Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

Warszawa, 13 marca 2009 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140-49(3)/09

Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej




Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec
poselskiego projektu ustawy


- o zmianie ustawy – Kodeks karny (druk nr
1465).


Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra
Sprawiedliwości do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac
parlamentarnych.


(-) Donald Tusk







STANOWISKO RZĄDU

do poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny (druk nr
1465)

I. Istota projektu

1. Poselski projekt ustawy zawarty w druku sejmowym nr 1465, jak wynika
z jego uzasadnienia, ma na celu wzmocnienie ochrony prawnokarnej w zakresie
przestępstw godzących w osoby małoletnie.
Zdaniem projektodawców obecny stan prawny nie odpowiada postulatowi
ochronnej funkcji prawa karnego i przez to nie daje wystarczających narzędzi
dla ograniczenia przestępczości i ochrony społeczeństwa. W opinii Autorów projektu
przewidywane dotychczas sankcje za przestępstwa wymierzone w osoby małoletnie
nie odzwierciedlają w pełni szkodliwości tych przestępstw, prowadząc w efekcie
do zbyt łagodnego karania sprawców i naruszania poczucia sprawiedliwości.
2. Proponowane zmiany odnoszą się zarówno do części ogólnej, jak i części
szczególnej Kodeksu karnego i polegają na:
- wprowadzeniu środka karnego w postaci pozbawienia praw rodzicielskich
lub opiekuńczych i określeniu zasad jego stosowania (art. 39 pkt 1a, 40a § 1 i § 2, 43 §
1 pkt 1 k.k.) oraz uchyleniu przepisu art. 51 k.k.,
- rozszerzeniu zakresu środka karnego w postaci podania wyroku do publicznej
wiadomości (art. 50 § 1 i § 2 k.k.),

- wprowadzeniu możliwości orzeczenia przez sąd zakazu warunkowego
przedterminowego zwolnienia oraz nowym określeniu przesłanek stosowania
tej instytucji (art. 531, 77 § 1 i § 2 k.k.),

- rozszerzeniu wyłączenia zatarcia skazania (art. 106a k.k.),

- poszerzeniu zakresu znamion kwalifikowanego typu przestępstwa zgwałcenia,
określonego art. 197 § 4 k.k., o działanie na szkodę małoletniego poniżej lat 15,
- zaostrzeniu sankcji karnych za typy czynów zabronionych określonych w art.
199 § 1 i 2 k.k.,
- wprowadzeniu nowych typów czynów zabronionych (art. 199a, 255a k.k.),
- podwyższeniu granicy wieku małoletniego, stanowiącej znamię typu
przestępstwa, z 15 do 16 lat, w przypadku przestępstw polegających
na rozpowszechnianiu pornografii (art. 202 § 4 - 5 k.k.).


II. Zmiany części ogólnej Kodeksu karnego
1. Propozycja nowelizacyjna związana z wprowadzeniem środka karnego
w postaci pozbawienia praw rodzicielskich lub opiekuńczych (art. 1 pkt 1, 2 i 3
projektu) jest niezasadna. Nie jest to zresztą rozwiązanie nowe, lecz stanowi powrót
do regulacji Kodeksu karnego z 1969 r., który przewidywał karę dodatkową
pozbawienia praw rodzicielskich lub opiekuńczych (art. 38 pkt 2 k.k. oraz art. 41).
Projekt poselski proponuje środek karny w postaci pozbawienia praw
rodzicielskich lub opiekuńczych, który mógłby być orzeczony w razie skazania
za przestępstwo przeciwko rodzinie i opiece albo za inne przestępstwo popełnione
na szkodę małoletniego lub osoby pozostającej pod opieką albo we współdziałaniu z
nimi (art. 39 pkt 1a, art. 40a § 1 k.k.).
Jednocześnie projekt uchyla przepis art. 51 k.k. (art. 1 pkt 5 projektu), który
przewiduje obowiązek zawiadomienia przez sąd karny właściwego sądu rodzinnego
o celowości orzeczenia pozbawienia lub ograniczenia praw rodzicielskich

lub opiekuńczych, w razie popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego
lub we współdziałaniu z nim.

2
Proponowane rozwiązanie budzi istotne wątpliwości co do swojej zasadności.
Podstawową przesłanką podjęcia decyzji o pozbawieniu władzy rodzicielskiej

lub opiekuńczej powinno być dobro małoletniego dziecka lub osoby pozostającej pod
opieką. Wynika to wprost z przepisów ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks
rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59, z późn. zm.). Stanowi on bowiem
w art. 95 § 3, że władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga
dobro dziecka i interes społeczny. Przesłanką pozwalającą orzec przez sąd rodzinny
pozbawienie władzy rodzicielskiej jest trwała przeszkoda w jej wykonywaniu
albo nadużywanie władzy rodzicielskiej lub rażące zaniedbywanie swych obowiązków
przez rodziców względem dziecka (art. 111 § 1 krio).
Orzecznictwo sądowe dotyczące przesłanek pozbawienia praw rodzicielskich
jest niezwykle bogate. Zalicza ono do nich także popełnianie różnego rodzaju
przestępstw, w tym na szkodę małoletniego oraz demoralizowanie go poprzez
współdziałanie przy ich dokonywaniu.
Sąd rodzinny dysponuje szeregiem instrumentów prawnych pozwalających
działać w takich sytuacjach szybko, skutecznie i elastycznie. W razie zagrożenia dobra
dziecka może wydać odpowiednie zarządzenia tymczasowe, aby je chronić (art.109
krio), może też zawiesić władzę rodzicielską (art. 110 krio). Te decyzje mogą zostać
podjęte niezależnie od toczącego się postępowania karnego, bez oczekiwania na jego
prawomocne zakończenie. Sąd rodzinny może w każdym czasie wydawać
w wypadkach nagłych wszelkie potrzebne zarządzenia niezbędne do zabezpieczenia
dobra dziecka, gdy tymczasem sąd karny o omawianym środku rozstrzygałby dopiero
w orzeczeniu końcowym, po przeprowadzeniu postępowania karnego, które – jak
pokazuje praktyka – może trwać nawet dłuższy czas. Tym samym chybiona jest
argumentacja powołana w uzasadnieniu projektu, iż proponowana nowelizacja
spowoduje przyspieszenie orzekania w sprawach władzy rodzicielskiej
uniemożliwiając „odsuwanie rozstrzygnięcia w tym zakresie do momentu wydania
orzeczenia przez sąd rodzinny, co mogłoby grozić istotnymi negatywnymi
następstwami dla małoletniego”.
Istotną okolicznością przemawiającą przeciwko wprowadzeniu możliwości
orzeczenia w toku postępowania karnego pozbawienia praw rodzicielskich


3
lub opiekuńczych jest fakt, iż byłyby one orzekane jako środek karny. Z istoty swojej
środki karne orzekane są za popełnione przestępstwo i zawierają w sobie element
dolegliwości. Sąd stosując je musi kierować się dyrektywami wymiaru kary

(art. 53-55 k.k.). Tym samym na dalszy plan mogą zejść określone w Kodeksie
rodzinnym i opiekuńczym przesłanki decydujące o ewentualnym pozbawieniu

czy ograniczeniu władzy rodzicielskiej - przede wszystkim zaś dobro małoletniego
dziecka. Ponadto sąd rodzinny stosuje procedurę cywilną - mniej sformalizowaną
i bardziej elastyczną od procedury karnej. Rozważenie wszystkich okoliczności
związanych z ewentualnym pozbawieniem władzy rodzicielskiej jest głównym
zadaniem sądu rodzinnego w postępowaniu dotyczącym tego przedmiotu,

w procedowaniu sądu karnego siłą rzeczy zejdzie zaś na dalszy plan.
Ponadto Kodeks rodzinny i opiekuńczy daje możliwość wystąpienia
o przywrócenie władzy rodzicielskiej w każdym czasie, jeśli ustaną przesłanki które
spowodowały jej pozbawienie. To rozwiązanie także wynika z podstawowej zasady
jaką jest nadrzędność interesu małoletniego. W przypadku orzeczenia wydanego
w toku procesu karnego takiej możliwości nie będzie.
W tym miejscu podkreślić należy, że podstawą do odstąpienia
od wprowadzenia środka karnego w postaci pozbawienia praw rodzicielskich
lub opiekuńczych w obowiązującym Kodeksie karnym było przyjęcie,
że kompetentnym do orzekania o pozbawieniu władzy rodzicielskiej, jej ograniczeniu
lub zawieszeniu jest sąd opiekuńczy, działający na podstawie art. 109 - 111 krio.
W tym względzie warto odwołać się do uzasadnienia Kodeksu karnego
z 1997 r., w którym stwierdzono, że: „Nowy kodeks rezygnuje z pozbawienia praw
rodzicielskich i opiekuńczych nie dlatego, by taki środek nie był w ogóle potrzebny;
uznając, że nie chodzi w tym wypadku o karę dodatkową dla sprawcy,

lecz o wychowawczy interes dziecka, przyjmuje, że sąd karny jest w zasadzie
niekompetentny w tej sprawie, powinien więc pozostawić ją orzecznictwu sądów
rodzinnych (art. 51).” (Nowe kodeksy karne - z 1997 r. z uzasadnieniami, Warszawa
1997, s. 143).
Cytowane stwierdzenie, jak się wydaje, mimo upływu czasu, nie straciło
nic na swej aktualności. Taka decyzja, jaką stanowi orzeczenie o pozbawieniu praw

4