Rządowy projekt ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym

niemająca tradycji w prawie polskim (z nielicznymi, lecz niesprawdzonymi wyjątkami),
sprawia, że nie należy jej zamieszczać w K.p.c. Być może, jeżeli postępowanie zbiorowe
znajdzie uznanie w praktyce, zasadne okaże się wprowadzenie tej instytucji do K.p.c. Jednak
obecnie jest na to za wcześnie.
Związek Banków Polskich (ZBP) zgłosił m.in. zastrzeżenia dotyczące art. 1 projektu
ustawy. Przepis ten nie koresponduje z art. 1 K.p.c., który zawiera definicję przedmiotu
postępowania sądowego. Według ZBP projektowana ustawa nie precyzuje pojęcia
„podgrupy”. Projektowanym aktem wprowadza się do systemu prawa nowe pojęcie, nie
definiując go, co może powodować trudności w praktycznym stosowaniu regulacji. Zdaniem
ZBP nie jest spójny z przepisami K.p.c. zawarty w projekcie przepis o ograniczeniu żądania
ustalenia odpowiedzialności. W projekcie należałoby również wskazać, kto jest powodem,
członek grupy czy grupa, oraz jaki status przysługuje każdemu z tych podmiotów.
Wątpliwości ZBP budzi odejście od regulacji dotyczących ponoszenia opłat przez strony
z tytułu zastępstwa procesowego na rzecz adwokatów i radców prawnych. Zaproponowane
w projekcie rozwiązanie może doprowadzić do swoistej „amerykanizacji” naszego wymiaru
sprawiedliwości i wprowadzić praktykę „poszukiwania” poszkodowanych przez
potencjalnych pełnomocników w celu zwielokrotnienia profitów z prowadzenia sprawy. ZBP
stoi na stanowisku, że art. 16 projektu jest niezgodny z art. 6 Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności, gdyż brak możliwości złożenia oświadczenia przez
członka grupy o wystąpieniu z niej jest sprzeczny z prawem do sądu.
Odnosząc się do uwag ZBP, zauważyć trzeba, że art. 1 K.p.c. zawiera definicję sprawy
cywilnej, natomiast art. 1 projektu określa jego zakres przedmiotowy. W art. 1 projektu nie
chodzi o definicję sprawy cywilnej, lecz o stwierdzenie, że w ustawie chodzi o postępowanie
cywilne (ergo o postępowanie w sprawie cywilnej). Pojęcia grupy i podgrupy daje się ustalić
na podstawie art. 2 projektu. Chodzi o osoby, w odniesieniu do których wysokość roszczenia
jest ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Jeżeli np. w ramach
grupy osób poszkodowanych w wypadku komunikacyjnym są osoby, które doznały obrażeń
powierzchownych, a inne złamania kończyn itp., to oczywiste staje się utworzenie podgrup,
w
ramach których dojdzie do zróżnicowania wysokości roszczeń. Projekt normuje
postępowanie grupowe, wprowadzając odrębności w porównaniu z ogólnym przebiegiem
procesu cywilnego. Wymóg wykazania interesu prawnego przy powództwie o ustalenie
prawa lub stosunku prawnego nie jest nienaruszalnym założeniem konstrukcyjnym, lecz
zasadą, od której w naszym systemie prawnym zachodzą wyjątki (zob. np. art. 252 § 1

13
K.s.h.). Określenie powoda wynika z art. 4 ust. 1 i 3 projektu. Jest nim zawsze reprezentant
grupy. W zakresie zawartych w projekcie zasad dotyczących ponoszenia przez strony opłat
z tytułu zastępstwa procesowego chodzi o stworzenie mechanizmu zachęcającego prawników
do angażowania się w prowadzenie trudnych procesów. Procesami takimi będą z pewnością
niektóre sprawy związane z dochodzeniem roszczeń w postępowaniu grupowym.
Odpowiadając na zarzut niezgodności art. 16 projektu z art. 6 Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności, należy stwierdzić, że sugerowana sprzeczność nie
zachodzi. Zakaz wystąpienia członka z grupy po uprawomocnieniu się postanowienia co do
składu grupy wynika z konieczności zapewnienia sprawności postępowania sądowego.
Możliwość dowolnego wystąpienia z grupy powodowałaby dezorganizację przebiegu
postępowania wskutek wystąpienia z grupy poszczególnych jej członków. Należy wskazać, że
jeżeli ktoś zdecyduje się na przystąpienie do grupy, to musi być świadomy wynikających
z tego konsekwencji prawnych. W projekcie zastosowano technikę opt-in, w której
przystąpienie do grupy określonej osoby dokonuje się przez złożenie stosownego
oświadczenia.
Konfederacja Pracodawców Polskich (KPP) zgłosiła zastrzeżenia w stosunku do art. 1
projektu. Zdaniem KPP, projekt ustawy nie zawiera żadnych ograniczeń przedmiotowych ani
podmiotowych co do stosowania trybu postępowania grupowego, co może powodować
trudności w stosowaniu ustawy, ze względu na różnice między poszczególnymi stanami
faktycznymi. Wątpliwości wywołuje liczba osób niezbędna do wniesienia powództwa
grupowego. Wyjaśnienia wymaga, na czym ma polegać ujednolicenie roszczeń pieniężnych,
w tym ujednolicenie w podgrupach. Według KPP nie jest właściwym rozwiązaniem brak
wymogu wykazania interesu prawnego dla dochodzenia roszczenia o ustalenie. Projekt nie
zawiera regulacji dotyczącej odpowiedzialności reprezentanta wobec pozostałych członków
grupy za nierzetelne prowadzenie procesu. Zawarty w projekcie system większościowego
decydowania o dokonaniu dyspozytywnych (cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie
roszczenia, zawarcie ugody) czynności może budzić wątpliwości natury konstytucyjnej.
Zakres ustawy jest świadomie zakreślony szeroko i nie należy wprowadzać w tym
przedmiocie ograniczeń. Podstawowym wyznacznikiem dopuszczalności postępowania
grupowego jest wymóg, wynikający z art. 1 projektu, według którego chodzi tylko o te
przypadki, gdy roszczenia członków grupy są oparte na jednakowej podstawie faktycznej albo
na jednakowej podstawie prawnej, jeżeli istotne okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie

14
są wspólne dla wszystkich roszczeń. Liczba osób konstytuująca grupę w rozumieniu projektu
jest kwestią konwencji. Nie ma natomiast wątpliwości, że prowadzenie „zwykłego” procesu
cywilnego, w którym mielibyśmy do czynienia z 10 współuczestnikami, byłoby w praktyce
rzeczą niezmiernie trudną. To samo przez się wystarcza, aby uznać, że liczba 10 członków
grupy nie jest za mała. Z przepisu art. 2 ust. 1 projektu wynika, że ujednolicenie odnosi się do
wysokości roszczeń. Wysokość roszczeń zostaje ujednolicona wyłącznie na potrzeby
postępowania grupowego. Nie wyklucza to dochodzenia innych roszczeń w odrębnym
procesie. Powództwo grupowe w pewnych przypadkach służy także ochronie osób
niezidentyfikowanych, np. w przypadku roszczeń o zaniechanie naruszenia środowiska.
W związku z tym w projektowanej ustawie stworzono mechanizm, który umożliwi
dochodzenie roszczeń, które dotąd nie były realizowane z takich przyczyn, jak
„nieopłacalność” procesu indywidualnego ze względu na niską wysokość roszczenia czy trud
i koszty ponoszone przez indywidualnego powoda. Relacja między reprezentantem grupy
a jej członkami wykracza poza problematykę procesową. Aby być reprezentantem grupy,
trzeba mieć akceptację jej członków. Nikt nie musi przystępować do grupy (założenie opt-in),
jeżeli nie godzi się na osobę reprezentanta. Relacje między reprezentantem grupy i jej
członkami określa prawo materialne. Propozycja zastąpienia wymogu zgody większości
wymaganiem zgody powodowałaby dezorganizację przebiegu postępowania wskutek
wystąpienia z grupy poszczególnych jej członków. Należy wskazać, że jeżeli ktoś zdecyduje
się na przystąpienie do grupy, to musi być świadomy wynikających z tego konsekwencji
prawnych. W projekcie zastosowano technikę opt-in, w której przystąpienie do grupy
określonej osoby dokonuje się przez złożenie stosownego oświadczenia.

Zdaniem Narodowego Banku Polskiego należy rozważyć, czy projektowana ustawa
nie powinna przewidywać stosownej zmiany art. 17 K.p.c. w związku z przyjęciem, że
postępowanie grupowe należy do właściwości sądu okręgowego. Ponadto z projektu nie
wynika wprost, czy wszyscy członkowie grupy mają wyrazić zgodę na osobę reprezentanta.
Nie jest zasadna uwaga zgłoszona do art. 3 projektu dotycząca nieokreślenia
w projektowanym przepisie właściwości rzeczowej sądów okręgowych. Zauważyć trzeba, że
w projekcie nie chodzi o właściwość rzeczową sądu (zob. art. 17 pkt 4 K.p.c.), lecz
o ograniczenie liczby sądów, które będą prowadziły postępowania grupowe, przez co nastąpi
kumulacja tych spraw, pozwalająca sędziom na zdobycie większego doświadczenia. Zgoda na
osobę reprezentanta, o której mowa w art. 6 ust. 2 projektu, jest zgodą wszystkich członków,

15
którzy utworzyli grupę przed wytoczeniem powództwa. Osób, które nie wyraziły zgody na
reprezentanta, na tym etapie być nie może, bo nie weszłyby one do grupy. Osoba
przystępująca do grupy w późniejszym czasie wyraża implicite zgodę na jej reprezentanta.
Według Stowarzyszenia Konsumentów Polskich (SKP) do kręgu podmiotów
uprawnionych do wytaczania powództw grupowych powinny zostać również zaliczone
organizacje konsumenckie. Ponadto w stosunku do powiatowych (miejskich) rzeczników
konsumentów nie powinno stosować się regulacji dotyczących kaucji na zabezpieczenie
kosztów procesu.
W projekcie celowo zrezygnowano z rozwiązania, według którego reprezentantem
grupy może być organizacja społeczna. Organizacje społeczne nie mają dostatecznego
doświadczenia oraz środków finansowych na prowadzenie tego typu spraw. Jednakże, jeżeli
w praktyce okaże się, że przyznanie takiego przywileju organizacjom społecznym okaże się
celowe, można znowelizować projekt w kierunku umożliwienia tym podmiotom wytaczania
powództw grupowych. Kaucja zabezpiecza tzw. roszczenie o zwrot kosztów na wypadek
oddalenia powództwa. Nie ma znaczenia, czy reprezentantem grupy jest rzecznik
konsumentów czy inna osoba. W razie przegranej koszty należy zapłacić. Jasne i klarowne
zasady w tym względzie są niezbędne ze względu na konieczność zabezpieczenia także
interesów pozwanego.
Projekt aktu został uzgodniony z Komisją Wspólną Rządu i Samorządu
Terytorialnego.
Projektowana ustawa została zamieszczona w Biuletynie Informacji Publicznej (na
stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości (www.ms.gov.pl)) zgodnie z przepisami
ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa
(Dz. U. Nr 169, poz. 1414). aden podmiot nie zgłosił, w trybie wyżej wymienionej ustawy,
zainteresowania udziałem w pracach nad przedmiotowym projektem.

4. Skutki społeczno-gospodarcze oraz finansowe wprowadzenia ustawy
4.1. Wpływ na sektor finansów publicznych, w tym na budżet państwa i budżety
jednostek samorządu terytorialnego

16
Wejście w życie projektowanej ustawy może spowodować skutki w postaci obniżenia
dochodów budżetowych z tytułu opłat sądowych w części 15 budżetu państwa – „Sądy
powszechne”, w związku z ustaleniem opłaty sądowej w postępowaniu grupowym w niższej
wysokości niż w postępowaniu zwyczajnym. Ustalenie wysokości tych skutków jest jednak
trudne do oszacowania z uwagi na brak danych dotyczących przewidywanej liczby spraw,
które będą rozpatrywane w postępowaniu grupowym, wartości przedmiotów sporu lub
przedmiotów zaskarżenia, a także liczebności grup składających pozwy zbiorowe.
4.2. Wpływ na rynek pracy
Regulacja nie będzie miała wpływu na rynek pracy.
4.3. Wpływ na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na
funkcjonowanie przedsiębiorstw
Regulacja nie wpłynie na konkurencyjność gospodarki.
4.4. Wpływ na sytuację i rozwój regionalny
Regulacja nie wpłynie na sytuację i rozwój regionalny.

5. Zgodność z prawem Unii Europejskiej
Materia objęta przedmiotowym projektem jest zgodna z prawem Unii Europejskiej.

03/16si

17