Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

prawnym wykonywania obrony w sprawach karnych skarbowych. Podobnie też przepisy
kodeksu karnego wykonawczego, operując pojęciem „obrońcy” (ze względu na regulowanie
także wykonywania orzeczeń w sprawach o wykroczenia), nie wymagają stosownych zmian
w tym zakresie. Uzupełnieniem projektowanych zmian – i ich konsekwencją – jest także
przyznanie radcom prawnym funkcji obrońcy w postępowaniach dyscyplinarnych sędziów
sądów powszechnych i sądów wojskowych, prokuratorów, adwokatów i notariuszy.

8. Końcowo należy wspomnieć, że konsekwencją rozszerzenia uprawnień radców prawnych
w zakresie świadczenia obrony są zamieszczone w projekcie zmiany w ustawach: o Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, o Służbie Kontrwywiadu
Wojskowego i Wywiadu Wojskowego oraz o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym,
zakazujące tym służbom przy wykonywaniu ich zadań korzystania z tajnej współpracy
sędziów, prokuratorów i adwokatów.
21. Przepisy przejściowe i końcowe
Projekt nowelizacji Kodeksu postępowania karnego przyjmuje jako zasadę stosowanie
nowych regulacji także do spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy
nowelizującej (art. 24). Prymat stosowania ustawy nowej obowiązywałby także w przypadku
wątpliwości interpretacyjnych co do ewentualnego dalszego stosowania przepisów
dotychczasowych (art. 26). Respektowana jest także zasada, w myśl której czynności
procesowe, skuteczne na podstawie dotychczasowych przepisów, zachowują swoją ważność
także po wejściu w życie nowych uregulowań, odmiennie określających przesłanki
stosowania tych czynności (art. 25). W kwestiach wątpliwych, związanych ze zmianą
przesłanek stosowania środków zapobiegawczych, przepisy przejściowe przewidują regulacje
szczególne (zob. art. 32).
W przepisach przejściowych od art. 27 do art. 46 określono wyjątki od generalnej zasady
bezpośredniego działania ustawy nowej do spraw będących w toku, a także wprowadzono
przepisy pozwalające na skorzystanie z określonych nowych uprawnień procesowych, mimo
upływu terminów, jak również dostosowanie się przez strony procesowe do nowych
uregulowań wprowadzających bardziej restrykcyjne warunki do podejmowania określonych
czynności procesowych. Uregulowania te mają na celu respektowanie konstytucyjnej zasady
równości oraz zasady zaufania do prawa i działań organów władzy publicznej.
158

Wyjątki od zasady bezpośredniego zastosowania ustawy nowej do spraw będących w toku,
wprowadzające przedłużone obowiązywanie przepisów dotychczasowych obejmują trzy
grupy przypadków:
1) z uwagi na zapewnienie sprawności i ekonomiki postępowania zdecydowano się na
zachowanie dotychczasowych przepisów określających właściwość i skład sądu oraz
tryb i formę postępowania do zakończenia sprawy w danej instancji;
2) stosowanie nowych regulacji wzmacniające zasadę kontradyktoryjności
w postępowaniu karnym ograniczono do spraw, które zostaną skierowane do
postępowania sądowego dopiero po wejściu w życie ustawy nowelizacyjnej,
wychodząc z założenia, że w sposób istotny zmieniają one reguły prowadzenia
procesu oraz sposób postępowania stron postępowania;
3) bezpośrednie stosowanie, w sprawach będących w toku, nowych regulacji
usprawniających postępowanie wyłączono wówczas, gdy prowadziłoby to do
naruszenia zasady równości broni albo ochrony zaufania uczestników postępowania,
zachowując w tym zakresie obowiązywanie przepisów dotychczasowych.
Zasada stosowania przepisów dotychczasowych, określających skład i właściwość sądu
(art. 27), obowiązuje do czasu zakończenia sprawy w danej instancji, także jeżeli nastąpiło
odroczenie rozprawy, czy też podjęcie zawieszonego postępowania. Zasada kontynuacji
postępowania w oparciu o dotychczasowe przepisy dotyczy także regulacji szczególnych
odnoszących się do śledztwa i dochodzenia, jak również postępowań szczególnych, w tym
także postępowania uproszczonego, którego nie przewidują już nowe regulacje (art. 28).
W
przypadku jednak uchylenia wyroku wydanego w postępowaniu szczególnym
i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania, toczy się ono w trybie przewidzianym już
w nowych przepisach. Przedłużone obowiązywanie dotychczasowych przepisów
szczególnych, dotyczących formy i trybu postępowania nie oznacza jednocześnie, iż wyjątek
ten obejmuje wszystkie uregulowania procesowe, które miałoby się stosować w trakcie
takiego postępowania. Jeżeli więc chodzi o regulacje prawne, które nie są bezpośrednio
związane z daną formą lub trybem postępowania, to zastosowanie ma ogólna zasada z art. 14
ustawy nowelizującej, nakazująca stosowanie przepisów nowych, chyba że wyjątkowo
zastosowanie mają przepisy dotychczasowe. Zasada generalnego stosowania przepisów
dotychczasowych obowiązuje także w postępowaniu o rozpoznanie wniosku o wznowienie
159

postępowania, o ile wniosek ten został złożony przed dniem wejścia w życie ustawy
nowelizującej. Oczywiście w postępowaniu prowadzonym po uwzględnieniu takiego
wniosku, zastosowanie będzie miała reguła z art. 24, przewidująca stosowanie przepisów
nowych, z wyjątkami przewidzianymi w przepisach wprowadzających w tym art. 34.
Z uwagi na zmiany zakresu uprawnień i obowiązków stron procesowych, jakie przewiduje
ustawa nowelizująca, a także wprowadzenie możliwości skorzystania z określonych
uprawnień przewidzianych przez przepisy wprowadzające, projekt zakłada obowiązek
organów procesowych, właściwych w danej fazie postępowania, niezwłocznego
poinformowania stron i innych podmiotów uprawnionych, o zmianie dotychczasowego
zakresu praw i obowiązków procesowych, jak również o nowych prawach i obowiązkach.
Brak takiego poinformowania mógłby w niektórych przypadkach stanowić podstawę do
stwierdzenia naruszenia uprawnień procesowych stron, stąd tak istotnym jest, by nastąpiło
ono niezwłocznie po wejściu w życiu projektowanej ustawy.
Z uwagi na zasadę lojalności i ochronę zaufania, do zakończenia toku instancji stosowane
byłyby dotychczasowe uregulowania o obronie obligatoryjnej dla osób pozbawionych
wolności (art. 31), czego nie przewiduje już projektowana nowelizacja art. 80 k.p.k.
Szczególne przepisy przejściowe dotyczą stosowania środków zapobiegawczych, w tym
w szczególności tymczasowego aresztowania, w związku z projektowanymi zmianami
przesłanek ich orzekania (art. 32). Z uwagi na zasadę lojalności, art. 32 ust. 1 projektowanej
ustawy przewiduje możliwość wyznaczenia przez sąd terminu na modyfikację złożonego
przed dniem jej wejścia w życie wniosku o zastosowanie (lub przedłużenie stosowania)
środka zapobiegawczego, tak by treść tego wniosku dostosowana była do nowych
uregulowań. Modyfikacja ta może prowadzić do zastąpienia jednego środka zapobiegawczego
innym środkiem. Równocześnie, w sposób wyraźny, wskazano, że w przypadku gdy po
wejściu w życie projektowanej ustawy, brak byłoby przesłanek prawnych do zastosowania
określonego środka zapobiegawczego, choć jego orzeczenie możliwe było na gruncie
przepisów dotychczasowych, środek taki należy niezwłocznie uchylić lub zmienić na inny.
Regulacja ta stanowi wyjątek od zasady, w myśl której czynności procesowe dokonane przed
wejściem w życie nowej ustawy zachowują swoją skuteczność także później, o ile były
dokonane z zachowaniem przepisów dotychczasowych. Szczególną regułę dotyczącą
wykonywania tymczasowego aresztowania przyjęto w związku z projektowanymi zmianami
160

w treści art. 264 § 3 k.p.k. Ponieważ na gruncie nowych przepisów zakłada się, że stosowanie
tymczasowego aresztowania przed rozpoczęciem wykonywania środka zabezpieczającego,
może trwać nie dłużej niż trzy miesiące od umorzenia postępowania z uwagi na
niepoczytalność sprawcy, należało uregulować sytuację osób, wobec których stosowano
tymczasowe aresztowanie w chwili wejścia w życie ustawy. O ile więc, tymczasowe
aresztowanie przed dniem wejścia w życie projektowanej ustawy stosowano wobec takich
osób dłużej niż miesiąc, to po jej wejściu w życie, nie może ono trwać dłużej niż dwa
miesiące (art. 32 ust. 3). W stosunku do osób, wobec których ów areszt wykonywano przed
dniem wejścia w życie ustawy krócej niż miesiąc, zastosowanie będą miały nowe przepisy,
przewidujące maksymalny, trzymiesięczny okres trwania aresztu liczony od daty umorzenia
postępowania, nawet jeżeli areszt ten zaczęto wykonywać przed dniem wejścia w życie
projektowanej ustawy. Stosowną regułę kolizyjną dotyczącą miejsca wykonywania aresztu
tymczasowego wobec osób niepoczytalnych określono w art. 32 ust. 4.
Ponieważ projektowane zmiany, związane z poszerzeniem zasady kontradyktoryjności,
zmieniają sposób zachowania stron w procesie, także w perspektywie ewentualnego
postępowania odwoławczego, konieczne było wprowadzenie nowych formuł
intertemporalnych, które chroniłyby zaufanie stron w postępowaniach wszczętych przed
dniem wejścia w życie projektowanej ustawy. Art. 33 zawiera więc zespół wyjątków od
zasady bezpośredniego stosowania ustawy nowej, które przewidziane są w postępowaniu
sądowym rozpoczętym wniesieniem aktu oskarżenia przed dniem wejścia projektowanej
ustawy. W szczególności, aż do prawomocnego zakończenia sprawy, nie ulegną zmianie
reguły przeprowadzania dowodów oraz wszelkie inne reguły, które na gruncie projektowanej
ustawy stanowią wspomniany wyraz poszerzenia zasady kontradyktoryjności. Dotyczy to
kwestii inicjatywy dowodowej (art. 167 k.p.k.), określenia roli i przewodniczącego
w kierowaniu rozprawą (art. 366 § 1 k.p.k.), sposobu przesłuchania i kolejności zadawania
pytań (art. 370 k.p.k.), warunków odczytywania protokołów zeznań (art. 391 k.p.k.),
wezwania oskarżyciela do przedstawienia dowodów (art. 397 k.p.k.), przesłanek zarządzenia
przerwy w rozprawie (art. 401 § 1 k.p.k.), ograniczenia zakresu zaskarżenia oraz kompetencji
sądu odwoławczego (art. 427 k.p.k. oraz 433 § 1 k.p.k. i 437 § 2 k.p.k., art. 447 k.p.k.),
określenia zakresu zakazu reformationis in peius (art. 434 k.p.k. i 443 k.p.k.), postępowania
dowodowego przed sądem odwoławczym (art. 452 k.p.k.) oraz reguły ne peius w odniesieniu
do orzeczenia sądu odwoławczego (art. 454 k.p.k.). Uznając wszakże, że dotychczasowe
161

brzmienie art. 434 § 4 k.p.k. nie spełnia wszystkich zasad gwarancyjnych, nadmiernie
ograniczając zakaz reformationis in peius, wprowadzono ograniczenie w jego stosowaniu
w sprawach będących w toku przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, przesądzając, że
nie ma on zastosowania, jeżeli w środku odwoławczym zasadnie podniesiono zarzut obrazy
prawa materialnego.
Rozszerzenie uprawnień procesowych określonych stron postępowania, przewidziane
w niektórych projektowanych przepisach nie może stanowić zaskoczenia dla innych stron
postępowania, które podejmowały określone czynności w zaufaniu do dotychczasowych reguł
procesowych. Z tego powodu wydłużenie terminu do złożenia przez pokrzywdzonego
wniosku o orzeczenie środka karnego z art. 46 k.k. będzie miało zastosowanie wyłącznie do
spraw, gdy w dniu wejścia w życie projektowanej ustawy termin taki jeszcze nie upłynął
(art. 33 pkt 3).
Jeżeli chodzi o szczególne regulacje dotyczące przeprowadzenia dowodu w postaci
przesłuchania małoletniego świadka (w tym małoletniego pokrzywdzonego) określone
w art. 185a i 185b k.p.k., to w przypadku dokonania tej czynności przed dniem wejścia
w życie projektowanej ustawy, w dalszym postępowaniu będą miały zastosowanie przepisy
dotychczasowe (art. 33 pkt 4). Strony postępowania nie mogą być bowiem zaskakiwane
zmianą reguł prowadzenia postępowania dowodowego w trakcie postępowania, może to
bowiem w sposób istotny zmieniać zasadę równości broni.
Z uwagi na rozszerzenie zakresu zastosowania instytucji wniosku o wydanie wyroku
skazującego bez rozprawy oraz dobrowolnego poddania się karze, uznano, że należy
umożliwić skorzystanie z owego rozszerzonego zakresu w sprawach, w których przed
wejściem w życie ustawy termin do złożenia stosowanych wniosków już minął. Stąd
w art. 32 pkt 5 i 6 wprowadzono specjalne terminy umożliwiające złożenie takich wniosków
w sprawach, w których było to dotychczas wykluczone z uwagi na charakter zarzuconych
czynów.
Z uwagi na zmianę w zakresie obowiązku udziału oskarżonego w rozprawie oraz sposobu
zawiadamiania go o kolejnych terminach rozpraw, wprowadzono przepis gwarancyjny,
nakazujący zawiadomienie oskarżonego o nowym terminie rozprawy, jeżeli przerwa
w rozprawie nastąpiła przed wejściem w życie nowej ustawy, a jego udział nie jest na gruncie
162