Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

Natomiast zmiana treści § 4 art. 333 k.p.k. dotyczy nowej strony postępowania karnego
określonej w dodanym rozdziale 8a. Przepis ten dotąd też dotyczył owego podmiotu, czyli
osoby mającej być zobowiązaną do zwrotu Skarbowi Państwa korzyści uzyskanej przez nią
z cudzego przestępstwa, tyle że nie traktowano jej jako strony procesu, ale jako swoistą quasi
stronę z ograniczonymi uprawnieniami procesowymi. Wprowadzano ją do procesu przez
wniesienia aktu oskarżenia z dołączonym doń wnioskiem jej dotyczącym, a wystąpienie
prokuratora z takim wnioskiem było jedynie możliwe, ale nie było obowiązkowe. Obecnie
status tego podmiotu mają normować przepisy rozdziału 8a, a § 4 art. 333 k.p.k. przyjmuje, że
wystąpienie z wnioskiem o zobowiązanie go do zwrotu Skarbowi Państwa korzyści jest
obowiązkiem prokuratora, jeżeli tylko dane uzyskane w toku postępowania
przygotowawczego wskazują na istnienie podstaw do jego nałożenia, określonych w art. 52
k.k. Ma to na celu ułatwienie pozbawiania osób trzecich, które uzyskały korzyść z cudzego
przestępstwa, takich bezprawnych korzyści. Przedstawiony wcześniej, także nowy, § 4
art. 334 k.p.k. normuje z kolei pewne formalizmy obciążające oskarżyciela w związku
z wystąpieniem z owym wnioskiem.
11. Postępowanie przed sądem pierwszej instancji
Zmiany przewidziane w przepisach o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji mają na
celu przede wszystkim usprawnienie tego postępowania. Szereg zmian projektowanych
w zakresie postępowania przed sądem pierwszej instancji omówiono w innych częściach
uzasadnienia, w szczególności dotyczących kontradyktoryjności postępowania (pkt 2) oraz
konsensualnego kończenia postępowania (pkt 3).
Jednym z zasadniczych warunków sprawnego przebiegu postępowania rozpoznawczego jest
dobre zorganizowanie rozprawy, w szczególności wobec proponowanej zmiany jej modelu,
w którym znacznie większe znaczenie będzie miała aktywność stron, mniejsze zaś inicjatywa
sądu. Komisja ma jednocześnie świadomość, że zagadnienie to w większym stopniu zależy od
podjęcia odpowiednich działań na poziomie organizacyjnym, w mniejszym zaś od
przedsięwzięć legislacyjnych. Pewne jednak propozycje dotyczące tej kwestii zostały
sformułowane.
W nowym, dodanym proj. art. 336a k.p.k., otwierającym rozdział 40 Kodeksu postępowania
karnego, proponuje się wprowadzić dyscyplinujący termin 30-dniowy na dokonanie
czynności przewidzianych w rozdziale 40. Zabieg ten powinien, w zamierzeniu Komisji
78

stymulować podejmowanie czynności po wpłynięciu aktu oskarżenia do sądu bez żadnej
zwłoki. Chociaż proponowany termin będzie miał charakter instrukcyjny, powinien jednak
przyczynić się do przezwyciężenia nieakceptowanej praktyki wielu sądów, polegającej na
tym, że od chwili wniesienia aktu oskarżenia do chwili podjęcia pierwszej czynności sądowej
w sprawie, upływa wiele miesięcy.
Proponuje się całkowicie nową konstrukcję proj. art. 349 k.p.k., która ma służyć realizacji
postulatów zwiększenia sprawności postępowania, dążenia do rozstrzygnięcia sprawy bez
zbędnej zwłoki oraz zapewnienia realnej możliwości dokonania czynności usprawniających
przyszłą rozprawę. W celu zmian jest także zapewnienie możliwości należytego planowania
czynności procesowych, umożliwiającego ich koncentrację w toku rozprawy, a jednocześnie
ograniczenie czynników sprzyjających przedłużaniu się postępowania, przerywania rozprawy
lub jej odraczania z uwagi na faktyczną niemożność przeprowadzenia czynności. Dotyczy
przede wszystkim spraw o bardzo obszernym materiale dowodowym, związanym w wielu
wypadkach z sytuacją łączności podmiotowej (wielość osób oskarżonych) lub łączności
przedmiotowej (wielość zarzucanych czynów).
Projektowane przepisy art. 349 k.p.k. zmieniają istotnie reguły wyznaczania tzw. posiedzenia
wstępnego, zwanego także posiedzeniem przygotowawczym. Zgodnie z przyjętym w § 1
rozwiązaniem prezes sądu wnosi sprawę na takie posiedzenie, jeżeli przewidywany zakres
postępowania dowodowego uzasadnia przypuszczenie, że w sprawie należy wyznaczyć co
najmniej 5 terminów rozprawy (§ 1). Zatem przesłanką konieczną byłaby prognozowana
liczba terminów rozpraw, uzasadniona rozmiarami materiału dowodowego. Oczywiste jest
przy tym, iż szacując przewidywany zakres postępowania dowodowego prezes sądu nie
powinien ograniczać się jedynie do wniosków zawartych w akcie oskarżenia, ale uwzględniać
również stanowisko zajęte przez strony postępowania, w tym w odpowiedzi na akt oskarżenia
oraz w zgłoszonych do tego momentu wnioskach dowodowych.
Przyjęta liczba 5 rozpraw stanowi wyraz przekonania, że jest to taki zakres czynności
procesowych, których sprawne przeprowadzenie wymaga planowania z udziałem stron lub
ich przedstawicieli. Wyznaczenie posiedzenia przygotowawczego byłoby w takiej sytuacji
obligatoryjne. Wydaje się, że zwłaszcza w sprawach o obszernym zakresie przewidywanego
postępowania dowodowego, poświęcenie jednego terminu na posiedzenie organizacyjne,
mogące przynieść rozstrzygnięcie szeregu kwestii istotnych dla sprawnego biegu
79

postępowania jest korzystniejsze z punktu widzenia ekonomiki postępowania, niż
bezpośrednie kierowanie sprawy na rozprawę główną, szczególnie gdy nie łączy się z nim
planowanie dalszego przebiegu postępowania, oraz działań mających na celu maksymalną
koncentrację postępowania dowodowego. W pozostałych sytuacjach wyznaczenie
posiedzenia przygotowawczego jest fakultatywne (§ 2) i oparte na dotychczasowych
przesłankach wskazanych w art. 349 k.p.k. Zmienione zasady wyznaczania posiedzenia
przygotowawczego i praktyka, która będzie się kształtować, może jednak przesądzić
o znacznie częstszym niż dotychczas korzystaniu z tej instytucji także w sprawach mniej
skomplikowanych.
W § 3 wprowadzono instrukcyjny termin posiedzenia organizacyjnego, które powinno się
odbyć nie później niż 30 dni od jego wyznaczenia. Brak co prawda w ustawie terminu dla
dokonania samej czynności wyznaczenia posiedzenia, jednak nie budzi wątpliwości, że
w
razie zaistnienia przesłanek do odbycia rozprawy, powinno ono nastąpić bez
nieuzasadnionej zwłoki. Takie rozwiązanie koresponduje z przyjętymi w projekcie zmianami
wynikającymi z art. 336a k.p.k. i art. 339 § 4a k.p.k., wprowadzającymi terminy dla
dokonania kontroli formalnej aktu oskarżenia i wyznaczenia posiedzenia w celu
merytorycznej kontroli aktu oskarżenia. Ich zasadniczym celem jest skrócenie okresu kontroli
wstępnej aktu oskarżenia, przyspieszenie etapu postępowania przejściowego oraz eliminacji
zjawiska zalegania akt spraw karnych, w których nie są podejmowane żadne czynności.
Zgodnie z przyjętym modelem, a także istotą samego posiedzenia organizacyjnego
przewidziano w nim przede wszystkim udział profesjonalnych podmiotów: obrońców,
pełnomocników, oskarżyciela posiłkowego (§ 4). Zrezygnowano przy tym z obligatoryjnej
obecności tych podmiotów, aby wprowadzając czynności mające usprawnić postępowanie nie
doprowadzić do efektu przeciwnego, tj. przewlekania postępowania czy blokowania dalszych
etapów postępowania, np. poprzez unikanie doręczeń zawiadomień, czy niestawiennictwo.
Rozwiązanie oparte jest zatem na założeniu, że efektywność posiedzenia uzależniona jest od
postawy uczestników postępowania, a nie od wymuszania stawiennictwa na nim. Prezesowi
sądu pozostawiono możliwość zapewnienia udziału w posiedzeniu pozostałym stronom,
w tym oskarżonemu pozostającemu na wolności, zwłaszcza jeśli nie ma obrońcy, czy
zgłoszonemu oskarżycielowi posiłkowemu, w zależności od układu okoliczności sprawy,
w oparciu o założenie, że udział ten jest potrzebny, jeśli może przyczynić się do usprawnienia
postępowania. W ten sposób posiedzenie przygotowawcze staje się przede wszystkim
80

posiedzeniem profesjonalnych podmiotów, których wiedza i doświadczenie może pozytywnie
oddziaływać na sprawność postępowania. Przyjęcie takiego rozwiązania pozwala także na
osiągnięcie celu posiedzenia nawet wobec nieobecności któregoś z jego uczestników, w razie
przedstawienia przez niego pisemnego stanowiska, o którym mowa w § 5.
Niezbędne, a jednocześnie nowym elementem całej instytucji, poprzedzającym samo
posiedzenie przygotowawcze, jest wezwanie jego uczestników do przedstawienia w terminie
7 dni pisemnego stanowiska dotyczącego planowania przebiegu rozprawy głównej oraz jej
organizacji (§ 5). Stanowisko to powinno być przedstawione w formie pisemnej. Taki sposób
przedstawiania stanowiska ma, z jednej strony, ułatwić stronom złożenie oświadczeń
odnoszących się do okoliczności istotnych z punktu widzenia efektywnego zaplanowania
przebiegu rozprawy, z drugiej zaś strony, umożliwi sądowi pozyskanie kompletnego zestawu
informacji, a także dokonanie szybkiej oceny, w jakim zakresie stanowisko uczestników
postępowania jest zgodne, a w jakim rozbieżne, wymagając dodatkowych uzgodnień lub
rozstrzygnięcia przez sąd.
Zasadniczymi elementami stanowiska uczestników posiedzenia mają być informacje
i oświadczenia dotyczące: postulowanych terminów rozpraw, terminów usprawiedliwionej
nieobecności uczestników procesu, a także oświadczenia wskazujące na potrzebę wezwania
na rozprawę główną biegłych, kuratora sądowego, sprawdzenie danych o karalności
oskarżonego, pozostałe wnioski dowodowe, oraz inne oświadczenia dotyczące okoliczności
istotnych dla sprawnego przeprowadzenia dalszego postępowania (§ 6). Wskazanie
postulowanych terminów rozpraw dotyczyć ma w szczególności przedstawienia okresów,
które nie kolidują z innymi obowiązkami uczestnika postępowania, co pozwolić ma na
wyznaczenie na posiedzeniu przygotowawczym konkretnych terminów rozprawy z dużym
wyprzedzeniem, w sposób umożliwiający zarówno maksymalną jej koncentrację, jak
i uwzględniający słuszne interesy stron w tym zakresie.
Przedmiotem rozstrzygnięć podejmowanych podczas posiedzenia mają być wnioski
dowodowe stron, o ile ich rozstrzygnięcie na tym etapie okaże się możliwe i celowe, terminy
rozprawy, jej organizacja i przebieg (§ 7). Poprzez wyznaczenie terminów rozprawy
rozumiane jest wskazanie większej liczby terminów rozprawy, w miarę możliwości takiej,
która pozwoli przeprowadzić rozprawę w całości, z możliwie krótkimi odstępami pomiędzy
poszczególnymi terminami. Rozwiązanie takie zapewnia uczestnikom postępowania
81

możliwość właściwego planowania udziału w rozprawie, ogranicza ryzyko kolizji terminów.
Ponadto, w razie konieczności doprowadzenia na rozprawę oskarżonego lub innej osoby
pozbawionej wolności, pozwala na odpowiednio wczesne zarządzenie doprowadzenia,
i zabezpieczenie w ten sposób stawiennictwa tej osoby na rozprawie, a z drugiej strony
umożliwia właściwym organom Policji planowanie czynności doprowadzenia. Katalog
zagadnień, które mogą być przedmiotem ustaleń i rozstrzygnięć na posiedzeniu
przygotowawczym nie jest zamknięty, lecz określone poprzez ich znaczenie dla sprawnego
przeprowadzenia dalszego postępowania. Na prowadzącym posiedzenie organizacyjne
spoczywa wówczas także obowiązek wydania zarządzeń niezbędnych dla organizacji
rozprawy głównej, o których mowa w art. 350 § 2 i 3 k.p.k., w tym m.in. wyznaczenia
terminu i miejsca rozprawy, wezwania i zawiadomienia stron i innych osób.
Istotnym walorem proponowanego rozwiązania jest przyjęcie, że ogłoszenie zarządzenia
o wyznaczeniu terminów rozprawy ma skutek równoznaczny z wezwaniem obecnych
uczestników postępowania do udziału w rozprawie albo zawiadomieniem o jej terminie (§ 8).
W ten sposób zasadniczemu ograniczeniu ulec może liczba zawiadomień i wezwań na
rozprawę, przy czym skuteczność powiadomienia dotyczy nie tylko pierwszej, ale każdej
kolejnej rozprawy, której termin został ustalony i ogłoszony na posiedzeniu.
Proponuje się także rozbudowanie przepisów art. 350 k.p.k., określających zakres czynności
związanych z wyznaczeniem składu orzekającego, terminu rozprawy oraz jej
przygotowaniem. Zgodnie z przepisem § 1 na prezesie sądu spoczywałby już tylko obowiązek
wyznaczenia sędziego albo członków składu orzekającego, podczas gdy pozostałe czynności
przekazanoby do kompetencji przewodniczącego składu orzekającego (§ 2). Obowiązek ten
dezaktualizowałby się, jeśli w sprawie wyznaczono posiedzenie przygotowawcze w trybie
art. 349 § 1 albo 2 k.p.k.
Wprowadzenie rozwiązania szczególnego w art. 349 § 7 zd. 2 k.p.k., polegającego na
przekazaniu sędziemu prowadzącemu posiedzenie przygotowawcze do rozprawy obowiązku
dokonania czynności organizacyjnych rozprawy, oznaczało konieczność odpowiedniej
modyfikacji w § 1 art. 350 k.p.k. W konsekwencji, także dotychczasowe przepisy § 1 i 2
oznaczone zostały jako § 2 i 3.
Zgodnie z § 2 obowiązek wydania zarządzenia organizacyjnego w celu wyznaczenia
i
przygotowania rozprawy głównej spoczywałby już nie na prezesie sądu, lecz na
82