Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

wymaga wyraźnego wyposażenia go w dane uprawnienie, gdyż nie jest on stroną. Zmiana
druga polega na wprowadzeniu do ustawy nowego art. 26a wprowadzającego wzorem k.p.k.,
który stosownie do art. 22 ustawy, ma wprawdzie odpowiednie zastosowanie do
postępowania przeciwko podmiotom zbiorowym, ale znane mu środki zapobiegawcze nie
dają się zastosować do tych podmiotów, gdyż odnoszą się do osób fizycznych. Ich potrzeba,
z uwagi na możliwe zmiany prawne w podmiocie zbiorowym oraz wyzbywanie się majątku,
co może zniwelować sens samego postępowania i realność zakładanej reakcji karnej, tak
majątkowej (kara pieniężna i przepadek – art. 7 –8), jak i formie zakazów (art. 9), a nawet
realne problemy co do samego dalszego istnienia podmiotu prawnego, którego postępowanie
dotyczy. Stąd propozycja wprowadzenia tu jako możliwych, stosowanych przez sąd w toku
postępowania, środków zapobiegawczych w postaci zakazu: a) łączenia się, podziału lub
przekształcenia w czasie prowadzenia postępowania, b) obciążania w toku postępowania, bez
zgody sądu, majątku podmiotu zbiorowego i c) zbywania określonych przez sąd składników
majątkowych w tym czasie, bez zgody sądu. Na postanowienie w przedmiocie środka
zapobiegawczego służyłoby zażalenie.
20. Zmiany związane z udziałem radców prawnych w postępowaniu karnym
Celem projektowanej ustawy jest umożliwienie radcom prawnym występowania
w charakterze obrońców w sprawach karnych i karnych skarbowych. W obecnym stanie
prawnym obrońcą w postępowaniu karnym lub karnym skarbowym może być jedynie
adwokat. Wydaje się, że dla takiego stanu prawnego aktualnie nie ma już merytorycznego
uzasadnienia.
1. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że brak jest obecnie zasadniczych różnic
pomiędzy zawodami zaufania publicznego świadczącymi pomoc prawną, tj. adwokatami
i radcami prawnymi – począwszy od ustroju i organizacji samorządu, poprzez model
kształcenia aplikantów i sposób uzyskiwania uprawnień zawodowych, a skończywszy na
uprawnieniach merytorycznych (zwłaszcza po uzyskaniu przez
radców prawnych możliwości występowania w sprawach rodzinnych i opiekuńczych, także –
obrońców w sprawach o wykroczenia).
2.
Jedynym argumentem przeciwko umożliwieniu radcom prawnym
występowania w charakterze obrońców w postępowaniu karnym może być
okoliczność, że w obecnym stanie prawnym nie zajmują się oni prowadzeniem
153

spraw
karnych, a co za tym idzie – mogą nie dysponować wystarczającą wiedzą
z zakresu prawa i postępowania karnego.
Jednak argument ten traci w ostatnich latach całkowicie na znaczeniu. Profil
kształcenia aplikantów radcowskich zakłada kształcenie z zakresu prawa i procesu karnego.
Zgodnie z art. 364 ustawy o radcach prawnych egzamin radcowski polega na sprawdzeniu
przygotowania prawniczego osoby przystępującej do egzaminu radcowskiego, zwanej dalej
„zdającym”, do samodzielnego i należytego wykonywania zawodu radcy prawnego, w tym
wiedzy z zakresu prawa i umiejętności jej praktycznego zastosowania z zakresu materialnego
i procesowego prawa karnego, materialnego i procesowego prawa wykroczeń, prawa karnego
skarbowego, materialnego i procesowego prawa cywilnego, prawa rodzinnego
i opiekuńczego, prawa gospodarczego, spółek prawa handlowego, prawa pracy i ubezpieczeń
społecznych, materialnego i procesowego prawa administracyjnego, postępowania sądowo-
-administracyjnego, prawa Unii Europejskiej, prawa konstytucyjnego oraz prawa o ustroju
sądów i prokuratur, samorządu radcowskiego i innych organów ochrony prawnej działających
w Rzeczypospolitej Polskiej oraz warunków wykonywania zawodu radcy prawnego i etyki
tego zawodu. Druga część egzaminu radcowskiego polega na rozwiązaniu zadania z zakresu
prawa karnego polegającego na przygotowaniu aktu oskarżenia lub apelacji, albo
w przypadku uznania, iż brak jest podstaw do ich wniesienia, na sporządzeniu opinii prawnej
w oparciu o opracowane na potrzeby egzaminu akta lub przedstawiony stan faktyczny.
Wymagania ustawowe od kandydatów do wykonywania zawodu radcy prawnego są
zatem w zakresie prawa i postępowania karnego zakreślone jako wysoce restrykcyjne, co daje
gwarancję należytego wykonywania przez radcę prawnego obowiązków obrońcy
w postępowaniu karnym.
3. Podnoszenie kwalifikacji w zakresie prawa i postępowania karnego nie dotyczy
tylko aplikantów radcowskich. W ostatnich latach samorząd radcowski organizuje intensywne
szkolenia z tego zakresu dla czynnych radców prawnych. Szkolenia te cieszą się dużym
zainteresowaniem środowiska radcowskiego.
4. Już w obecnym stanie prawnym radca prawny może występować jako
pełnomocnik w postępowaniu karnym, zaś w postępowaniu w sprawach o wykroczenia jako
obrońca. Występowanie w charakterze pełnomocnika w postępowaniu karnym zakłada
konieczność dysponowania wiedzą z zakresu prawa i postępowania karnego.
Z kolei w postępowaniu w sprawach o wykroczenia radca prawny może już obecnie
występować w charakterze obrońcy na równi z adwokatem. Biorąc pod uwagę, że
154

podstawowe zasady postępowania w sprawach o wykroczenia nie różnią się od
podstawowych zasad postępowania karnego, trudno uzasadnić stanowisko, że radca prawny
nie daje gwarancji należytego wykonywania obrony w sprawach karnych. Skoro bowiem
ustawodawca zdecydował się na przyznanie radcom prawnym uprawnień do obrony
w sprawach o wykroczenia, założył zapewne posiadanie przez nich odpowiedniej wiedzy
w zakresie prawa wykroczeń. Tymczasem podstawowe założenia zasad odpowiedzialności
w części ogólnej prawa karnego i prawa wykroczeń są bardzo zbliżone. Podobna jest także
metoda wykładni przepisów z obu tych gałęzi prawa. Postępowanie w sprawach
o
wykroczenia jest w obecnym stanie prawnym zbliżone do postępowania karnego.
Znaczących różnic między tymi procedurami można było doszukiwać się w okresie przed
wprowadzeniem obowiązującego kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.
W obecnym stanie prawnym, sprawy o wykroczenie rozpoznawane są już nie przez kolegium
do spraw wykroczeń, lecz przez sąd, którym jest sąd właściwy także w sprawach
o przestępstwa. Postępowanie w sprawach o wykroczenia zostało upodobnione do
postępowania w sprawach o przestępstwa. Dodatkowo podnieść należy, że obowiązujący
kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z dnia 24 sierpnia 2001 roku (Dz. U.
Nr 106, poz. 1148, ze zm.) sam nie reguluje w sposób wyczerpujący i samoistny całości
postępowania w sprawach o wykroczenia, odsyłając w znacznym zakresie do odpowiedniego
stosowania przepisów kodeksu postępowania karnego (por. art. l § 2 k.p.w.). A zatem
uzyskanie przez radców prawnych kompetencji do pełnienia roli obrońcy w sprawach
o wykroczenia nawet obecnie „wymusza” znajomość i stosowanie przez radców prawnych
przepisów procedury karnej (kodeksu postępowania karnego).
Skoro zatem ustawodawca w obecnym stanie prawnym nie ma wątpliwości, że
radcowie prawni mają kompetencje pozwalające na obronę w sprawach o wykroczenia, brak
racji przemawiających za tym, by uważać, że brak im kompetencji do wykonywania obrony
w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe.
W odniesieniu do tych ostatnich możliwość występowania radców prawnych
w charakterze obrońców nabiera szczególnego znaczenie w związku ze ścisłym powiązaniem
prawa karnego skarbowego z prawem finansowym, w zakresie którego kompetencje radców
prawnych nie mogą być kwestionowane.
To samo zresztą dotyczy także powszechnego prawa karnego. W obecnym stanie
prawnym, obok kodeksu karnego, istnieje kilkadziesiąt ustaw pozakodeksowych
przewidujących odpowiedzialność karną. Przestępstwa stypizowane w tych ustawach są ściśle
155

powiązane z dziedzinami regulowanymi tymi ustawami. Dziedziny te pozostają w zakresie
obsługi prawnej wykonywanej obecnie przez radców prawnych. Dotyczy to w szczególności
materii tzw. prawa karnego gospodarczego, pełniącego subsydiarną rolę w stosunku do norm
prawa gospodarczego, stanowiąc sankcje karne za naruszenie właśnie niektórych spośród tych
norm. Nie trzeba udowadniać, że ze względu na świadczenie przez radców prawnych szeroko
pojętej pomocy prawnej właśnie w obrocie gospodarczym, ich znajomość tej akurat materii
nie może być kwestionowana. Nie sposób jest bowiem właściwie odczytać dyspozycji normy
prawnokarnej z tego zakresu – a więc ustalić granice zabronionego zachowania – bez
należytej znajomości tych przepisów, w których owe normy prawnokarne są głęboko
zakorzenione. Aktualnie istniejąca niemożność pełnienia funkcji obrońcy właśnie w tego typu
sprawach karnych rodzi – niemającą merytorycznego uzasadnienia – lukę prawną. Tak więc
także w interesie podmiotów obsługiwanych przez radców prawnych leży przyznanie im
funkcji obrończych, co w wymiarze praktycznym największe znaczenie miałoby zwłaszcza
w tych sprawach karnych, które należą do dziedziny prawa karnego gospodarczego, ściśle
„zakotwiczonego” w przepisach z zakresu obrotu gospodarczego, w którym niejako „ideowo”
radcowie prawni świadczą pomoc prawną.
Warto też mieć na uwadze, że ustawy szczególne, pozakodeksowe, częstokroć
zawierają zarówno czyny zabronione jako przestępstwa, jak też jako wykroczenia.
W obecnym stanie prawnym mamy zatem do czynienia z sytuacją, gdy różne czyny
zabronione uregulowane jedną ustawą, częstokroć zbliżone do siebie ze względu na
przedmiot ochrony i kształt zabronionego zachowania, stanowią przestępstwa i wykroczenia.
W sprawach o niektóre z nich (wykroczenia) radcowie prawni mogą występować jako
obrońcy, zaś w sprawach o inne (przestępstwa) – nie mogą występować w takim charakterze,
choć niejednokrotnie są to zachowania zbliżone, często nieróżniące się nawet samą
konstrukcją prawną.
Zagadnienie powiązania przepisów prawa karnego z przepisami regulującymi inne
dziedziny życia nie dotyczy wyłącznie pozakodeksowego prawa karnego. Także kodeks karny
zawiera regulacje dość ściśle powiązane z innymi gałęziami i dziedzinami prawa, czego
przykładem mogą być przestępstwa przeciwko środowisku naturalnemu, czy przestępstwa
przeciwko obrotowi gospodarczemu. W obu wypadkach w grę wchodzi ścisłe powiązanie
przepisów prawa karnego z przepisami z zakresu innych dziedzin prawa, pozostającymi
w
zakresie pomocy prawnej świadczonej przez radców prawnych. Brak jest racji
156

przemawiających za tym, by utrzymywać obecny stan, w którym pomoc ta nie ma charakteru
kompleksowego, nie obejmuje bowiem obrony w sprawach karnych.
5. Argument o braku kompetencji radców prawnych do występowania w charakterze
obrońców w sprawach karnych słabnie nie tylko w świetle powyższych wywodów, lecz także
i wobec okoliczności, że obecnie możliwy jest w zasadzie swobodny przepływ między
zawodami radcy prawnego i adwokata. Zatem wśród radców prawnych funkcjonują także
tacy, którzy uprzednio byli adwokatami, zaś wśród adwokatów funkcjonują byli radcowie
prawni. Obecnie radca prawny może co do zasady bez przeszkód wpisać się na listę
adwokatów i po uzyskaniu uprawnień do wykonywania zawodu, bez dopełniania
jakichkolwiek dalszych wymagań, występować w charakterze obrońcy w sprawach karnych.
Jego umiejętności w zakresie prawa karnego nie podlegają dalszej weryfikacji; zakłada się, że
nimi dysponuje. Zatem w obecnym stanie prawnym brak możliwości pełnienia funkcji
obrońcy w sprawach karnych przez czynnych radców prawnych jawi się jako sytuacja
sztuczna. Projekt wyłącza radców prawnych zatrudnionych w stosunku pracy z możliwości
świadczenia obrony.
6. Nie bez znaczenia jest okoliczność, że udzielenie radcom prawnym uprawnień
obrońców w sprawach karnych i karnych skarbowych zwiększy społeczny dostęp do rynku
usług prawniczych. W obecnej sytuacji obronę w sprawach karnych wykonuje około 6000
adwokatów. Wobec znacznego zapotrzebowania na pomoc prawną w sprawach karnych
liczba ta wydaje się niewystarczająca. Z kolei zawód radcy prawnego, będący podobnie jak
zawód adwokata, zawodem zaufania publicznego, wykonuje obecnie w Polsce około 30 000
prawników. Udzielenie im uprawnień do wykonywania obrony w sprawach karnych zwiększy
dostępność do obrony, co ułatwi wykonywanie prawa do obrony zagwarantowanego przez art.
6 k.p.k., zarówno w zakresie prawa do obrony formalnej (korzystania z pomocy obrońcy), jak
– co za tym idzie – materialnej. Jest oczywiste, że nie wszyscy z radców prawnych będą w
praktyce świadczyli pomoc prawną w postaci obrony w sprawach karnych, jednak
proponowane zmiany niewątpliwie zwiększą dostępność do tego rodzaju pomocy prawnej.

7. W świetle powyższej argumentacji, projekt zakłada przede wszystkim potrzebę
nowelizacji przepisów ustawy o radcach prawnych oraz kodeksu postępowania karnego.
Przepisy procesowe w kodeksie karnym skarbowym odsyłają w zakresie kwestii obrony
w sprawach karnych skarbowych do przepisów kodeksu postępowania karnego, toteż nie
istnieje potrzeba wprowadzania stosownych zmian do k.k.s. W celu umożliwienia radcom
157