Polubowne rozwiązywanie sporów w obrocie gospodarczym

Przeczytaj także: Spory ze stosunku pracy - polubowne rozwiązania

Konflikt w znaczeniu gospodarczym stanowi zantagonizowaną sprzeczność lub różnicę zdań pomiędzy uczestnikami obrotu gospodarczego, którzy niejednokrotnie prowadzą ożywioną polemikę lub dyskusję. Nierozwiązany konflikt przekształca się w spór. Mimo że teoretycy stosują rozróżnienie pomiędzy konfliktem a sporem, w języku potocznym pojęcia te używane są często zamiennie.

Zdarzenia powodujące konflikty i spory to zjawiska typowe w obrocie gospodarczym. Mając tego świadomość, strony zainteresowane są formułowaniem treści umów – w tym umów inwestycyjnych - w taki sposób, aby ograniczyć występowanie takich zdarzeń i jednocześnie przyjąć procedurę, która ułatwi zamknięcie konfliktu albo rozstrzygnięcie sporu w pokojowy sposób. Ze względu na długi czas trwania postępowania sadowego w Polsce oraz relatywnie wysokie jego koszty – w myśl zasady „czas to pieniądz” - coraz większą popularnością cieszą się polubowne (pozasądowe) metody rozwiązywania sporów. Zalicza się do nich w szczególności negocjacje, mediacje, i arbitraż. Oczywiście nie ma gotowej recepty na uniknięcie sporu albo na jego niezwłoczne rozstrzygnięcie, to jednak kierując się kryteriami stopnia sformalizowania procedur, ilością osób zaangażowanych w konflikt (strony i osoby trzecie), oraz siłą uprawnień władczych osób trzecich, możemy wyróżnić następujące podstawowe metody polubownego rozwiązywania sporów.

Pierwszy z takich sposobów to bezpośrednie negocjacje, w których biorą udział jedynie strony bezpośrednio zaangażowane w spór lub ich reprezentanci. Jest to proces, w którym zwaśnione strony komunikują swoje odmienności poprzez rozmowy, dyskusje i zawieranie kompromisów w celu rozwiązania konfliktu.

Przed przystąpieniem do negocjacji każda ze stron powinna przygotować listę swoich interesów, która pozwoli określić potrzeby oraz satysfakcjonujący stopień ich zaspokojenia. Kolejnym krokiem jest określenie wspólnych celów, co pozwoli na sprecyzowanie płaszczyzny współpracy. Poza kwestiami merytorycznymi, ważne jest również wybranie stylu negocjacji i technik kształtowania sytuacji. Po rozważeniu powyższych kwestii można przystąpić do dyskusji, w której następuje kontakt stron w celu wypracowania rozwiązania.

Warte podkreślenia jest to, że przystąpienie do negocjacji zależy tylko od woli stron, dlatego deklarację woli podejmowania prób rozwiązywania sporów w tym trybie można umieścić już we właściwym kontrakcie poprzez wskazanie, że w przypadku sporu dotyczącego realizacji lub interpretacji postanowień umowy, strony zobowiązują się dążyć do jego rozstrzygnięcia w drodze negocjacji. W przypadku bezskutecznego upływu określonego terminu na ich przeprowadzenie, strona może skierować sprawę na drogę postepowania sądowego, chyba że zastrzeżono dodatkowe rozwiązanie jakim jest klauzula arbitrażowa, o której mowa niżej.

Możliwe jest również przyjęcie przez strony trybu mediacyjno–koncyliacyjnego, w którym strony wybierają bezstronnego, ale jednocześnie doświadczonego mediatora. Decyzje mediatora nie są dla stron wiążące (nie ma on żadnych uprawnień władczych), a jego rola ogranicza się do doradzania stronom i pomocy w ociągnięciu porozumienia. Podobnie, jak w przypadku trybu kontraktowego forma i procedury negocjacji pozostają w gestii stron.

Z kolei w trybie arbitrażowym spór toczy się przed sądem polubownym, który może być stałym sądem albo powołanym w umowie przez strony do rozstrzygnięcia konkretnego sporu (tzw. sądy ad hoc). W tym drugim przypadku strony wskazują arbitrów, superarbitra i zakres ich działania albo podają liczbę sędziów i sposób ich powoływania. Zapis na sąd polubowny powinien obligatoryjnie określać przedmiot sporu albo stosunek prawny, z którego spór może wyniknąć. Ustawodawca zastrzega, że postanowienia umowy przyznające jednej ze stron więcej uprawnień przy powołaniu sądu polubownego są bezskuteczne.

Rozstrzyganie sporów w formie sądu polubownego to najbardziej zinstytucjonalizowany i sformalizowany model, któremu w dużej mierze odpowiada proces sądowy.