Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

rodzicielskich lub opiekuńczych, będąca istotną ingerencją w materię nader
skomplikowaną, wymagającą wiedzy oraz doświadczenia orzeczniczego w tego typu
sprawach, winna pozostać w zakresie kompetencji sądów rodzinnych, a nie karnych.
Zupełnie wystarczające wydają się zatem środki ingerencji we władzę rodzicielską
lub opiekę, które ma do dyspozycji sąd rodzinny.
Zmiana art. 43 § 1 pkt 1 k.k. ma wyłącznie charakter dostosowawczy i polega
na określeniu długości czasu trwania nowego środka karnego, który w zamierzeniu
projektodawców byłby orzekany w latach, od roku do lat 10.
Niezrozumiała wydaje się propozycja skreślenia obecnie obowiązującego
przepisu art. 51 k.k. Wprowadzenie środka karnego w postaci pozbawienia praw
rodzicielskich lub opiekuńczych nie powinno automatycznie skutkować uchyleniem
przepisu przewidującego obowiązek zawiadomienia przez sąd karny właściwego sądu
rodzinnego o celowości orzeczenia pozbawienia lub ograniczenia praw rodzicielskich
lub opiekuńczych w razie popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego
lub we współdziałaniu z nim. Przyznanie sądowi karnemu kompetencji do orzeczenia
tego rodzaju środka karnego nie pozbawia bowiem sądu rodzinnego kompetencji
w tym zakresie w stosunku do osób, co do których zachodzi celowość ingerencji
w zakres przysługujących praw opiekuńczych lub rodzicielskich. Można również
wyobrazić sobie sytuacje, w której sąd orzekając w toku postępowania karnego
w zakresie winy i kary oskarżonego, nie uzyska równocześnie wystarczających danych
pozwalających na ocenę potrzeby orzeczenia środka karnego w postaci pozbawienia
praw rodzicielskich lub opiekuńczych, a uzna za konieczne zbadanie przesłanek
dotyczących celowości podjęcia takich decyzji przez sąd rodzinny.
W związku z powyższym ewentualne wprowadzenie możliwości orzekania
środka karnego w postaci pozbawienia praw rodzicielskich i opiekuńczych
nie powinno skutkować uchyleniem przepisu o obowiązku notyfikacji sądowi
rodzinnemu przez sąd karny potrzeby wszczęcia postępowania w tym zakresie.

2. Projekt proponuje również zmianę przepisu art. 50 k.k. poprzez dodanie § 2
do tego artykułu, wprowadzając względnie obligatoryjne podanie wyroku

do publicznej wiadomości, jeżeli skazany dopuścił się przestępstwa przeciwko

5
wolności seksualnej i obyczajności, a pokrzywdzonym jest małoletni (art. 1 pkt 4
projektu). Proponowana zmiana także wydaje się budzić wątpliwości co do swojej
zasadności.
Obowiązujący art. 50 k.k., dający sądowi możliwość, jeżeli uzna to za celowe,
w szczególności ze względu na społeczne oddziaływanie skazania, i o ile nie narusza
to interesu pokrzywdzonego, podania wyroku do publicznej wiadomości,
w wystarczający sposób gwarantuje realizację celu tego środka karnego.
W przypadku przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności
popełnionych na szkodę małoletniego, z uwagi na interes pokrzywdzonego, wzgląd
na dobro osoby niedojrzałej i szczególnie wrażliwej, konieczność jego obrony przed
dodatkowymi negatywnymi przeżyciami, jakie mogą wiązać się z upublicznieniem
faktu popełnienia przestępstwa na jego szkodę, z reguły będzie przemawiał za
odstąpieniem od publikacji wyroku. W takim przypadku jedynie szczególne względy
ogólnoprewencyjne mogą decydować o podjęciu przez sąd decyzji w przedmiocie
orzeczenia środka karnego w postaci podania wyroku do publicznej wiadomości.
Wprowadzenie obowiązku w tym zakresie, jak się wydaje, stanowi niepotrzebne
ograniczenie swobody orzekania sędziowskiego, w sytuacji, w której swoboda ta
powinna, ze względu na dobro pokrzywdzonego i okoliczności tego rodzaju spraw,
być zagwarantowana stosunkowo szeroko.

3. Propozycja zmiany art. 77 k.k., dotyczącego przesłanek materialnych
warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary oraz wprowadzenie
nowego art. 531 k.k., jak się wydaje, nie zmierzają we właściwym kierunku.
W zakresie zmian art. 77 k.k. projekt przewiduje jako jedną z przesłanek
warunkowego przedterminowego zwolnienia wzgląd na społeczne oddziaływanie kary
oraz możliwość orzeczenia w wyroku zakazu warunkowego przedterminowego
zwolnienia, jeżeli przemawiają za tym motywy i sposób działania sprawcy,

jego właściwości osobiste, a także jego dotychczasowy tryb życia (art. 1 pkt 7
projektu).
W art. 531 k.k. proponuje się z kolei wprowadzenie względnie obligatoryjnego
zakazu warunkowego przedterminowego zwolnienia w przypadku skazania na karę

6
dożywotniego pozbawienia wolności za ludobójstwo określone w art. 123 § 1 k.k.
oraz zabójstwo określone w art. 148 § 2 i 3 k.k. Jedynie szczególne okoliczności
miałyby decydować o odstąpieniu od orzekania zakazu (art. 1 pkt 6 projektu).
Proponowana zmiana brzmienia art. 77 § 1 k.k. wydaje się stanowić zbyt daleko
idącą modyfikację rzeczywistego kształtu tzw. terminowej kary pozbawienia wolności.
Związane jest to ze zmianą dotyczącą przesłanek warunkowego przedterminowego
zwolnienia z odbywania kary pozbawienia wolności. W art. 77 § 1 k.k. umieszczono
dodatkową przesłankę negatywną – wzgląd na społeczne oddziaływanie kary.
Negatywną w tym sensie, że wzgląd ten, aczkolwiek wymieniony jako ostatni, zdaje
się mieć decydujące znaczenie i np. mimo spełnienia wszystkich pozostałych celów
kary wyklucza możliwość warunkowego zwolnienia z odbycia reszty kary. Przesłanka
ta, mająca istotne znaczenie na etapie orzekania, nie powinna, jak się wydaje,
odgrywać proponowanej w projekcie roli na etapie wykonywania kary. Sąd
penitencjarny orzekając o warunkowym zwolnieniu powinien, zgodnie z art. 67 k.k.w.,
kierować się ocenami związanymi z realizacją celów wykonywania kary pozbawienia
wolności, w szczególności w zakresie resocjalizacji (prewencji indywidualnej),
a nie potrzebami wynikającymi z konieczności uwzględniania społecznego
oddziaływania kary (m.in. prewencji ogólnej).
Odnośnie projektowanego art. 77 § 2 k.k. stwierdzić należy, że wprawdzie
projekt nie wprowadza wprost zmian związanych z karą dożywotniego pozbawienia
wolności, to jednak w związku z proponowanym brzmieniem tego przepisu w istocie
mamy do czynienia z zupełnie nowym ukształtowaniem tej kary, wynikającym
z proponowanej możliwości orzeczenia zakazu warunkowego przedterminowego
zwolnienia, jeżeli przemawiają za tym motywacja i sposób działania sprawcy, jego
właściwości osobiste, a także jego dotychczasowy tryb życia. Wprowadza się
tym samym w istocie nowy rodzaj kary polegającej na bezwzględnym dożywotnim
pozbawieniu wolności.

W tym miejscu podnieść należy, że istnienie kary dożywotniego pozbawienia
wolności z możliwością warunkowego przedterminowego zwolnienia nie stanowi
o pobłażliwości dla sprawców najcięższych przestępstw. Probacyjny charakter
warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbywania kary dożywotniego

7
pozbawienia wolności daje szansę na etapie postępowania wykonawczego

na realizację celów tej kary. Podobnie jak kara pozbawienia wolności, kara
dożywotniego pozbawienia wolności nie powinna pełnić wyłącznie funkcji izolacyjnej
(eliminacyjnej).
Pozbawienie skazanego nadziei na przedterminowe zwolnienie wydaje się być
ciosem wymierzonym w pracę wychowawczą i resocjalizacyjną w zakładach karnych,
godzi w funkcjonowanie jednostek penitencjarnych i generuje zagrożenia
dla funkcjonariuszy służby więziennej oraz innych skazanych. Więźniowi
pozbawionemu nadziei na opuszczenie zakładu karnego nie grozi pogorszenie jego
sytuacji prawnej nawet w przypadku popełnienia np. kolejnego zabójstwa.
4. Propozycja zmiany art. 106a k.k. przewiduje, że każde skazanie

za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzonym
jest małoletni, nie będzie podlegało zatarciu (art. 1 pkt 8 projektu).
Projektodawcy poszerzają tym samym wyłączenie zatarcia skazania

o przypadki każdego skazania za tę kategorię przestępstw, a więc także skazania
z warunkowym zawieszeniem wykonania kary. Zwiększają również grupę osób
pokrzywdzonych o małoletnich w wieku 15-18 lat.
Rozwiązanie to, z punktu widzenia potrzeb polityczno – kryminalnych, wydaje
się iść zbyt daleko. Istotą zatarcia skazania jest umożliwienie skazanemu pełnego
włączenia się do społeczeństwa po upływie okresu wymaganego przez prawo,
w którym skazany prowadził nienaganny tryb życia. U podstawy zatarcia skazania
znajduje się więc zasada humanitaryzmu oraz interes społeczny ochrony porządku
prawnego, osiągany przez społeczną reintegrację skazanego. Odnosząc te uwagi
na płaszczyznę omawianego projektu stwierdzić należy, że zdaje się on zakładać,
iż w stosunku do każdego skazanego za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej
i obyczajności na szkodę małoletniego zachodzi obawa powrotu do przestępstwa,
oderwana od ustaleń i prognoz sądu w tym zakresie. Założenie takie nie odpowiada
potrzebie indywidualizacji odpowiedzialności karnej, a przez umieszczenie w rejestrze
karnym stygmatyzuje na zawsze - bez uwzględnienia stopnia zawinienia - wszystkich
skazanych za dany typ przestępstwa. Tymczasem względy polityczno - kryminalne,
jak się wydaje, mogą przemawiać co najwyżej za wyłączeniem zatarcia skazania

8
w stosunku do sprawców czynów zabronionych popełnionych w związku
z zaburzeniami preferencji seksualnych (pedofilia). Tym samym konieczne byłoby
rozważenie zawężenia katalogu przestępstw, w stosunku do których zatarcie skazania
podlegałoby wyłączeniu.
Niezależnie od powyższej argumentacji zwrócić należy uwagę, że już aktualnie
obowiązująca regulacja zawarta w art. 106a k.k. spotkała się z krytyczną oceną
komentatorów prawa karnego, którzy zarzucają niehumanitarność takiego
rozwiązania, nazywanego wprost błędem ustawodawcy (por. Andrzej Marek -
Komentarz do art. 106a kodeksu karnego, w: A. Marek, Kodeks karny. Komentarz,
LEX, 2007, wyd. IV). Zatarciu skazania nie podlegają przypadki, gdy sąd orzekł
środki karne określone w art. 41 § la i art. 41a § 3 k.k. na zawsze. Akcentuje się
w związku z tym kolizję tych przepisów z regulacją art. 106a k.k., która wyłącza
zatarcie skazania niezależnie od tego, czy i na jaki okres orzeczony został środek
karny mający na celu ochronę małoletniego.


III. Zmiany części szczególnej Kodeksu karnego

1. Projektowana ustawa w art. 197 § 4 k.k., poprzez dodanie alternatywnego
znamienia kwalifikującego „na szkodę małoletniego poniżej lat 15”, rozszerza ochronę
prawnokarną przewidzianą w tym przepisie na osoby małoletnie poniżej 15 roku życia.
Przedstawiony w projekcie motyw zmian, odwołujący się do potrzeby
wzmocnienia prawnokarnej ochrony tych osób, zasługuje na akceptację.
Podnieść należy także, że rozwiązanie zbieżne z intencją niniejszego projektu
objęte jest rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy –
Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz ustawy
o Policji (druk sejmowy nr 1276). Powołany projekt przewiduje zmianę § 3 art. 197
k.k. poprzez rozszerzenie treści przepisu na sprawców zgwałcenia małoletniego
poniżej 15 lat oraz członków najbliższej rodziny (wstępnego, zstępnego,
przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry).


9