Przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o Korpusie Weteranów Walk o Niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej

UZASADNIENIE
Celem projektowanej ustawy jest szczególne uhonorowanie i otoczenie
szczególną opieką osób najbardziej zasłużonych dla Rzeczypospolitej Polskiej,
które narażając własne życie i zdrowie walczyły zbrojnie o jej niepodległość
i suwerenność. Powszechne są bowiem przypadki pozostawania tych osób
w zapomnieniu, w niedostatku, a często w nędzy. Moralnym obowiązkiem władz
państwowych wobec weteranów walk o niepodległość jest sprawiedliwa ocena
działalności tych osób, promowanie ich patriotycznej postawy oraz materialne
wspieranie i pomoc nakierowana na zapewnienie im godnej egzystencji.
Niezależnie od powyższego nakazu moralnego istnieje również prawny obowiązek
w tym zakresie, wynikający z art. 19 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który
stanowi, iż „Rzeczpospolita Polska specjalną opieką otacza weteranów walk
o niepodległość, zwłaszcza inwalidów wojennych”. Wspomniana norma
konstytucyjna obecnie znajduje częściowe odzwierciedlenie w kilku aktach
prawnych, w tym przede wszystkim w ustawie z dnia 24 stycznia 1991 r.
o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych
i okresu powojennego.
Obowiązujące aktualnie przepisy prawne w niewystarczający sposób
realizują ten konstytucyjny obowiązek, a ponadto nie uwzględniają specyfiki
zasług weteranów walk o niepodległość, ich wieku i szczególnych potrzeb.
Beneficjentami obecnie obowiązującego ustawodawstwa są bowiem zarówno
osoby, które brały udział w wojnach, działaniach wojennych i powstaniach
narodowych, wchodząc w skład formacji wojskowych lub organizacji walczących
o suwerenność i niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej, poprzez osoby pełniące
określone funkcje cywilne lub uczestniczące w działaniach o charakterze
niezbrojnym oraz przebywające w niewoli (więzieniach, obozach
koncentracyjnych, obozach internowania, obozach zagłady), aż do osób w żaden
sposób nie zaangażowanych w proces odzyskiwania przez Polskę suwerenności
i niepodległości (wdowy i wdowcy po kombatantach i innych osobach
uprawnionych).
Wobec powyższego istnieje potrzeba dokonania wyodrębnienia i należytego
uhonorowania osób, które walczyły zbrojnie o niepodległość Rzeczypospolitej
Polskiej i jej granice, a także przyznania osobom najbardziej zasłużonym
szczególnych uprawnień.
Niniejszy projekt zmierza do zaspokojenia potrzeb w powyższym zakresie,
a ogólne cele i założenia projektowanej ustawy zostały zawarte w preambule.
2

Projekt przewiduje utworzenie Korpusu Weteranów Walk o Niepodległość
Rzeczypospolitej Polskiej, nad którym patronat będzie sprawował Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej. W myśl projektu w skład Korpus wchodzić będą osoby,
które brały udział w walkach zbrojnych o niepodległość lub ustalenie granic
Państwa Polskiego, przy czym udział w tych walkach dotyczy okresu do 8 maja
1945 r., a także – po zakończeniu II wojny światowej – w walkach przeciw
reżimowi komunistycznemu na terytorium Polski w granicach z dnia 31 sierpnia
1939 r., jak i w granicach powojennych, a także osoby odznaczone orderem Krzyża
Wojskowego.
Zatem podstawowym wyróżnikiem weteranów (w stosunku np. do
niektórych kombatantów) jest czynny zbrojny udział w walkach mających na celu
odzyskanie lub obronę niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej.
W myśl projektu, udział w walkach o niepodległość nie przesądza jeszcze o
możliwości uzyskania statusu weterana i uprawnień wynikających z projektowanej
ustawy. Wymienia on bowiem zarówno pozytywne, jak i negatywne przesłanki
uzyskania tego statusu. Pozytywną przesłanką jest wykazanie udziału w walkach o
niepodległość osoby zainteresowanej uzyskaniem statusu weterana poprzez, m.in.,
przedłożenie dokumentów poświadczających udział w takich walkach.
Z kolei do negatywnych przesłanek, eliminujących możliwość uzyskania
statusu weterana przez osoby, które swoimi działaniami zaprzeczyły swej
patriotycznej postawie, należą:
1) kolaboracja przeciwko niepodległości lub integralności terytorialnej RP z
władzami państw okupujących jej terytorium;
2) dobrowolne odstępstwo od narodowości polskiej lub obywatelstwa polskiego
(nie dotyczy to osób, które pó niej brały udział w walkach o niepodległość);
3) ochotnicze wstąpienie do struktur zbrojnych państw okupujących terytorium RP
(nie dotyczy to osób, które pó niej brały udział w walkach o niepodległość);
4) organizowanie lub nadzorowanie organizacji formacji wojskowy złożonych z
obywateli polskich na terytorium ZSRR;
5) pełnienie funkcji oficera polityczno-wychowawczego w (ludowym) Wojsku
Polskim;
6) zatrudnienie, pełnienie służby lub funkcji w instytucjach stosujących represje
wobec osób działających na rzecz suwerenności i niepodległości RP, tj.
struktury Urzędu Bezpieczeństwa, Służby Bezpieczeństwa, Informacji
Wojskowej, II Zarządu Sztabu Generalnego (ludowego) WP, Wojskowej Służby
Wewnętrznej, Głównego Zarządu Informacyjnego (ludowego) Wojska
Polskiego, Głównego Zarządu Politycznego (ludowego) Wojska Polskiego;
3

7) zatrudnienie, pełnienie służby lub funkcji w aparacie bezpieczeństwa
publicznego poza strukturami Urzędu Bezpieczeństwa, Służby Bezpieczeństwa,
Informacji Wojskowej, II Zarządu Sztabu Generalnego (ludowego) WP,
Wojskowej Służby Wewnętrznej, jeżeli podczas i w związku z tą działalnością
były wykonywane zadania związane ze zwalczaniem organizacji oraz osób
działających na rzecz suwerenności i niepodległości RP
8) zatrudnienie, pełnienie służby lub funkcji w jednostkach organizacyjnych lub na
stanowiskach związanych ze stosowaniem represji wobec osób podejrzanych
lub skazanych za działalność na rzecz suwerenności i niepodległości RP w
organach prokuratury i prokuraturze wojskowej, w sądownictwie powszechnym
lub wojskowym w służbie więziennej;
9) pełnienie służby w formacjach podziemnych lub organizacjach podległych PPR,
w tym działających w ramach tych organizacji oddziałach partyzanckich
10) nadzorowanie, jako funkcjonariusz PZPR lub PPR, instytucji wymienionymi w
pkt 7 lub 9 bąd nad wykonywaniem zadań wymienionych w pkt 8;
11) donoszenie władzom komunistycznym o organizacjach lub osobach
działających na rzecz niepodległości RP, jej integralności terytorialnej lub
ochrony ludności polskiej przed represjami lub eksterminacją;
12) ciemiężenie współwię niów;
13) zabójstwo lub inna zbrodnia popełniona przez osobę zainteresowaną.
Wskazane przesłanki negatywne nie będą brane pod uwagę, z wyłączeniem pkt 11,
12 i 13, wobec osób, które udowodnią, że dopuściły się określonego czynu lub
pełniły służbę lub funkcję albo były zatrudnione w ww. organizacjach na polecenie
legalnych władz Rzeczypospolitej Polskiej bąd formacji lub organizacji
stawiających sobie za cel niepodległość i suwerenność Rzeczypospolitej Polskiej.
Przyjęto, że donoszenie komunistycznym organom, ciemiężenie współwię niów
oraz popełnienie zbrodni pospolitej zaprzeczają patriotycznej i honorowej postawie
weterana, a popełnienie któregokolwiek z tych czynów dyskwalifikuje
zainteresowaną osobę z honorowego kręgu weteranów walk o niepodległość.
Wychodząc naprzeciw potrzebie szczególnego uhonorowania weteranów, w
projekcie zawarty został przepis zawierający obowiązek oddawania honorów
weteranom przez żołnierzy Sił Zbrojnych RP i funkcjonariuszy innych
umundurowanych formacji.
W myśl projektu, status weterana będzie nadawał Szef Biura Bezpieczeństwa
Narodowego, w drodze decyzji administracyjnej. Podstawę do przyjęcia takiej
regulacji stanowi art. 1 pkt 2 k.p.a., zgodnie z którym – rozstrzyganie spraw
4

indywidualnych w drodze decyzji administracyjnych – należy m.in. do innych
podmiotów, gdy są one powołane z mocy prawa do załatwiania tych spraw.
Projekt przewiduje, że wniosek o nadanie statusu weterana będzie mogła
złożyć osoba zainteresowana (lub jej pełnomocnik) do Szefa Biura Bezpieczeństwa
Narodowego, za pośrednictwem Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i
Osób Represjonowanych (UdsKiOR). Natomiast w stosunku do osób
posiadających w dniu wejścia w życie projektowanej regulacji uprawnienia
kombatanckie nadane na podstawie ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o
kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i
okresu powojennego, postępowanie o nadanie statusu weterana będzie wszczynane
na wniosek Kierownika UdsKiOR. Ponadto przyjęto możliwość wszczęcia
postępowania o nadanie statusu weterana z urzędu.
Szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego przed wydaniem decyzji będzie
miał możliwość zwrócenia się do IPN oraz wszystkich organów władzy publicznej
o przekazanie dodatkowych wyjaśnień dotyczących osoby objętej postępowaniem.
W sytuacji, gdyby osoba zainteresowana nie była usatysfakcjonowana
rozstrzygnięciem podjętym przez Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego, będzie
ona mogła zwrócić się do tego organu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie
sprawy.
Przyjęte rozwiązanie, by finalne rozstrzygnięcie w sprawie nadania statusu
weterana podejmował organ podległy Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej
znajduje uzasadnienie w przepisach Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie
bowiem z art. 126 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Prezydent
Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży
suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności
jego terytorium. Z kolei ust. 3 wspomnianego artykułu stanowi, że Prezydent
Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w
Konstytucji i ustawach. W ocenie projektodawcy problematyka dotycząca
weteranów walk o niepodległość wiąże się ściśle z zagadnieniami związanymi z
bezpieczeństwem państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności terytorium RP.
Niewątpliwie bowiem promowanie postaw patriotycznych, otaczanie szczególną
opieką osób, które z narażaniem życia, zdrowia lub wolności dowiedli
szczególnych zasług dla niepodległości Polski oraz wyrażenie szacunku tym
osobom przez instytucje publiczne ma bezpośredni, pozytywny wpływ na postawy
obywatelskie całego społeczeństwa w kontekście szeroko rozumianego
bezpieczeństwa państwa.
Zgodnie z projektem, dokumentem potwierdzającym prawo do korzystania z
uprawnień wynikających ze statusu weterana będzie legitymacja weterana
5

wystawiana przez Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego, który ponadto będzie
nadawał weteranom odznakę weterana. Szczegółowe kwestie dotyczące wzoru
wniosku o nadanie statusu weterana, legitymacji i odznaki weterana będą
uregulowane w stosownym rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Proponuje się utworzenie w ramach Korpusu Weteranów organu o
charakterze opiniodawczo-doradczym, którym zgodnie z projektem ma być Rada
Weteranów Walk o Niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej. Liczebność tego
organu określona została od 7 do 15 członków. Szczegółową organizację i tryb
pracy Rady określi zarządzenie Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego. Obsługę
Rady zapewni Biuro Bezpieczeństwa Narodowego
Przewiduje się, że udzielanie pomocy weteranom w realizacji
przysługujących im uprawnień z zakresu opieki zdrowotnej, organizacja obchodu
rocznic, świadczenie pomocy w przygotowywaniu udokumentowanych wniosków
o przyznanie w drodze wyjątku emerytur i rent, analiza sytuacji życiowej
weteranów oraz podejmowanie w tym zakresie stosownych inicjatyw należeć
będzie do zadań administracji rządowej realizowanych przez powiaty, a do zadań
wojewody realizowanych w tym zakresie należały będą: ustalanie sposobu
wykonywania zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez
powiaty, realizacja działań zmierzających do integracji środowisk weteranów walk
o niepodległość i koordynacji ich działań oraz udzielanie pomocy weteranom walk
o niepodległość w realizacji przysługujących im uprawnień. W celu właściwej
realizacji ustawy przewiduje się aby wojewodowie w porozumieniu z Szefem
BBN, po zasięgnięciu opinii Rada Weteranów Walk o Niepodległość
Rzeczypospolitej Polskiej, powołali odrębnie dla każdego województwa
Pełnomocnika do Spraw Weteranów Walk o Niepodległość.
Zważywszy na zakres podmiotowy i przedmiotowy projektowanej ustawy
zawiera ona przepis ustanawiający dzień 1 września Dniem Weterana Walk o
Niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej. Konsekwencją takiej regulacji jest
odpowiednia zmiana art. 61 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz
niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego,
polegająca na ustanowieniu dnia 1 września Dniem Kombatanta.
W myśl projektu podstawowym uprawnieniem przysługującym weteranom
będzie dodatek weterana w wysokości 200 zł miesięcznie, która to kwota będzie
waloryzowana przy zastosowaniu wska nika waloryzacji emerytur i rent. Dodatek
weterana ma być wypłacany przez właściwy organ emerytalno-rentowy ze środków
będących w dyspozycji tego organu i finansowany z budżetu państwa. Proponuje
się aby dodatek weterana był wypłacany niezależnie od innych świadczeń
przysługujących weteranom na mocy odrębnych przepisów, tj. dodatek