Rządowy projekt ustawy o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów

29
nieruchomościami, ważny interes publiczny przemawia za ograniczeniem, jakie zostało
wprowadzone w art. 12 § 1 Prawa o notariacie. Oznacza to, że jedynie w sytuacji uzyskania
tytułu naukowego profesora bądź stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk prawnych w
Rzeczypospolitej Polskiej umożliwia ubieganie się o powołanie na stanowisko notariusza bez
zdania egzaminu notarialnego. Uzyskanie tych tytułów w innym państwie członkowskim będzie
obligowało do złożenia egzaminu notarialnego w celu weryfikacji znajomości polskiego systemu
prawa.
Art. 12 § 2 dotyczy osób, które zwolnione są jedynie z odbycia aplikacji notarialnej, ale nie od
złożenia egzaminu notarialnego. Osoby, które posiadają stopień naukowy doktora nauk prawnych
uzyskany w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, będą obowiązane zdać egzamin
notarialny w Polsce, co zweryfikuje ich znajomość prawa polskiego. Musi bowiem istnieć
pewien mechanizm weryfikacji wiedzy i przydatności kandydata do wykonywania profesji,
z której wykonywaniem wiąże się poważna odpowiedzialność cywilna, karna i zawodowa. Stąd
też nie ma podstaw, by ograniczać art. 12 § 2 wyłącznie do osób, które stopień naukowy doktora
uzyskały w Rzeczypospolitej Polskiej. Takie propozycje zmian, które ostatecznie zostały przyjęte
w projekcie, znajdują odzwierciedlenie w dwukrotnie prezentowanym w ramach uzgodnień
stanowisku Sądu Najwyższego. Zauważyć bowiem należy, iż Sąd Najwyższy w sposób
jednoznaczny wypowiedział się za potrzebą zniesienia ograniczenia w postaci obywatelstwa
polskiego jako warunku powołania na stanowisko notariusza. Nadto Sąd Najwyższy stwierdził,
że samo posiadanie tytułu lub stopnia naukowego uzyskanego w innym państwie członkowskim
niż Rzeczpospolita Polska nie powinno wystarczyć do dopuszczenia do wykonywania zawodu
zaufania publicznego, jakim jest notariusz (por. § 97 orzeczenia Trybunału z dnia 24 maja 2011 r.
w sprawie C-47/08 Komisja przeciwko Królestwu Belgii). Z tych względów w ocenie Sądu
Najwyższego nie budzi wątpliwości treść proponowanego art. 12 § 1, natomiast wystarczające
jest posiadanie stopnia naukowego, a nie wyłącznie jego uzyskanie w Rzeczypospolitej Polskiej.
Zdaniem Sądu Najwyższego nie zwalnia to jednak ustawodawcy od wprowadzenia mechanizmu
weryfikacji wiedzy i przydatności. Uwzględnienie tego stanowiska znalazło wyraz
w projektowanym art. 12 § 2 Prawa o notariacie.

Konsekwencją zmiany art. 11 są także zmiany w art. 74 § 2 i art. 74a § 2 i 3 ustawy –
Prawo o notariacie.

30
Dodanie w art. 11 pkt 1a wprowadza wymóg korzystania przez kandydata na notariusza
w pełni z praw cywilnych i obywatelskich oraz posiadania pełnej zdolności do czynności
prawnych. Skoro o powołanie na stanowisko notariusza może ubiegać się również obywatel
innego państwa, zatem kandydat taki winien posiadać pełnię praw publicznych obejmujących
czynne i bierne prawo wyborcze do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego
lub gospodarczego, prawo do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do
pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub
zawodowego, jak również prawo uzyskania orderów, odznaczeń i tytułów honorowych.
W odniesieniu do obywateli państw obcych pełnia praw publicznych będzie dotyczyła prawa
zasiadania w organach samorządu zawodowego oraz posiadania orderów i odznaczeń.
Obok pełni praw publicznych kandydat na notariusza powinien mieć pełną zdolność do
czynności prawnych. Stanowi ona atrybut osoby fizycznej i trwa po uzyskaniu pełnoletniości
nieprzerwanie aż do jej śmierci, chyba że osoba ta zostanie ubezwłasnowolniona w całości lub
w części. Pełna zdolność do czynności prawnych to wyznaczona normami prawnymi
kompetencja do dokonywania czynności konwencjonalnych, stanowiących czynności prawne.
Przyznanie prawa ubiegania się o powołanie na stanowisko notariusza tylko takiej osobie, która
jest uprawniona do ważnego dokonywania czynności prawnych, jest w pełni uzasadnione, skoro
na notariuszu spoczywa obowiązek sporządzana ważnych czynności prawnych.
Zmiana art. 11 pkt 4 i 5 wprowadza wymóg odbycia aplikacji notarialnej i złożenia
egzaminu notarialnego w Rzeczypospolitej Polskiej. Wymóg ten dotyczy zarówno obywateli
polskich, jak i obywateli innych państw (określonych w art. 11 pkt 1), którzy ubiegają się
o powołanie na stanowisko notariusza.
Analogicznie do wprowadzanych regulacji dla adwokatów i radców prawnych, do 3 lat
skrócone zostają okresy stosowania prawa uprawniające do przystąpienia do egzaminu
notarialnego dla osób zatrudnionych na stanowiskach referendarza sądowego, starszego
referendarza sądowego, asystenta sędziego lub asystenta prokuratora, osób, które wykonywały
wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane z czynnościami
wykonywanymi przez notariusza w kancelarii notarialnej na podstawie umowy o pracę lub
umowy cywilnoprawnej, oraz osób które były zatrudnione w urzędach organów władzy
publicznej lub w państwowych jednostkach organizacyjnych i wykonywały wymagające wiedzy
prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej na rzecz tych

31
urzędów lub państwowych jednostek organizacyjnych. Dodatkowo poszerza się katalog osób
uprawnionych do przystąpienia do egzaminu notarialnego bez wymogu odbycia aplikacji o osoby
pracujące przy tworzeniu aktów prawnych (legislatorzy) oraz osoby, które zdały egzamin
komorniczy. W konsekwencji tych zmian zmianie ulegają też przepisy dotyczące dokumentów
potwierdzających doświadczenie zawodowe.
Mając na uwadze zmiany przesłanek powołania na notariusza, zmianie winny ulec również
przesłanki odwołania ze stanowiska notariusza (m.in. przez dostosowanie ich do zmienionego
art. 11 oraz do terminologii użytej w innych ustawach).
W art. 16 § 1 pkt 2 zwrot „orzeczeniem komisji lekarskiej do spraw inwalidztwa
i zatrudnienia” został zastąpiony zwrotem „orzeczeniem lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych”. Zmiana ta wynika z treści art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r.
o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym (Dz. U.
z 1996 r. Nr 100, poz. 461), która weszła w życie z dniem 1 września 1997 r. Zgodnie z tym
przepisem ilekroć w przepisach regulujących sprawy zaopatrzenia emerytalnego pracowników,
zaopatrzenia emerytalnego twórców, ubezpieczenia społecznego, zasiłków rodzinnych
i pielęgnacyjnych oraz zaopatrzenia inwalidów wojskowych objętych przepisami o zaopatrzeniu
inwalidów wojennych i wojskowych jest mowa o komisjach lekarskich do spraw inwalidztwa
i zatrudnienia, należy przez to rozumieć odpowiednio lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych.

Ponadto zgodnie z terminologią użytą w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z późn. zm.) określenie „badania”
zostało zastąpione „oceną niezdolności do pracy”.

Zmiana w art. 16 § 1 pkt 5 ma jedynie na celu dostosowanie do terminologii Kodeksu
karnego. Dotychczasowa treść art. 16 § 1 pkt 5 brzmi: „Minister Sprawiedliwości odwołuje
notariusza, jeżeli notariusz utracił z mocy wyroku sądowego prawa publiczne lub prawo
wykonywania zawodu notariusza”. Przepis ten budził w ostatnim czasie sporo kontrowersji.
Wskazywano na brak jego spójności (w części dotyczącej utraty prawa wykonywania zawodu
notariusza) z regulacją zawartą w Kodeksie karnym i w konsekwencji brak możliwości jego
zastosowania, skoro przewidziany w Kodeksie karnym środek karny w postaci zakazu
wykonywania zawodu notariusza jest orzekany jedynie czasowo i nie oznacza utraty prawa
wykonywania zawodu notariusza. Mając na uwadze te wątpliwości oraz rozbieżność terminologii

32
w Kodeksie karnym i ustawie – Prawo o notariacie, zasadna jest zmiana omawianej regulacji
w
taki sposób, by jednoznacznie określić, że orzeczenie wyrokiem sądowym zakazu
wykonywania zawodu notariusza skutkuje odwołaniem ze stanowiska.
Dodanie w art. 16 § 1 pkt 6 jest konsekwencją wprowadzenia w art. 11 pkt 1a, jako
warunku powołania na notariusza legitymowania się pełnią praw publicznych i pełną zdolnością
do czynności prawnych, skutkować musi ujęciem, wśród przesłanek skutkujących odwołaniem
notariusza, utraty praw publicznych lub pełnej zdolności do czynności prawnych.

Proponowana zmiana art. 37 ustawy ma na celu zapewnienie prezesowi sądu
apelacyjnego wiedzy potrzebnej do zobowiązania notariusza do wykonania obowiązku objęcia
patronatem lub zatrudnienia aplikanta w trybie art. 71a § 5.
Dodatkowo w celu zapewnienia Ministrowi Sprawiedliwości rzetelnych i aktualnych
informacji o stanie notariatu w zakresie aplikacji notarialnej oraz skutecznego i efektywnego
sprawowania nadzoru nad notariatem i organami samorządu notarialnego proponuje się zmianę
§ 2 w art. 40 ustawy poprzez doprecyzowanie terminu składania informacji o stanie notariatu
oraz dookreślenie, że składane sprawozdanie ma w szczególności zawierać dane dotyczące liczby
sporządzonych czynności notarialnych, dane dotyczące odprowadzonych podatków i opłat
sądowych, w tym odprowadzonego podatku VAT, dane dotyczące działalności nadzorczej izb
notarialnych i Krajowej Rady Notarialnej. Powyższa regulacja umożliwiłaby Ministrowi
Sprawiedliwości skuteczniejszy nadzór nad wykonywaniem obowiązków względem notariuszy.

Z uwagi na brak przepisów pozwalających na wyegzekwowanie obowiązków notariuszy
związanych ze szkoleniem aplikantów w art. 50 ustawy proponuje się wprowadzenie przepisu
pozwalającego na pociągnięcie do odpowiedzialności dyscyplinarnej notariusza, który uchylałby
się od nałożonego na niego obowiązku objęcia określonego aplikanta patronatem.
Jedną z podstawowych możliwości uzyskania statusu notariusza jest zdanie z wynikiem
pozytywnym egzaminu wstępnego na aplikację, odbycie aplikacji etatowej lub pozaetatowej,
zakończonej złożeniem egzaminu notarialnego oraz przepracowanie w charakterze asesora
notarialnego co najmniej 2 lat.
Ustawa – Prawo o notariacie (art. 71 § 1) jednoznacznie określa, że aplikantem
notarialnym może być osoba, która spełnia określone warunki (art. 11 pkt 1 – 3) i uzyskała
pozytywną ocenę z egzaminu wstępnego na aplikację notarialną (art. 71 § 2).

33
Zgodnie z art. 71 § 4 ustawy, osobie spełniającej ustawowe warunki nie można odmówić
wpisu na listę aplikantów.
Doświadczenia wynikające ze stosowania aktualnie obowiązujących przepisów wskazały
na niedoskonałość regulacji, albowiem część osób, które uzyskały wpis na listę aplikantów, nie
mogła rozpocząć aplikacji z powodu niewyznaczenia przez samorząd notarialny patronów. Z tej
przyczyny konieczna jest nowelizacja ustawy w powyższym zakresie.
Należy zauważyć, że w kolejnych latach po 2005 r., kiedy nastąpiła reforma dostępu do
zawodów zaufania publicznego, zainteresowanie aplikacją notarialną rosło.
Z egzaminu wstępnego na aplikację notarialną przeprowadzonego w 2009 r. wynik
pozytywny uzyskało ponad 1000 osób. Z powodu tak wysokiej liczby w porównaniu do liczby
notariuszy, których wówczas było ok. 2100, w większości rad izb notarialnych zaistniały
trudności ze zorganizowaniem szkolenia i wyznaczeniem patrona dla wszystkich aplikantów,
wpisanych na listy.
Aktualnie obowiązek wyznaczenia patrona przez radę izby notarialnej wynika
z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie organizacji
aplikacji notarialnej, wydanego na podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w art. 75
ustawy – Prawo o notariacie.
Doświadczenie po egzaminie w 2009 r. pokazało, że mechanizm zawarty
w rozporządzeniu nie daje gwarancji wyznaczenia patronów dla wszystkich aplikantów.
Samorząd notarialny m.in. wskazywał, że nie ma przepisów, które nakładałyby na
notariusza obowiązek objęcia aplikanta notarialnego patronatem.
W efekcie, pomimo podjęcia przez Ministra Sprawiedliwości bardzo wielu działań, w tym
złożenia skarg do Sądu Najwyższego, wskutek których Sąd Najwyższy uchylił uchwały
samorządu notarialnego jako sprzeczne z prawem, bez patronatu pozostaje nadal pewna grupa
osób. Dla przykładu wskazać należy, że Minister Sprawiedliwości w ostatnim czasie wniósł do
Sądu Najwyższego skargę na uchwałę jednej z izb, która w marcu 2012 r., tj. po 2,5 roku od
wpisu na listę aplikantów notarialnych, które wskazywała na brak możliwości wyznaczenia
z urzędu jednemu aplikantowi patrona. Na marginesie wskazać należy, że aktualna liczba
aplikantów tej izby (z których 75% winno zakończyć aplikację 30 czerwca 2012 r.) stanowiła na
dzień 1 czerwca 2012 r. około 35% liczby notariuszy tej izby.