Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych

Wynika to z faktu, iż sędzia do spraw postępowania przygotowawczego
rozpatrywać będzie zażalenie na czynności prokuratora lub policji, prowadzących
postępowanie przygotowawcze z możliwością ich uchylania, co gwarantuje realny
wpływ sędziego na przebieg postępowania. Art. 465 § 2 stanowi, iż na postanowienie
prokuratora lub Policji wydane w toku postępowania przygotowawczego przysługuje
zażalenie do sędziego do spraw postępowania przygotowawczego.

Przyznane ustawą karnoprocesową uprawnienia proceduralne powinny być
używane w sposób, który odpowiadałby celom, jakim one służą. Cele te określił sam
ustawodawca. Niestety w praktyce często zachodzi zjawisko nadużywania tych
uprawnień do innych celów. Sytuacja taka zachodzi np. w przypadku instytucji
tymczasowego aresztowania. Przepis art. 42 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej stanowi, iż każda osoba, której nie została przypisana wina prawomocnym
wyrokiem sądu, pozostaje niewinna. Wyjątek stanowi możność tymczasowego
aresztowania. Pojecie „tymczasowo” oznacza optymalnie krótko, w sposób niezbędny
i wystarczający do realizacji celu tej instytucji procesowej.

Zarówno ratyfikowane umowy międzynarodowe, Konstytucja, jak i kodeks
postępowania karnego sprzeciwiają się znacznej długotrwałości i wielokrotnym
przedłużaniem tego środka. Celem jego jest m.in. zapobieżenie ucieczce, ukryciu się,
matactwu, etc. Nie jest on jednak przeznaczony do szeroko zakrojonych i
nieposiadających z góry określonej cezury czasowej poszukiwań śledczych.
Tymczasowe aresztowanie nie powinno przybierać postaci tzw. „aresztu
wydobywczego”, celem dokonywania złożonych i licznych przesłuchań, poprzez
które włączane są do postępowania przygotowawczego nowe elementy i osoby. Ten
mechanizm pozostaje poza kontrolą sądu, który incydentalnie decyduje o kolejnych
przedłużeniach stosowania tymczasowego aresztowania. Bierność sądu sprzyja tej
wadliwej praktyce, wielokrotnie krytykowanej przez Europejski Trybunał Praw
Człowieka, czy Rzecznika Praw Obywatelskich.

Zapobiec temu ma nowelizacja instytucji tymczasowego aresztowania. Po
pierwsze- organem decydującym w jego zakresie będzie na etapie postępowania
przygotowawczego sędzia do spraw postępowania przygotowawczego, jako sędzia
sądu okręgowego. Jako organ operatywny, dostępny dla stron i znający sprawę z
pewnością będzie podejmował decyzje w przedmiocie tymczasowego aresztowania na
podstawie szerszego zakresu wiedzy i doświadczenia życiowego, aniżeli ma to
miejsce obecnie.

30
Przepisy art. 250 § 1, § 2 i § 3 przewidują, iż: § 1. Tymczasowe aresztowanie
może nastąpić tylko na mocy postanowienia sądu, a w postępowaniu
przygotowawczym na mocy postanowienia sędziego do spraw postępowania
przygotowawczego. § 2. Tymczasowe aresztowanie stosuje w postępowaniu
przygotowawczym na wniosek prokuratora sędzia do spraw postępowania
przygotowawczego. Po wniesieniu aktu oskarżenia tymczasowe aresztowanie stosuje
sąd, przed którym sprawa się toczy. § 3. Prokurator, przesyłając wraz z aktami sprawy
wniosek, o którym mowa w § 2 zdanie pierwsze, zarządza jednocześnie
doprowadzenie podejrzanego do sądu, a w postępowaniu przygotowawczym do
sędziego do spraw postępowania przygotowawczego.
Realność i skuteczność kontroli zażaleniowej przemawia za oddaniem jej w
ręce sądu okręgowego. Na postanowienie sędziego do spraw postępowania
przygotowawczego w przedmiocie tymczasowego aresztowania zażalenie przysługuje
do sądu okręgowego. Sąd okręgowy rozpoznaje zażalenie w składzie trzech sędziów
(art. 252 §1a).
Wyjątkowość i funkcja tymczasowego aresztowania znajduje swe
odzwierciedlenie w znowelizowanym art. 257 § 2. Poza przypadkami gdy
oskarżonemu zarzuca się popełnienie przestępstwa z użyciem przemocy lub groźby
jej użycia lub przestępstwa określone w Kodeksie karnym w art. 178, art. 197, art.
199 § 2, art. 200, art. 202 § 3 i 4, art. 207 lub art. 258, bądź przestępstwo o
charakterze transgranicznym tymczasowe aresztowanie można zastosować jedynie w
wyjątkowych, szczególnie uzasadnionych przypadkach.
Obecny kształt postępowania przygotowawczego sprzyja licznym
wypaczeniom funkcji tymczasowego aresztowania. Zasada proporcjonalności
przemawia za tym, aby przedłużanie tego środka odpowiadało celowi, którym jest
zapobieżenie uchylaniu się od sądu i zapewnienie prawidłowości osądu. Sąd nie może
być zakładnikiem prokuratora, czy innych organów prowadzących postępowanie
przygotowawcze, w sytuacji podejmowania decyzji o przedłużeniu stosowania tej
instytucji.
Obecnie istnieje niezwykle iluzoryczna sądowa kontrola postępowania
przygotowawczego. Zgodnie z kodeksem postępowania karnego, o tymczasowym
aresztowaniu decyduje sąd na wniosek prokuratora. Sąd rozpoznaje również zażalenie
na postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania. W rzeczywistości „sąd” to
bardzo często niedoświadczony życiowo, młody sędzia. Zachodzi tu swoisty

31
paradoks. O ile bowiem w przeszłości, gdy to nie sąd stosował tymczasowe
aresztowanie w postępowaniu przygotowawczym, lecz prokurator, łatwiej można było
przekonać jego o niestosowności tymczasowego aresztowania, aniżeli dziś
niedoświadczonego sędziego. Podobnie jest z rozpoznawaniem zażaleń na
postanowienie o umorzeniu postępowania.
Stąd też sędzią do spraw postępowania przygotowawczego musi być
doświadczony prawnik, a nie młody adept sztuki prawniczej. Powierzenie czynności
sędziego do spraw postępowania przygotowawczego sędziemu sądu okręgowego
stwarza gwarancję, że czynności te będą dokonywane przez sędziów mających
odpowiednie doświadczenie orzecznicze w sprawach karnych bądź doświadczenie w
innym zawodzie prawniczym np. w zawodzie prokuratora, czy adwokata. Należy przy
tym podkreślić, że nie każdy sędzia sądu okręgowego, orzekający w sprawach
karnych zostanie skierowany do wydziału postępowania przygotowawczego, a tylko
sędziowie tego sądu posiadający najwyższe kwalifikacje.
Niniejszy projekt zakłada wprowadzenie wydziałów postępowania
przygotowawczego.
Koncepcja ta wynika z założenia, że czynności sądu w postępowaniu
przygotowawczym powinny być dokonywane przez wyspecjalizowanych sędziów.
Nie powinny to być również czynności wykonywane „przy okazji” orzekania w
„normalnych” sprawach karnych. Wydziały te zajmowałyby się też szczególnie
istotną problematyką kontroli sądowej czynności operacyjnych, które określone są w
odrębnych przepisach.
Utworzenie wyspecjalizowanych wydziałów zapewniłoby lepszą organizację
orzekania, ale także właściwy dobór kadry sędziowskiej. Pozwoliłoby władzom
sądowym podnosić kwalifikacje tych osób we właściwym kierunku związanym nie
tylko z problematyką postępowania przygotowawczego, ale także dziedzin
pokrewnych (np. ochrony informacji niejawnych).
Powyższa koncepcja wymaga przede wszystkim zmiany art. 16 ustawy z dnia
27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98 poz. 1071 ze
zm.), który określa rodzaje wydziałów funkcjonujących w sądach okręgowych.
Sędzia do spraw postępowania przygotowawczego, jako czynnik kontrolny nie
wpływałby w sposób bezpośredni na bieg prowadzonego postępowania. Nie mógłby
w szczególności ingerować w charakter podejmowanych czynności, ani zapoznawać
się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie. Nie mógłby również osobiście

32
przeprowadzać czynności dokonywanych przez prowadzącego postępowanie. Stąd
propozycja jedynie powierzenia mu kontroli, nie zaś nadzoru sensu stricto.
Zgodnie z projektowanym art. 329 kpk wszystkie czynności sądowe w
postępowaniu przygotowawczym zostałyby przekazane do właściwości sądu
okręgowego. Nie ulega wątpliwości, że ranga omawianych czynności sądowych jest
bardzo poważna (co stanowi zresztą uzasadnienie dla proponowanej zmiany). Jako
przykład można podać zagadnienie stosowania tymczasowego aresztowania czy
zwalniania z tajemnicy adwokackiej, notarialnej itd.



OCENA SKUTKÓW REGULACJI

1. Podmioty, na które oddziałuje projektowana ustawa.
Rozwiązania przedstawione w ustawie będą miały wpływ na:
1) Skarb Państwa;
2) Sądy Powszechne (wydziały karne sądów okręgowych);
3) Prokuratury Rejonowe;
4) Prokuratury Okręgowe;
5) Inne organy prowadzące postępowanie przygotowawcze;
6) Ogół podmiotów uczestniczących w postępowaniu przygotowawczym
(świadkowie, podejrzani, pokrzywdzeni, inni).
2. Przewidywane skutki społeczne:
Najważniejszymi skutkami społecznymi proponowanej regulacji są:
― przyspieszenie i usprawnienie postępowania przygotowawczego;
― wzrost zaufania obywateli do instytucji wymiaru sprawiedliwości
uczestniczących w postępowaniu karnym;

33
― poprawa gwarancji praworządności organów prowadzących postępowanie
przygotowawcze.
3. Przewidywane skutki prawne:
Najważniejszymi skutkami prawnymi proponowanej regulacji są:
― nie angażowanie aparatu ścigania w spraw o drobne czyny, które zagrożone są
niewielkimi karami;
― odejście od prowadzenia postepowania karnego w przypadkach, w których
istnieje możliwość szybkiego i satysfakcjonującego dla pokrzywdzonego
naprawienia szkody;
― powrót postępowania przygotowawczego do tradycji zachodnio-europejskiego
postępowania karnego;
― odejście od sowieckiego modelu postępowania karnego;
― usprawnienie postepowania przygotowawczego;
― kontrola nad wiarygodnością i prawidłowym utrwalaniem dowodów we
wstępnym stadium procesu karnego;
― wzmocnienie gwarancji ochrony praw jednostki w procesie karnym.
4. Przewidywane skutki gospodarcze:
Przewidywana regulacja nie ma wpływu na gospodarkę.
5. Przewidywane skutki finansowe:
Koszty wprowadzenia oraz funkcjonowania wyżej wymienionej instytucji w
przeważającej mierze stanowić będą wartości uposażeń wypłacanych comiesięcznie
sędziom do spraw postępowania przygotowawczego. Jak wskazano w powyższym
uzasadnieniu do projektu, sędziom prowadzącym postępowanie przygotowawcze
będzie sędzia sądu okręgowego. Oznacza to, że w każdym okręgu sądowym
przynajmniej jeden sędzia okręgowy będzie pełnił obowiązki związane z
funkcjonowaniem tej instytucji. Obecnie w strukturze sądownictwa działającego w

34