Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami, ustawy o niektórych zabezpieczeniach finansowych oraz ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze

W celu wdrożenia ww. zmian w projekcie ustawy rozszerzono zakres definicji systemu
płatności oraz definicji systemu rozrachunku papierów wartościowych o formalne
porozumienia dotyczące rozliczeń, w porównaniu do dotychczasowego brzmienia tych
definicji obejmującego jedynie porozumienia służące realizacji zleceń rozrachunku.
Z uwagi na rosnącą liczbę powiązań między systemami, w ślad za postanowieniami
dyrektywy w projekcie ustawy wprowadzono termin „system interoperacyjny”, oznaczający
system, którego podmiot prowadzący nawiązał współpracę dotyczącą ustanowienia
wspólnych rozwiązań technicznych w celu wzajemnej realizacji zleceń. Do kręgu podmiotów,
z którymi możliwe jest zawarcie takiego porozumienia, dzięki któremu system uzyskiwałby
przymiot interoperacyjności, zostały w projekcie ustawy zaliczone podmioty prowadzące
systemy, które podlegają prawu polskiemu lub prawu innego państwa członkowskiego
w rozumieniu zmienianej ustawy.
Nawiązanie takiej współpracy jest możliwe, o ile podmioty prowadzące systemy wzajemnie
skoordynują moment wprowadzenia zlecenia do systemu oraz moment, od którego zlecenie
rozrachunku nie może zostać odwołane, co zostało zastrzeżone w art. 1 pkt 5 projektu ustawy,
w zmienianym art. 6 ustawy o ostateczności rozrachunku. W artykule tym zagwarantowano
także niezależność pod względem prawnym systemów interoperacyjnych przez zastrzeżenie,
że zasady funkcjonowania systemów, z którymi dany system współdziała, nie mają wpływu
na określony w zasadach funkcjonowania systemu moment wprowadzenia zlecenia do
systemu oraz moment, od którego zlecenie rozrachunku nie może zostać odwołane. W ten
sposób systemy płatności lub rozrachunku papierów wartościowych mogą jednocześnie stać
się systemami interoperacyjnymi (współpracującymi). Systemy interoperacyjne nie będą
stanowiły nowej kategorii systemów obok systemów płatności lub systemów rozrachunku
papierów wartościowych, lecz będą oznaczały systemy posiadające cechę interoperacyjności
– technicznej zdolności do wzajemnej realizacji zleceń rozrachunku. Wprowadzenie
w załączonym projekcie ustawy takiego wyróżnika dla już istniejących systemów nie oznacza
więc konieczności dokonywania licznych zmian w ustawie – Prawo upadłościowe
i naprawcze, ponieważ systemy interoperacyjne (współpracujące) są w istocie systemami
w rozumieniu ustawy o ostateczności rozrachunku, które posiadają jedynie dodatkowy
przymiot interoperacyjności i z tego względu w dalszym ciągu podlegają przepisom ustawy –
Prawo upadłościowe i naprawcze w jej dotychczasowym brzmieniu. Ponadto w art. 1 pkt 3
projektu ustawy, w dodawanym w ustawie o ostateczności rozrachunku art. 2b, zastrzeżono,

2
że systemy nie mogą być tworzone w wyniku porozumień zawieranych między podmiotami
prowadzącymi systemy interoperacyjne.
W art. 1 pkt 1 lit. c projektu ustawy dokonano zmiany w definicji instytucji, które mogą być
uczestnikami systemów płatności lub systemów rozrachunku papierów wartościowych przez
objęcie terminem „firma inwestycyjna” katalogu podmiotów, o którym mowa
w dotychczasowym art. 1 pkt 5 lit. d – f ustawy o ostateczności rozrachunku, dzięki czemu
pod tym terminem będą ujęte wszystkie podmioty prowadzące działalność maklerską na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zmiana ta ma charakter redakcyjny i nie powoduje
zmiany zakresu katalogu podmiotów mogących być uczestnikami systemów, bowiem bank
prowadzący działalność maklerską może być uczestnikiem systemu na podstawie art. 1 pkt 5
lit. c ustawy o ostateczności rozrachunku. Ponadto zmieniono dotychczasowe brzmienie art. 1
pkt 5 lit. k ustawy o ostateczności rozrachunku, w związku z rozszerzeniem definicji systemu
o element rozliczeń.
Współpracujące między sobą systemy nie były dotychczas objęte ochroną przewidzianą
w ustawie o ostateczności rozrachunku, ponieważ systemy są pozbawione osobowości
prawnej i m.in. z tego względu nie mogą występować w roli uczestnika w innym systemie.
Z
uwagi na potrzebę zapewnienia współdziałania między systemami, w dyrektywie
postanowiono, że podmioty prowadzące systemy mogą występować w innych systemach
w roli uczestnika, ponieważ posiadają osobowość prawną, w przeciwieństwie do systemów,
które prowadzą. W art. 1 pkt 1 lit. d projektu ustawy rozszerzono więc zakres definicji
„uczestnika” o „podmiot prowadzący system”. Ponadto dokonano rozszerzenia zakresu
podmiotowego definicji pojęcia „uczestnik pośredni” i, w ślad za postanowieniami
dyrektywy, w definicji tej dodano warunek, aby uczestnik pośredni był znany podmiotowi
prowadzącemu system.
W art. 1 pkt 1 lit. e projektu ustawy dokonano rozszerzenia definicji pojęcia „zagraniczne
postępowanie upadłościowe”, tak aby objąć zakresem tej definicji także przypadki wszczęcia
postępowania upadłościowego wobec uczestnika systemu lub mającego siedzibę na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej podmiotu będącego uczestnikiem systemu płatności lub
systemu rozrachunku papierów wartościowych, podlegających prawu innego państwa
członkowskiego, o postępowanie prowadzone na podstawie prawa innego państwa trzeciego.
Ponadto w art. 1 pkt 4 projektu ustawy dokonano odpowiedniego rozszerzenia hipotezy
przepisu dotyczącego odpowiedniego stosowania przepisów ustawy dotyczących skutków
ogłoszenia upadłości względem krajowego uczestnika krajowego systemu w przypadku

3
wszczęcia wobec takiego uczestnika zagranicznego postępowania upadłościowego (art. 4
ust. 1 ustawy o ostateczności rozrachunku).
Proponowany nowy przepis art. 1a ustawy o ostateczności rozrachunku (art. 1 pkt 2 projektu
ustawy) stanowi powtórzenie art. 2 lit. a tiret trzecie dyrektywy 98/26/WE, który stanowi, iż
„(…) uczestnicy mogą wybrać prawo tylko takiego Państwa Członkowskiego, w którym co
najmniej jeden z nich ma siedzibę główną”. Oznacza to, że spośród trzech instytucji
tworzących system (zgodnie z ustawą o ostateczności rozrachunku – art. 1 pkt 1 i 2)
przynajmniej jedna powinna mieć siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej.
W art. 1 pkt 4 projektu ustawy (art. 4 ust. 1 ustawy o ostateczności rozrachunku) rozszerzono
zakres odpowiedniego stosowania przepisów ustawy o ostateczności rozrachunku
dotyczących skutków upadłości również do sytuacji, w których wobec uczestnika krajowego
systemu zostałoby wydane orzeczenie, postanowienie lub decyzja przez zagraniczny sąd lub
inny organ w ramach zagranicznych postępowań upadłościowych. Takie rozszerzenie zostało
podyktowane potrzebą osiągnięcia celów dyrektywy 98/26/WE również w odniesieniu do
takich uczestników. Należy bowiem zaznaczyć, że w przypadku uczestników, względem
których zostało wszczęte zagraniczne postępowanie upadłościowe, brak było pewności co do
nieodwołalności kompensacji i co do możliwości wymuszenia wykonania przez takich
uczestników ich obowiązków w systemie, analogicznie do obowiązków uczestnika, wobec
którego wszczęto postępowanie upadłościowe w Polsce. Zmiana art. 4 ust. 1 ustawy
o ostateczności rozrachunku ma na celu wykluczenie tych wątpliwości.
W art. 1 pkt 6 projektu ustawy proponuje się dodanie w ustawie o ostateczności rozrachunku
art. 6a, w celu zapewnienia pełnej implementacji art. 3 ust. 1 dyrektywy 98/26/WE wraz ze
zmianami wprowadzonymi do tego przepisu przez dyrektywę 2009/44/WE. W akapicie
pierwszym art. 3 ust. 1 dyrektywy 98/26/WE w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 6
dyrektywy 2009/44/WE stanowi się, iż w razie wprowadzenia do systemu zlecenia transferu
pochodzącego od uczestnika przed ogłoszeniem jego upadłości, skutki prawne takiego
wprowadzenia, jak również kompensowania tego zlecenia, są niepodważalne i wiążące dla
osób trzecich. Regulacja ta znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 136 ustawy – Prawo
upadłościowe i naprawcze. Natomiast art. 3 ust. 1 akapit drugi ww. dyrektywy, który stanowi,
że podobne skutki prawne wywołuje wprowadzenie do systemu zlecenia transferu już po
ogłoszeniu upadłości uczestnika, ale jeszcze przed powzięciem wiadomości o upadłości przez
operatora systemu, jest implementowany w art. 137 ustawy – Prawo upadłościowe
i naprawcze. Z powyższych unormowań dyrektywy wynika, że celem prawodawcy unijnego

4
było objęcie ochroną zleceń od momentu ich wprowadzenia do systemu, tj. zapewnienia, żeby
od momentu ich wprowadzenia do systemu były one skuteczne i wiążące wobec osób
trzecich. Obecne przepisy polskiego prawa nie pozwalają na pełną realizację tego celu.
Dotyczy to sytuacji, w której zlecenia wprowadzone do danego systemu podlegają w nim
bądź jedynie rozliczeniu (czyli ustaleniu wzajemnych zobowiązań i należności i ich
ewentualnej kompensacji), jak jest w przypadku systemów płatności prowadzonych przez
Krajową Izbę Rozliczeniową S.A., bądź – poza rozliczeniem – również rozrachunkowi
w zakresie papierów wartościowych, zaś rozrachunek pieniężny, czyli przesunięcie środków
pieniężnych będące wynikiem wcześniejszego rozliczenia transakcji, dokonywany jest już
w odrębnym systemie płatności. Ta druga sytuacja zachodzi w szczególności w przypadku
systemu rozrachunku papierów wartościowych prowadzonego przez Krajowy Depozyt
Papierów Wartościowych S.A.
(KDPW). Zlecenia dotyczące przeniesienia papierów
wartościowych wprowadzane do systemu rozrachunku papierów wartościowych mogą
powodować przeprowadzenie w ramach tego systemu rozliczenia zobowiązań i należności
pieniężnych wynikających z tych zleceń. Ponieważ jednak rozrachunek tak rozliczonych
należności i zobowiązań następuje, w celu spełnienia zasady DvP (delivery versus payment),
w odrębnym systemie płatności – w przypadku KDPW w systemach płatności prowadzonych
przez Narodowy Bank Polski („NBP”), zaś między momentem wprowadzenia zlecenia do
systemu rozrachunku papierów wartościowych a momentem wprowadzenia zlecenia do
systemu płatności upływa pewien okres czasu, zatem żeby zrealizować cel w postaci
wywarcia wiążących skutków wprowadzenia i kompensowania zlecenia od momentu
wskazanego przez dyrektywę (czyli momentu wprowadzenia zlecenia do pierwszego
z systemów), należy rozciągnąć skutki wprowadzenia zlecenia do pierwszego z systemów
również na zlecenia rozrachunku dokonywane w drugim systemie. Zatem skutki
wprowadzenia i rozliczenia zleceń do systemu rozrachunku papierów wartościowych
powinny rozciągać się również na system płatności, w którym jest dokonywany rozrachunek
wzajemnych zobowiązań i należności rozliczonych w pierwszym z tych systemów.
W art. 1 pkt 9 projektu ustawy dodano przepis, który będzie sankcjonował uprawnienie do
występowania przez Prezesa NBP o wskazane informacje i dokumenty, które to uprawnienie
NBP wykorzystuje w dotychczasowej praktyce. W wyniku tej zmiany Prezes NBP będzie
miał możliwość występowania do podmiotów, co do których podejrzewa, że prowadzą
system, z żądaniem przedstawienia określonych informacji oraz dokumentów, w wyniku
czego zostanie wyeliminowana możliwość odmowy ich przedstawienia, co przyczyni się do
ustalenia, czy dany podmiot prowadzi system płatności czy też nie.

5
Art. 1 pkt 10 projektu ustawy stanowi implementację art. 1 pkt 11 dyrektywy 2009/44/WE
i nakłada na Prezesa NBP nowy obowiązek polegający na informowaniu Komisji
Europejskiej o podmiotach prowadzących systemy objęte zakresem dyrektywy, obok
istniejącego już obowiązku informowania o takich systemach.

2. Zmiana ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze
Zmiany przewidziane w art. 22 ust. 1 pkt 4, art. 51 ust. 1 pkt 7 i art. 53 ust. 3 ustawy – Prawo
upadłościowe i naprawcze polegają na rozszerzeniu zakresu podmiotowego tych przepisów
również o podmiot prowadzący system interoperacyjny niebędący uczestnikiem tego systemu.
Zmiany te wynikają z wprowadzenia w dyrektywie definicji systemu interoperacyjnego
i wiążącą się z tym potrzebą uregulowania sytuacji podmiotu prowadzącego system
interoperacyjny niebędącego jednocześnie uczestnikiem tego systemu, stosownie do zmian,
jakie zostały wprowadzone tą dyrektywą do przepisów art. 3 – 9 dyrektywy 98/26/WE.
Przepisy te odnoszą skutki w nich opisane do momentu wprowadzenia zleceń do systemu, ich
kompensacji w systemie bądź do momentu nieodwołalności zlecenia w systemie. Dla
ustalenia tych momentów w prawie polskim, również w odniesieniu do podmiotu
prowadzącego system interoperacyjny niebędący jego uczestnikiem, niezbędne jest ich
wskazanie na podstawie proponowanych przepisów art. 22 ust. 1 pkt 4 i art. 51 ust. 1 pkt 7
ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze. Należy również dokonać w tym zakresie
odpowiedniego uzupełnienia odnoszącego się do momentu doręczenia postanowienia
o ogłoszeniu upadłości Prezesowi NBP, o którym mowa w art. 53 ust. 3 ustawy – Prawo
upadłościowe i naprawcze. Dodatkowo, przez stosowną zmianę w art. 22 ust. 1 pkt 4 oraz
art. 53 ust. 3 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, poszerzono obowiązek informacyjny
wobec uczestnika systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych
podlegających prawu innego państwa członkowskiego. Pozwoli to na niezwłoczne
poinformowanie odpowiednich władz tego państwa o ogłoszeniu upadłości wobec takiego
podmiotu.
W art. 2 pkt 4 projektu ustawy proponuje się dokonanie zmiany art. 67 ustawy – Prawo
upadłościowe i naprawcze, w wyniku których nastąpi transpozycja regulacji zawartych
w zmienionym przez dyrektywę 2009/44/WE art. 9 ust. 1 dyrektywy 98/26/WE. W wyniku tej
zmiany dodano, iż zabezpieczenie ustanowione w związku z systemem (w tym w związku
z systemem interoperacyjnym) nie wchodzi do masy upadłości w razie ogłoszenia upadłości
uczestnika systemu (w tym interoperacyjnego), operatora systemu interoperacyjnego

6