy są na tyle zróżnicowane, że ujednolicenie roszczeń wszystkich członków
grupy nie jest możliwe (np. z uwagi na zróżnicowany charakter poniesionych szkód), ale do
ujednolicenia dochodzi w mniejszych zespołach.
Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym nie wyklucza możliwości
wytoczenia powództwa przeciw temu samemu pozwanemu przez osoby, które nie przystąpią
do grupy, mimo że ich roszczenie nadawałoby się do tego, albo też wystąpiły z grupy w trybie
przewidzianym przez projekt (art. 1 ust. 2).

Ze względu na rangę spraw rozpoznawanych w postępowaniu grupowym oraz jego
znaczenie dla ochrony praw podmiotowych lub interesów członków grupy przewiduje się
powierzenie tych spraw sądom okręgowym (art. 3 ust. 1). Sąd rozpoznaje sprawę w składzie
trzech sędziów zawodowych (art. 3 ust. 2).

III. Wzorem ustawodawstw innych państw, powodem w postępowaniu grupowym jest
tzw. reprezentant grupy, którym może być członek grupy albo powiatowy (miejski) rzecznik
konsumentów (art. 4). Rozwiązanie takie wynika ze specyfiki postępowania grupowego,
w którym w skład grupy wchodzi niekiedy duża (nawet do kilkunastu tysięcy) liczba osób,
i dla jego sprawnego przeprowadzenia konieczne jest przyznanie legitymacji czynnej jednemu
podmiotowi.
Ustawa nie ingeruje w zasadzie w relacje między członkami grupy i jej
reprezentantem, pozostawiając je umowie zainteresowanych podmiotów. Treść tej umowy
zainteresowani mogą ukształtować dowolnie, zgodnie z zasadą swobody umów. Umowie
stron pozostawiono także problem, skąd reprezentant grupy będzie posiadał środki pieniężne
na pokrycie opłat związanych ze wszczęciem postępowania oraz kaucję.
Na reprezentancie ciąży wiele obowiązków związanych z zebraniem grupy,
uzgodnieniem zasad uczestnictwa w grupie czy ustaleniem wynagrodzenia adwokata (radcy
prawnego). Członkom grupy pozostawiono jedynie decyzje w kwestiach najistotniejszych dla

5
ochrony ich praw podmiotowych (co do cofnięcia pozwu, zrzeczenia się i ograniczenia
roszczenia i zawarcia ugody) (art. 19).
Procesowe relacje między reprezentantem a członkami grupy (status reprezentanta)
zostały uregulowane na zasadzie subrogacji, polegającej na tym, że reprezentant grupy
prowadzi postępowanie w imieniu własnym, ale na rzecz wszystkich członków grupy.
Członkowie grupy nie są stroną w postępowaniu grupowym. Jeżeli jednak zachodzi potrzeba
ich przesłuchania, to z oczywistych względów przesłuchuje się ich w charakterze strony, a nie
świadka (art. 20). W postępowaniu są wszak dochodzone ich roszczenia.
Projekt przewiduje wprowadzenie przymusu adwokacko-radcowskiego w sprawach
rozpoznawanych w postępowaniu grupowym, co wynika z potrzeby zapewnienia
profesjonalizmu w prowadzeniu procesu celem ochrony praw lub interesów członków grupy,
niebiorących osobistego udziału w postępowaniu. Zastępstwo przez adwokata albo radcę
prawnego nie jest jednak potrzebne, jeżeli osoba będąca reprezentantem grupy ma taki status.
Zastępstwo powoda przez adwokata lub radcę prawnego nie jest obowiązkowe, jeżeli
reprezentantem grupy jest powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów. W związku z tym,
jeżeli rzecznik konsumentów nie ustanowił pełnomocnika, to nie ma obowiązku dołączenia
do pozwu umowy z takim pełnomocnikiem (zob. art. 6 ust. 2 in fine).

IV. Specyfika spraw rozpoznawanych w postępowaniu grupowym przejawia się także
w szczególnych wymaganiach dotyczących pozwu. Poza warunkami, jakie powinno spełniać
pismo procesowe i pozew w postępowaniu cywilnym (art. 126 i 187 K.p.c.), w art. 6
wskazuje się dodatkowe elementy pozwu.
Do pozwu należy dołączyć oświadczenia co najmniej 10 podmiotów o ich
przystąpieniu do grupy, wyrażeniu zgody na osobę reprezentanta grupy i na objęcie ich
roszczeń postępowaniem grupowym – na zasadach przewidzianych w żądaniu pozwu oraz
umowę reprezentanta grupy z pełnomocnikiem, określającą sposób wynagrodzenia
pełnomocnika.
Zgodnie z art. 5 umowa regulująca wynagrodzenie pełnomocnika może określać
wynagrodzenie w stosunku do kwoty zasądzonej na rzecz powoda. Mając na względzie
potrzebę zainteresowania fachowych pełnomocników udziałem w skomplikowanych
postępowaniach grupowych, przepis ten przełamuje zasadę, że wynagrodzenie pełnomocnika
nie może zależeć od wysokości zasądzonego na rzecz strony roszczenia.

6

V. Projekt nie wyłącza możliwości ugodowego załatwienia sprawy, podkreślając
zarazem możliwość skierowania stron do mediacji przez sąd, co może nastąpić, wedle oceny
sądu, nie tylko aż do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę, ale
w każdym stadium sprawy (art. 7). Ugoda podlega kontroli sądu zgodnie z art. 19 ust. 2.

VI. Powództwo grupowe jest silnym elementem nacisku na pozwanego, który
w związku z jego wytoczeniem często jest stawiany pod pręgierzem opinii publicznej, musi
także zarezerwować niekiedy znaczne sumy dla zapewnienia sobie możliwości skutecznej
obrony swoich praw. Dostrzegając niebezpieczeństwa płynące z ewentualności nadużycia
instytucji postępowania grupowego, w projekcie przewiduje się możliwość zabezpieczenia
kosztów postępowania w drodze kaucji. Jest to rozwiązanie zbliżone do znanej postępowaniu
cywilnemu instytucji kaucji aktorycznej (art. 1119 K.p.c.).
Zgodnie z art. 8 projektu, na żądanie pozwanego sąd może zobowiązać powoda do
złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Pozwany może zgłosić żądanie
zabezpieczenia kosztów najpóźniej przy pierwszej czynności procesowej. Pozwany nie ma
prawa domagać się złożenia kaucji, jeżeli uznana przez niego część roszczenia reprezentanta
grupy wystarcza na zabezpieczenie kosztów. Ocena, w jakim zakresie (nawet zgłoszone przy
uznaniu przez pozwanego części roszczenia) należy zabezpieczyć pozwanego, należy do
sądu. Sąd oznaczy wysokość kaucji, mając na względzie prawdopodobną sumę kosztów,
które poniesie pozwany. Kaucję składa się w gotówce. Kaucja nie może być wyższa niż
10 % wartości przedmiotu sporu. Jeżeli w toku sprawy po ustaleniu składu grupy okaże się,
że kaucja nie wystarcza, pozwany może żądać dodatkowego zabezpieczenia. Sąd orzeka
o
dodatkowym zabezpieczeniu postanowieniem, na które przysługuje pozwanemu
i powodowi zażalenie. Postanowienie w przedmiocie kaucji sąd może wydać na posiedzeniu
niejawnym.
Po bezskutecznym upływie wyznaczonego przez sąd terminu do złożenia kaucji, sąd na
wniosek pozwanego odrzuci pozew lub środek odwoławczy, orzekając o kosztach jak
w przypadku cofnięcia pozwu. Powód może żądać przywrócenia terminu na zasadach
ogólnych. Jeżeli zaś powód nie wpłaci dodatkowej kaucji (art. 8 ust. 4), sąd umorzy
postępowanie na zasadach ogólnych (art. 355 K.p.c.).

VII. Podstawowym zagadnieniem, które musi rozstrzygnąć sąd, jest dopuszczalność
postępowania grupowego. Rozstrzygnięcie tego zagadnienia wymaga wyznaczenia

7