Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw

powszechnych, natomiast z drugiej strony uwzględnia konstytucyjny wymóg sprawowania
sprawiedliwości jedynie przez sądy i sędziów (art. 175 ust. 1 i art. 178 ust. 1 Konstytucji RP).
Należy przy tym mieć na uwadze stanowisko TK zawarte w wyroku z dnia 12 maja 2011 r.
(Sygn. akt P 38/08) nie uznającym niezgodności z Konstytucją RP art. 2 § 2 Prawa o ustroju
sądów powszechnych i przedstawioną w nim wykładnię pojęcia „zadań z zakresu ochrony
prawnej”, które może wykonywać referendarz sądowy.
Zadania referendarzy w postępowaniu karnym precyzuje proponowany art. 93a § 1 k.p.k.
Przewiduje on, że „Polecenia może wydawać referendarz sadowy”.
Określenie zadań referendarzy sądowych w odrębnym, dodanym, przepisie ma znaczenie nie
tylko redakcyjne, ale ma na celu umożliwienie jego stosowania także w postępowaniu
wykonawczym, bez potrzeby zmiany Kodeksu karnego wykonawczego. Byłaby ona zbędna
w świetle art. 1 § 2 k.k.w. Odpowiednie stosowanie art. 93a § 1 k.p.k. w postępowaniu
wykonawczym będzie dawało podstawę do wydawania przez referendarzy poleceń nie tylko
Policji lub innym organom, ale też skazanym (np. 44, 60, 79 § 1, 199, 206 § 1 k.k.w.), a także
do wydawania w tym postępowaniu postanowień i zarządzeń o charakterze procesowym,
przewidzianych w Kodeksie postępowania karnego. Ewentualne określenie tych zadań
w art. 93 k.p.k. uniemożliwiało by odpowiednie jego stosowanie w postępowaniu
wykonawczym z uwagi na to, że regulacja dotycząca tej samej kwestii zamieszczona jest
w art. 18 k.k.w. (art. 1 § 2 k.k.w.).
Propozycja trybu wzruszania decyzji referendarzy sądowych zamieszczona jest w dodanych
do art. 93a § 3 i 4 k.p.k. Stosownie do tych przepisów od postanowień referendarza sądowego
może być wniesiony sprzeciw. W razie wniesienia sprzeciwu postanowienie traci moc.
Prezes sądu będzie odmawiał przyjęcia sprzeciwu jedynie wówczas, gdy wniesiony zostanie
po terminie lub przez osobę nieuprawnioną. Propozycja sprzeciwu ma charakter kasatoryjny
i wzorowana jest na instytucji sprzeciwu od wyroku nakazowego – art. 506 § 1 – 3 k.p.k. Ma
to na celu zabezpieczenie konstytucyjności proponowanych rozwiązań. Konsekwencją
zmiany brzmienia art. 93a k.p.k. musi być proponowana zmiana brzmienia także art. 460, 461
§ 2 i art. 466 § 1 k.p.k.
23

Kierując się wskazanymi przesłankami, proponuje się stworzenie możliwości wykonywania
przez referendarzy sądowych zadań z zakresu ochrony prawnej w następujących grupach
tematycznych:
a. wydawanie postanowień o charakterze obligatoryjnym (proj. art. 57 § 2, 60 § 4, 61 § 1 i 2,
68 k.p.k.);
b. wydawanie postanowień i zarządzeń w kwestiach dotyczących udziału obrońcy
i pełnomocnika w postępowaniu karnym, niezastrzeżonych do wyłącznej kompetencji sądu
(proj. art. 78 § 2, 80a, 81, 84 § 2, 378 § 1, 451 k.p.k.);
c. wydawanie postanowień w przedmiocie kosztów procesu, które nie rozstrzygają
ostatecznie, kto ma je ponosić (proj. art. 623 i 626 § 2 k.p.k.);
d. nadawanie klauzuli wykonalności (proj. art. 107 § 1, 3 i 4, 293 § 3 k.p.k.);
e. wydawanie zarządzeń dotyczących biegu sprawy, nie ingerujących w jej końcowe
rozstrzygnięcie (proj. art. 120 § 1 i 2, 338 § 1, 422 § 3 k.p.k.);
f. wykonywanie czynności i podejmowanie decyzji procesowych w sprawach z oskarżenia
prywatnego (proj. art. 489 § 1, 492 § 1 i 622 k.p.k.);
g. wykonywanie innych zadań:
– wydawanie poleceń policji i innym organom w zakresie postępowania karnego (proj. art. 15
§ 1 k.p.k.);
– kierowanie spraw do postępowania mediacyjnego (proj. art. 23a § 1 k.p.k.);
– zarządzanie wydawania kserokopii i uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy (proj. art. 156
§ 2 i 3 k.p.k.);
– wykonywanie czynności w ramach pomocy prawnej (proj. art. 97 k.p.k.);
– wydawanie zarządzeń w przedmiocie nadania biegu sprawom o odtworzenie akt (proj.
art. 162 i 163 § 1 k.p.k.);
– podejmowanie decyzji w przedmiocie dowodów rzeczowych (proj. art. 231 § 1, 232 § 1,
232a § 2, 235 k.p.k.);
24

Należy zauważyć, że szereg proponowanych uprawnień referendarzy sądowych
w postępowaniu karnym, zostało im przyznanych w postępowaniu cywilnym. Chodzi
w szczególności o decyzje w przedmiocie: udziału pełnomocnika w tym postępowaniu
(art. 123 § 2 k.p.c.), ustalania wysokości kosztów procesu (art. 108 § 1 k.p.c.), nadawania
klauzuli wykonalności (art. 781 § 11 k.p.c.), nadawania biegu pismom procesowym (art. 130
§ 1 w zw. z art. 1305 k.p.c.).
Uprawnienie referendarza do podejmowania czynności procesowych wymaga, aby również
do niego miały zastosowanie przepisy o wyłączeniu sędziego; służy temu proponowana
zmiana brzmienia art. 44 k.p.k.
Konsekwencją propozycji dotyczących udziału referendarzy sądowych w postępowaniu
karnym będzie zmiana brzmienia kilku przepisów Kodeksu postępowania w sprawach
o wykroczenia, Kodeksu karnego skarbowego i ustawie z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach
w sprawach karnych.

7. Przepisy o pokrzywdzonym, oskarżonym, obrońcy, pełnomocniku i odpowiedzialnym
za zwrot Skarbowi Państwa korzyści majątkowej uzyskanej z przestępstwa
oskarżonego
Uznano za zasadne dokonać zmian w sposobie określenia pokrzywdzonego nie będącego
osoba fizyczną. Dotychczasowy art. 49 § 2 k.p.k. nie uwzględnia zmian, jakie nastąpiły w tym
zakresie zarówno w Kodeksie cywilnym jak też w Kodeksie karnym skarbowym. Pomija
także okoliczność funkcjonowania w obrocie jednostek organizacyjnych, które co prawda nie
posiadają osobowości prawnej ale mają zdolność prawną przyznaną im przez przepisy
szczególne. Z uwagi na to, że poszerza się kategoria przestępstw wnioskowych skierowanych
także przeciwko podmiotom, które nie są osobami fizycznymi czy prawnymi należało nadać
art. 49 § 2 k.p.k. nowe brzmienie nawiązujące do treści analogicznego przepisu w Kodeksie
karnym skarbowym. Przepis ten nie posługuje się już podziałem na instytucje państwowe,
samorządowe czy społeczne, ale wprowadza jedno kryterium: zdolności prawnej
przysługującej danej jednostce organizacyjnej, bez względu na to, czy ma ona charakter
jednostki publicznej, społecznej czy prywatnej.
25

Wprowadzanie nowych typów przestępstw ściganych na wniosek pokrzywdzonego
uzasadniło także wprowadzenie nowej regulacji dotyczącej możliwości wykonywania
uprawnień pokrzywdzonego przez następcę prawnego osoby prawnej lub jednostki
organizacyjnej posiadającej jedynie zdolność prawną, która została zlikwidowana lub
przekształcona. Usuwa to obecną lukę w zakresie ochrony praw procesowych podmiotów,
które nie są osobami fizycznymi, a także rozstrzyga wątpliwości jakie pojawiają się
w związku ze znaczeniem procesowym przekształceń podmiotowych po stronie takich
podmiotów. Należy przy tym mieć na względzie, że uprawnienia procesowe pokrzywdzonego
na gruncie projektowanych przepisów będzie mógł wykonywać wyłącznie następca prawny
danej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej, a więc podmiot przejmujący całość jej
praw i obowiązków.
W art. 49a k.p.k. proponuje się zmianę terminu, do którego dopuszczalne jest złożenie
wniosku, o którym mowa w art. 46 § 1 k.k. Obecnie termin ten upływa wraz z zakończeniem
pierwszego przesłuchania podejrzanego na rozprawie głównej. Nie ma powodów, dla których
pokrzywdzony, nawet jeżeli nie jest stroną postępowania sądowego, złożył taki wniosek także
później, jeżeli nie wytoczył powództwa cywilnego. Przedłużenie terminu do chwili
zamknięcia przewodu sądowego w sposób istotny wzmacnia gwarancje procesowe
pokrzywdzonego, a ponadto eliminuje wątpliwość co do terminu, do jakiego może być
złożony wniosek, jeżeli pokrzywdzony nie jest w postępowaniu sądowym przesłuchiwany.
W celu wzmocnienia pozycji pokrzywdzonego w procesie karnym oraz ułatwienia mu
realizowania jego uprawnień strony postępowania przygotowawczego, za zasadne uznano
ustawowe uregulowanie obowiązku poinformowania pokrzywdzonego o uprawnieniach
i obowiązkach. Obowiązek pisemnego poinformowania pokrzywdzonego o jego
uprawnieniach przed pierwszym przesłuchaniem w postępowaniu przygotowawczym jest
obecnie uregulowany w sposób ogólny w § 167 ust. 1 Rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 24 marca 2010 r. (Regulamin wewnętrznego urzędowania
powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury, Dz. U. Nr 49, poz. 296). Jednak, jak
wynika z wystąpień Rzecznika Praw Obywatelskich do Ministra Sprawiedliwości (m.in.:
wystąpienie z dnia 9 sierpnia 2011 r., sygn.: RPO-513323-II/05/DK), obowiązek ten nie
zawsze jest realizowany przez organy ścigania w prawidłowy sposób, co powoduje, że
pokrzywdzeni w praktyce nie posiadają wystarczających informacji o przysługujących im
uprawnieniach i ciążących na nich obowiązkach. Wprowadzenie do art. 300 k.p.k. nowego
26

§ 2 wynika również z potrzeby równego traktowania stron postępowania przygotowawczego:
podejrzanego i pokrzywdzonego. Obecnie tylko podejrzany ma zagwarantowane ustawowo
prawo do uzyskania pakietu informacji o prawach i obowiązkach.
Projektowany art. 300 § 2 k.p.k. ma również na celu wprowadzenie standardu ochrony
procesowej pokrzywdzonego, który został wypracowany w ramach Unii Europejskiej,
w szczególności w projekcie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej
minimalne standardy praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw (dokument 2011/0129
(COD); po zaaprobowaniu tekstu tej dyrektywy przez Radę na posiedzeniu w dniach 13-14
grudnia 2011 r. do jej ostatecznego przyjęcia niezbędne jest jedynie pozytywne stanowisko
Parlamentu Europejskiego).
Zgodnie z projektowanym art. 300 § 2 k.p.k., przed pierwszym przesłuchaniem
w postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony powinien zostać pouczony
w szczególności o tych uprawnieniach, które wiążą się z jego aktywnością jako strony
postępowania przygotowawczego. W przepisie tym nie przewidziano więc przekazania
pokrzywdzonemu informacji o uprawnieniach do dochodzenia roszczeń cywilnych w procesie
karnym, jak również tych, które wiążą się z uzyskaniem statusu strony postępowania
sądowego. Te są bowiem przekazywane pokrzywdzonemu wraz z zawiadomieniem
o przesłaniu aktu oskarżenia do sądu (art. 334 § 2 k.p.k.) lub już w toku postępowania
sądowego. Projektowany przepis nie wymienia też obowiązku poinformowania
pokrzywdzonego o możliwości przeprowadzenia mediacji. Wynika to z założenia, że
przekazanie informacji o mediacji pokrzywdzonemu powinno nastąpić dopiero po wyrażeniu
zgody na mediację przez oskarżonego. Ma to zapobiec wtórnej wiktymizacji pokrzywdzonego
(por. projektowany art. 23a § 1 in fine k.p.k.).
Pakiet pouczeń przekazywanych pokrzywdzonemu powinien zawierać informację
o
uprawnieniu do inicjowania czynności śledztwa lub dochodzenia oraz zasadach
uczestniczenia w przeprowadzaniu tych czynności, określonych w art. 51 – 52 k.p.k. oraz
w art. 315 – 318 k.p.k. Za konieczne uznano również wyraźne pouczenie pokrzywdzonego
o prawie do posiadania pełnomocnika z wyboru, jak również o możliwości złożenia wniosku
o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie
ponieść kosztów pełnomocnika bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.
Ponieważ projekt realizuje od lat postulowane zrównanie uprawnień pokrzywdzonego
27