Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

Podejrzany zresztą będzie mógł skorzystać z dobrodziejstwa umorzenia postępowania jedynie
wówczas, gdy swoje starania o naprawienie szkody i zadośćuczynienie krzywdzie podejmie
nie później niż do rozpoczęcia przewodu sądowego. Jeżeli tylko przyjąć, że instytucja ta
znajdzie swoje zastosowanie w 15% przypadków przestępstw z art. 278 § 1 k.k. i art. 288 § 1
k.k. na etapie postępowania przygotowawczego, należy spodziewać się takiego samego
ograniczenia liczby wpływających do sądu spraw o przestępstwa przeciwko mieniu.
Jednocześnie, z uwagi na możliwość zawarcia porozumienia miedzy pokrzywdzonym
a podejrzanym także w wyniku mediacji, projektodawcy zakładają, że wzrośnie liczba
postępowań mediacyjnych w procesie karnym, bowiem od 2007 roku doszło do spadku liczby
wdrożonych mediacji w postępowaniu karnym (w 2007 roku było to 4178 postępowań,
w 2008 r. – 3891, w 2009 r. – 3714, w 2010 r. – 3480 oraz w 2011 roku – 3251).
Szczegółowe dane zawarte są w tabeli nr 11.
 
Niewątpliwie również wpływ na zmniejszenie ogólnych kosztów prowadzonych
postępowań karnych będzie miało zmodyfikowanie poziomu penalizacji w przypadku
przestępstw przeciwko mieniu (podniesienie progu między przestępstwem a wykroczeniem
do kwoty 1000 zł) oraz bezpieczeństwu w komunikacji (przeniesienie na poziom
odpowiedzialności za wykroczenie – dotychczasowej odpowiedzialności za przestępstwo
prowadzenia pojazdu innego niż mechaniczny w stanie nietrzeźwości).
39 
 
Trudno oszacować liczbę spraw umorzonych ze względu na tzw. umorzenie
oportunistyczne, należy jednak oczekiwać, że będzie ona eliminowała sprawy o stosunkowo
niskiej szkodliwości społecznej, które jednak z różnych względów wiązałyby się z wysokimi
kosztami dla wymiaru sprawiedliwości. Przykładem sprawy kwalifikującej się do takiego
umorzenia jest rzeczywista sprawa zjedzenia przez ekspedientkę przeterminowanych
jogurtów na kwotę 300 zł w okresie kilku miesięcy, w stosunku do której konieczne było
wystąpienie z wnioskiem o ekstradycję do Włoch generująca koszty, co najmniej 70 000 zł.
Projektowane zmiany dotyczące progu tzw. przepołowienia przestępstwa kradzieży
powodują przywrócenie wartości tego progu do poziomu z 1998 r tj. daty zmiany kodeksu
wykroczeń. Kwota 250 zł stanowiła wówczas ok 50 % kwoty pensji minimalnej, a obecnie
stanowi ok 17% tej kwoty. Wprowadzenie kwoty 1000 zł jako granicy przestępstwa
spowoduje przywrócenie tej relacji do pensji minimalnej (przy uwzględnieniu wejścia w życie
w połowie 2013 lub na początku 2014 r.).Jednocześnie należy szacować, że zmniejszy się
t
s osunkowo znaczna roczna liczba postępowań w sprawie przestępstwa kradzieży.


2008 2009 2010 2011
Kradzież




rzeczy




ruchomej
32 257
30 813
34 553
39 120
(art. 278
przestępstwa przestępstwa przestępstwa przestępstwa
k.k./art.
38 351
44018
52 299
55 429
119 k.w.)
wykroczenia
wykroczenia wykroczenia
wykroczenia


Sprawy te staną się wykroczeniami, które prowadzone są znacznie szybciej i nie wymagają
zaangażowania prokuratora oraz ewentualnego udziału obrońcy na etapie sądowym (dla
porównania średni czas prowadzenia postępowania w sprawach o wykroczenia to mniej niż
2 miesiące). Wykroczenia takie nie mogą być umorzone ze względu na znikomą szkodliwość
społeczną czynu, a taka niewłaściwa tendencja pojawiała się ostatnio wobec kradzieży mienia
o wartości nieprzekraczającej 1000 zł. Zmianie tej musi jednak towarzyszyć zmiana praktyki
organów ścigania, tak aby wobec sprawców którzy z przestępstwa uczynili sobie źródło
dochodów i dokonują licznych kradzieży „podprogowych” tam, gdzie jest to możliwe,
stawiać zarzut przestępstwa kradzieży popełnionej w ramach tzw. czynu ciągłego.
Doniosłe znaczenie ma zmiana polegająca na zamianę w wykroczenie czynu
określonego w art. 178 a § 2 kk. W większości państw UE stanowi to wyłącznie wykroczenie.
Zmiana ta miała na celu ograniczenie liczby wypadków z udziałem pijanych rowerzystów.
40 
 
W rzeczywistości efekt taki jest obecnie trudno zaobserwować. Jak wynika z danych raportu
Zdarzenia drogowe z udziałem rowerzystów 2008 – 2011 – opracowanego przez Generalną
Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad „występuje silna asymetria zagrożenia, na jakie
narażeni są rowerzyści, i jakie sami powodują dla innych uczestników ruchu. Jeśli rowerzysta
popełni błąd czy złamie przepis, w zdecydowanej większości wypadków obrażenia odnosi
wyłącznie on sam. Liczba innych uczestników ruchu rannych w wypadkach spowodowanych
przez rowerzystów wynosi zaledwie 50 – 60 rocznie, a zabitych 1 – 2. Stanowi to
odpowiednio 1,1 – 1,3 promila ogółu rannych i ułamek promila ogółu zabitych na polskich
drogach.” Co więcej, do części tych zdarzeń doszło bez winy rowerzysty; odsetek zdarzeń
z udziałem rowerzystów, w których sprawcą był rowerzysta pod wpływem alkoholu lub
innego środka wynosi ok. 5%. Wpływ alkoholu jest jeszcze mniej wyraźny w przypadku
najpoważniejszych wypadków, ze skutkiem śmiertelnym. Wśród zabitych rowerzystów ok. 5
– 6% znajdowało się pod wpływem alkoholu, a 3 – 4% przyczyniło się do spowodowania
wypadku, w którym zginęli.” Pomimo, że liczba wypadków śmiertelnych sukcesywnie spada
Polska ma trzecią w Europie co do wielkości liczbę bezwzględną wypadków śmiertelnych i
trzecią liczbę wypadków na 100 tyś mieszkańców. Liczba postępowań sądowych w tej
kategorii spraw sukcesywnie wzrasta i w 2011 r. osiągnęła pułap ponad 50 tysięcy. Uznanie
tej kategorii spraw za wykroczenie zwolni prokuratorów od wykonywania czynności w tej
sprawie. Należy przyjąć, że w pojedynczej sprawie od jej zarejestrowania do zakończenia
nakład pracy prokuratora to ok 3 h (zatwierdzenie aktu oskarżenia, pierwszy termin rozprawy
i przesłuchanie świadka – policjanta oraz oskarżonego, ew. posiedzenie celem dobrowolnego
poddania się karze), co oznacza 1500 000 h roboczych prokuratorskich. Nie bez znaczenia
pozostawać będą również oszczędności, wynikające z niestosowania wobec takich sprawców
bezwzględnej kary pozbawienia wolności.
W 2004 r. w zakładach karnych przebywało 35 osób dla których art. 178 § 2 kk był
głównym artykułem w wyroku, w 2007 r. już 1171 osób, w 2010 r – 9335 osób, a w 2011
– 8549 osób. Dane te nie uwzględniają osób, dla których nie była to główna podstawa
skazania.
Jeśli przyjąć, że około 4000 osób odbywa karę przez cały rok, a koszt miesięcznego
pobytu jednego skazanego wynosi około 2500 zł, to nie trudno ustalić, że co roku
więziennictwo obciążane jest kwotą 120 000 000 zł tylko z tego tytułu. Jak wyżej
wspomniano, obok ww. rozwiązań, które co do zasady winny mieć wpływ na podniesienie
41 
 
sprawności prowadzenia postępowań karnych i skrócenie czasu ich trwania, projekt
przewiduje także szereg rozwiązań, które przede wszystkim mają charakter gwarancyjny.
Propozycje te są bądź neutralne lub też będą się wiązać z wyższymi wydatkami budżetowymi
na poszczególne instytucje, co w perspektywie średniookresowej (3 – 5 lat) powinno
doprowadzić do skrócenia czasu procedowania w sprawach karnych.
Obowiązek wyznaczenia obrońcy z urzędu na wniosek oskarżonego/innej strony. Na
podstawie szacunkowych danych będących w posiadaniu Ministerstwa Sprawiedliwości oraz
zgromadzonych przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, ocenić można, że koszty obrony
z urzędu mogą generować potrzebę wydatkowania, kwoty 229 mln złotych. Przy czym
zaznaczyć należy, że koszty będą podlegały zwrotowi na rzecz Skarbu Państwa, w zależności
od wyniku procesu. Nadto bowiem wprowadzono obowiązek uiszczenia opłaty za złożenie
wniosku o ustanowienie obrońcy z urzędu, w sytuacji w której nie będą zachodziły warunki
do wyznaczenia obrońcy na innych podstawach. Stwierdzić zatem należy, iż wejście w życie
projektu spowoduje określone skutki dla budżetu państwa polegające na zwiększeniu
wydatków w części 15 „Sądy powszechne”. Z uwagi na to, iż celem projektowanej regulacji
jest: „skrócenie czasu trwania postępowań w sprawach karnych”, miernikiem określającym
stopień realizacji tego celu będzie średni czas trwania postępowań w sprawach karnych
w sądach rejonowych (I instancji), który dla roku 2014 i dwóch kolejnych lat ustalony
zostanie na poziomie 3,9 miesiąca. Jako wartość bazową miernika przyjmuje się poziom
4,9 miesiąca, co odpowiada średniemu czasowi trwania postępowań w sprawach karnych
w sądach rejonowych (I instancji) osiągniętemu w 2011 roku. Szacuje się, że wejście w życie
projektowanej regulacji powinno pozwolić na skrócenie średniego czasu trwania tych
postępowań o 1 miesiąc. Jako mechanizmy korygujące, które będą miały zastosowanie
w przypadku przekroczenia lub zagrożenia przekroczenia przyjętego na dany rok budżetowy
maksymalnego limitu wydatków, proponuje się działania polegające na podniesieniu przez
Ministra Sprawiedliwości wysokości opłaty za złożenie wniosku o ustanowienie obrońcy.
Należy zaznaczyć, że nie jest możliwe oszacowanie liczby osób, które skorzystają z tego
rodzaju instytucji. Należy jednak założyć, że co roku prokuratury kierują do rozpoznania
przez sąd sprawy około 460.000 osób, z czego można przyjąć, że ponad połowa skorzysta
z pomocy obrońcy z urzędu przysługującego na podstawie obecnie obowiązujących
przepisów. Gdyby pominąć kwestie obrońców z wyboru i założyć, że wszyscy uprawnieni
skorzystają z pomocy obrońcy na podstawie nowo projektowanych zasad, wówczas
otrzymalibyśmy liczbę 230.000 osób, którzy potencjalnie skorzystaliby z obrońcy z urzędu.
42 
 
Osoby te byłyby zobowiązane do uiszczenia opłaty, której wysokość będzie uregulowana
w rozporządzeniu, lecz na potrzeby niniejszego wyliczenia można przyjąć, iż będzie się ona
kształtowała na poziomie ok. 600 zł, co umożliwi otrzymanie nowych dochodów w kwocie
138.000.000 zł w skali roku. Jednocześnie osoby te będą zobowiązane do zwrotu kosztów
obrony poniesionej przez Skarb Państwa. Przy założeniu, że ściągalność tych kosztów
wyniesie około 20%, wpływy te wspólnie z

dochodami uzyskanymi z opłat będą
równoważyć wydatki poniesione przez Skarb Państwa w kwocie 229.000 tys. zł. W celu
zapewnienia większej przejrzystości przepływów
środków finansowych oraz
efektywniejszego pokrywania wydatków, wskazane byłoby ewentualne zmiany ustawowe,
zmierzające do przeznaczenia tej kategorii nowo tworzonych dochodów na wydatki związane
z nowo tworzoną instytucją obrony z urzędu. Jednocześnie nowo wprowadzana opłata
stanowi swoisty mechanizm korekcyjny pozwalający na elastyczne kształtowanie strony
popytowej. Ze względu na zobowiązania RP wynikające z art. 6 EKPCZ nie jest możliwe
wprowadzenie mechanizmu korekcyjnego polegającego na ograniczeniu dostępności nowo
wprowadzonej obrony z wniosku.
Stosowanie do podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej, zgodnie
z

Kodeksem karnym skarbowym, rozwiązań dotyczących obrony z urzędu może
wygenerować wydatki rzędu 10,8 mln zł, co wyliczono w oparciu o liczbę postępowań karno-
-skarbowych w 2010 r. – która wynosiła 18 000 spraw, przy czym również należy zaznaczyć,
że koszty te będą podlegały zwrotowi na rzecz Skarbu Państwa w zależności od wyników
procesu.

Należy jednak zaznaczyć, że podane wyżej dane są szacunkowe, zostały określone
w
oparciu o liczby dotyczące spraw z poprzednich okresów statystycznych, przy
równoczesnym założeniu, że mamy do czynienia z postępowaniami o niezłożonym
charakterze osobowym. W chwili obecnej nie jest również możliwe dokonanie
dokładniejszych oszacowań co do innych rozwiązań, także ze względu na brak pewnych
danych statystycznych, które mogłyby zobrazować niezbędne wydatki. Dotyczy to takich
instytucji jak: obowiązek nieodpłatnego wydania uwierzytelnionego odpisu każdego
orzeczenia stronom lub osobom, których orzeczenie dotyczy, rozszerzenie możliwości
ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę z tytułu niesłusznego
skazania, zastosowania środka karnego oraz środka przymusu, wprowadzenia możliwości
przyznania pełnomocnika z urzędu stronie innej niż oskarżony, dopuszczenie referendarzy do
43