Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

ogólnego określenia, że co do zasady, roszczenia te przedawniają się po upływie roku od
uprawomocnienia się orzeczenia, a jedynie przy zatrzymaniu osoby niebędącej oskarżonym,
czyli wypadku wskazanym w art. 552b k.p.k., po upływie roku od daty zwolnienia.
Utrzymano natomiast wynikającą i dziś z tego przepisu zasadę rocznego okresu
przedawnienia roszczeń. Podobny powód, a więc względy stylizacyjne, zdecydowały
o modyfikacji art. 558 k.p.k. W tym przepisie, który odwołuje się do aktualnego brzmienia
tytułu rozdziału 58 k.p.k., zmiana sprowadza się do przywołania proponowanej w tej
nowelizacji jego intytulacji. Natomiast w art. 557 § 1 k.p.k., z uwagi na rozszerzenie zakresu
odpowiedzialności Skarbu Państwa, jego roszczenia zwrotne poszerzono także na bezprawne
zachowania, które doprowadziły do niesłusznego stosowania środków przymusu,
niesłusznego zarządzenia wykonania kary warunkowo zawieszonej lub kary, z której
zwolniono oskarżonego. Podkreślenia wymaga przy tym, że poszerzono zakres regresu na
bezprawne „zachowania” w miejsce dotychczasowych bezprawnych „działań”, a więc że
regres ten służył będzie także wówczas, gdy w wyniku zaniechania, w sytuacji istnienia
określonego obowiązku po stronie danej osoby, doszło do wydania orzeczenia, które
następnie spowodowało, że powstała podstawa odszkodowawcza po stronie oskarżonego. Nie
zmieniono przy tym samej podstawy regresu, czyli wymogu „bezprawności” zachowania
owych osób, a więc konieczności wykazania świadomego naruszenia przez nich w swych
działaniach przepisów prawa, gdyż jej poszerzenie, niekiedy sugerowane, mogłoby
doprowadzić wręcz do paraliżu w podejmowaniu niezbędnych działań procesowych.

10. Postępowanie przygotowawcze
Zmiany te obejmują modyfikacje dotyczące samego modelu postępowania
przygotowawczego i wzajemnego stosunku dwóch jego postaci, czyli śledztwa i dochodzenia
oraz czynności końcowego zaznajomienia stron z materiałem dowodowym zgromadzonym
w tym postępowaniu i wnoszenia aktu oskarżenia, a dokonane są w powiązaniu ze zmianami
zaproponowanymi w zakresie przepisów ogólnych oraz dotyczących modelu postępowania
sądowego.
Zmian związanych z samym modelem postępowania przygotowawczego dotyczą modyfikacje
297 § 1, art. 309 i 311 § 2 oraz art. 325d, 325c i 325i k.p.k. i nowo wprowadzone § 3 i 4
art. 325a k.p.k. Zmiana w art. 297 § 1 k.p.k. dotyczy jego punktu 5 i modyfikuje zadania
68

postępowania przygotowawczego odnośnie do zbierania i zabezpieczania dowodów dla stron.
Ogranicza się je do zebrania takich dowodów w niezbędnym zakresie, ale po to, aby
przedstawić je sądowi, co wiąże się ze wzmocnieniem w tym zakresie zasady
kontradyktoryjności, ale też podkreśleniem zasady obiektywizmu w postępowaniu
przygotowawczym, w którym wnioski dowodowe stron powinny być rozpatrywane przez
organ ścigania także z uwzględnieniem wymagań art. 4 k.p.k. wnieść akt oskarżenia,
a następnie przedstawić je sądowi, który będzie decydował o ich dopuszczeniu w procesie.
Dalsze zmiany dotyczą form postępowania przygotowawczego. W świetle obecnych
przepisów postępowanie przygotowawcze przybiera formę śledztwa lub dochodzenia.
ledztwo prowadzi prokurator (art. 311 § 1 k.p.k.), zaś dochodzenie Policja i inne organy,
chyba że prowadzi je prokurator (art. 325a § 1 k.p.k.). Prokurator jest zatem organem
prowadzącym zarówno w śledztwie, jak i w dochodzeniu. Jednak o ile dochodzenie oparte
jest na kryteriach przedmiotowych (obejmuje występki należące do właściwości rzeczowej
sądów rejonowych z określonym zagrożeniem), to śledztwo poza kryterium przedmiotowym
(art. 309 pkt 1, 4 i 5 k.p.k.) prowadzi się także w sprawach o czyny niektórych osób, bez
względu na wagę i charakter tych czynów (art. 309 pkt 2 i 3 k.p.k.), a zakres przepisów, które
dotyczą tego kryterium jest od lat stale poszerzany (o ile w 1997 r. obejmował on tylko
funkcjonariuszy Policji, ówczesnego UOP, Straży Granicznej i finansowych organów
ścigania, to obecnie odnosi się już do 12 podmiotów). Jeżeli uwzględni się, że obie formy
postępowania przygotowawczego może prowadzić prokurator, a przy tym śledztwo należy do
postaci bardzo sformalizowanej zaś dochodzenie jest istotnie odformalizowane i może być
ograniczone (art. 325e – 325h k.p.k.), a przy tym z założenia trwa krócej, nie jest zrozumiałe
poddanie śledztwu czynów określonych podmiotów, tylko z uwagi na pełnioną przez nich
funkcję, także w odniesieniu do przestępstw błahej natury, czyli występków leżących w gestii
orzeczniczej sądu rejonowego. Istotne jest tu natomiast z pewnością to, aby w razie
podejrzenia popełnienia takiego przestępstwa przez określone osoby postępowanie prowadził
organ niezależny od władzy wykonawczej, a nie organ podległy tej władzy. Takim organem
jest właśnie prokuratura, zwłaszcza po przemodelowaniu z dniem 31 marca 2010 r. tej
instytucji, niezależnie od tego, czy prowadzi ona śledztwo, czy dochodzenie.
Dlatego projekt zakłada skreślenie w art. 309 pkt 2 i 3 k.p.k. i wprowadzenie do art. 325a
k.p.k. nowego § 3, będącego ich odpowiednikiem. ledztwo, pozostając prokuratorskim,
oparte byłoby wyłącznie na kryteriach natury przedmiotowej. Dotyczyłoby więc przestępstw
69

należących w I instancji do sądu okręgowego oraz tych, odnośnie do których zaistniały
prawne przeszkody w prowadzeniu dochodzenia i gdy z uwagi na wagę i zawiłość sprawy
prokurator zdecydował o prowadzeniu w ich sprawie śledztwa. Dochodzenie dotyczyłoby
natomiast innych czynów, czyli występków przynależnych w I instancji do sądu rejonowego,
i nadal mógłby prowadzić je zarówno prokurator, jak i inne organy, z tym że wobec osób,
odnośnie do których dotąd, bez względu na rodzaj zarzucanego im występku, prowadzono
śledztwo, byłoby to dochodzenie, ale za to dochodzenie prokuratorskie. Nadal przy tym
prokurator mógłby przekształcić każde dochodzenie w śledztwo, gdyby wskazywała na to
waga lub zawiłość sprawy (art. 309 pkt 5 k.p.k.). Dodatkowo zaś mógłby zarządzić, z tych
samych powodów, prowadzenie własnego dochodzenia w innej sprawie przynależnej w ogóle
do dochodzenia, co wyłączałoby właściwe organy nieprokuratorskie (nowy art. 325a § 3 pkt 3
k.p.k.). Wobec osób, o których mowa dotąd w art. 309 pkt 2 i 3 k.p.k., w sytuacjach
wskazanych w art. 309 pkt 1, 4 i 5 k.p.k., nadal oczywiście prowadzone byłoby śledztwo, ale
ze względów przedmiotowych. Byłaby to zatem konstrukcja prosta, logiczna, a zapewniająca
przy tym, poprzez przypisanie prokuratorowi dochodzenia w określonych sytuacjach,
gwarancje prawidłowego prowadzenia tego postępowania przez organ wyposażony w cechę
niezależności.
W związku z przyjęciem takiego rozwiązania zmodyfikowano art. 311 § 2 k.p.k., dotyczący
powierzania przez prokuratora śledztwa innym organom, tak, aby dotyczył on jedynie
śledztwa w nowym, przedmiotowym tylko, ujęciu. Natomiast w dodanym § 4 art. 325a k.p.k.
unormowano kwestię zakresu przekazywania przez prokuratora innym organom czynności
własnego dochodzenia, nie zmieniając tu reguł i zakazów dotychczasowego przekazania przez
niego śledztwa ze względów podmiotowych. Rozciągnięto je przy tym także na inne
przypadki zarządzenia przez prokuratora dochodzenia własnego, gdyż skoro tak uczynił, to
nieprawidłowe byłoby wprowadzenie możliwości przekazania takiego dochodzenia w całości
lub w określonym zakresie innych organom ścigania. Przekazanie w tych sytuacjach mogłoby
więc dotyczyć jedynie dokonania określonych czynności i to z wyłączeniem czynności
przedstawiania i zmiany zarzutów oraz zamykania dochodzenia i innych czynności, jeżeli są
one związane z wydawaniem postanowień.
Wprowadzenie dochodzenia prokuratorskiego wywołało także potrzebę modyfikacji art. 325i
§ 1 k.p.k. o czasie trwania i zasadach przedłużania dochodzenia. Do tej pory okres
dochodzenia, zarówno ponad okres 2 miesięcy, do 3 miesięcy, jak i na dalszy czas oznaczony,
70

przedłuża zawsze prokurator. W proponowanym § 1 art. 325i k.p.k., utrzymuje się jako
zasadniczy okres prowadzenia dochodzenia – 2 miesiące, i zezwala prokuratorowi na jego
przedłużenie na dotychczasowych zasadach, ale tylko wobec dochodzenia prowadzonego
przez inne niż on organy ścigania. Natomiast w odniesieniu do dochodzenia własnego miałby
on możliwość samodzielnego przedłużenia dochodzenia tylko do 12 miesięcy, a poza ten
okres o przedłużeniu decydowałby prokurator bezpośrednio przełożony, co stwarzałoby
możliwość nadzorowania wewnątrz prokuratury prawidłowości jego prowadzenia. Byłoby to
rozwiązanie zbliżone do konstrukcji przedłużania śledztwa (art. 310 § 2 k.p.k.), z tym że nie
zakłada się tu już uprawnień prokuratora nadrzędnego do przedłużania postępowania, gdyż
chodzi o sprawy o drobniejszej niż w śledztwie natury.
Natomiast zmiana wprowadzona w art. 325e k.p.k. jest reakcją na krytykowany, tak
w doktrynie, jak i w praktyce, brak nadzoru prokuratora nad dochodzeniem, gdyż obecne
przepisy nie wymagają powiadamiania prokuratora o wszczęciu przez inny organ ścigania
dochodzenia (art. 325e § 3 k.p.k.), a gdy kończy się ono umorzeniem z wpisaniem sprawy do
rejestru, decyzja ta nie wymaga zatwierdzenia przez prokuratora, w odróżnieniu od umorzenia
zwykłego (§ 2 art. 325e k.p.k.). Dla zapewnienia zatem realnych możliwości bieżącego
nadzoru prokuratora nad tym dochodzeniem zdecydowano o skreśleniu § 3 art. 325a k.p.k., co
oznacza pojawienie się po stronie organów nieprokuratorskich wymogu powiadamiania
prokuratora o wszczęciu dochodzenia. Nie zdecydowano się natomiast, w efekcie konsultacji,
na zmianę pozostałych rozwiązań zawartych w art. 325e k.p.k., na co wskazywały
wcześniejsze wersje projektu tej nowelizacji. Zatem nadal postanowienie o wszczęciu
dochodzenia i umorzeniu z wpisaniem sprawy do rejestru nie będą zatwierdzane przez
prokuratora (§ 2 art. 325e k.p.k.), a wskazane umorzenie będzie zaskarżane na zasadach
określonych nadal w niezmienionym § 4 art. 325e k.p.k.
Zmodyfikowany z kolei art. 325d k.p.k. wiąże się z założoną likwidacją postępowania
uproszczonego. Przewidziane w tym przepisie upoważnienie do wydania rozporządzenia,
wyposażającego w uprawnienie do prowadzenia dochodzeń innych niż Policja organów
nieprokuratorskich oraz wnoszenia i popierania przez nie oskarżenia przed sądem
w postępowaniu uproszczonym, uległoby zmianie, ale tylko w ten sposób, że nadal byłoby
możliwe, ale oznaczałoby uprawnienie do oskarżania przez te organy w postępowaniu
zwyczajnym, gdy w zgodnie z owym upoważnieniem przeprowadziły one w określonej
sprawie dochodzenie.
71

Natomiast zmiana w treści art. 325c pkt 2 k.p.k. pozostaje w związku z modyfikacją art. 79
§ 4 k.p.k. i wyłącza, jak dotąd, dochodzenie w wypadkach tzw. obrony obowiązkowej,
uwzględniając jednak zmiany stylizujące dotyczące treści opinii psychiatrycznej w wypadku
wątpliwości co do poczytalności oskarżonego. Nadto uwzględniając potrzebę usprawnienia
postępowania i uwzględniając zwiększone obowiązki prokuratorów, niezbędne jest zniesienie
wyłączeń prowadzenia dochodzenia, przewidzianych w art. 325c k.p.k., sugerując skreślenie
tego przepisu, przy jednoczesnym poszerzeniu dochodzenia nieprokuratorskiego przez
podniesienie ze 100 000 do 200 000 złotych wartości przedmiotu przestępstwa lub szkody
przy czynach przeciwko mieniu, jako górnego limitu, od którego uzależniona jest
dopuszczalność tej postaci postępowania przygotowawczego. Uznano bowiem, że sam fakt
pozbawienia podejrzanego wolności czy jego głuchota, niemota lub ślepota albo nawet
stwierdzenie przez biegłych jego niepoczytalności czy poczytalności ograniczonej, nie musi
od razu eliminować dopuszczalności prowadzenia nadal dochodzenia, byle zapewnione w nim
były gwarancje tego podmiotu procesu, co daje mu m.in. konieczność powołania tłumacza
czy obrońcy niezbędnego. ledztwo nie będzie również formą prowadzenia postępowania
przygotowawczego w przypadkach takich występków jak przestępstwa z art. art. 233 k.k., 297
k.k., 300 k.k.

b. Zmiany wprowadzone do art. 321 i 334 § 1 i 2 k.p.k. wynikają z przyjęcia poszerzonej
kontradyktoryjności procesu i potrzeby usprawnienia postępowania sądowego.
W obecnym stanie prawnym nakazuje się prokuratorowi dołączenie do aktu oskarżenia całych
akt postępowania przygotowawczego (art. 334 § 1 k.p.k.), których zawartość obejmuje po
wielokroć materiały niemające nic wspólnego z przedmiotem procesu i utrudnia zarówno
sądowi, jak i pozostałym stronom, zapoznawanie się z nimi w toku sądowego stadium
procesu. W związku z powyższym proponuje się zmianę w treści art. 334 § 1 k.p.k.
ograniczającą zakres materiałów dochodzenia i śledztwa przekazywanych sądowi wraz
z aktem oskarżenia tak, aby były to jedynie materiały związane z kwestią odpowiedzialności
osób wskazanych w akcie oskarżenia, o czyny im zarzucane, a obejmujące jedynie wszystkie
postanowienia i orzeczenia wydane w postępowaniu przygotowawczym (tak przez organy
ścigania, jak i przez sąd), protokoły z czynności dowodowych i załączniki do nich, a więc np.
rejestracje obrazu i dźwięku, stenogramy itd. oraz opinie uzyskane w toku dochodzenia lub
śledztwa i dokumenty pozyskane przez organy lub złożone przez strony. Dyrektywą
72